القاعده پس از مرگ بن لادن

به تاریخ دوم ماه می سال 2011، نیروهای ویژه امریکایی به یک مجتمع واقع در شهر ایبت آباد پاکستان هجوم برده و اسامه بن لادن، رهبر پیشین القاعده را به قتل رساندند. او حدود شش سال در این شهر نظامی پنهان شده بود. تروریستی که در صدر فهرست افراد مورد تعقیب ایالات متحده قرار داشت، به این ترتیب کشته شد.

قتل بن لادن به حیث پایان یک دوره اعلام شد. این در حالی بود که در مورد نقش اسلام آباد شک و تردید و گمانه زنی هایی وجود داشت و ادعا می شد که پاکستان از حضور بن لادن آگاهی داشته است. اما به هر حال کشته شدن رهبر پیشین القاعده به عنوان یک ضربه شدید به این سازمان تلقی می شد. واشنگتن ادعا کرد که بر این سازمان تروریستی که در طی تقریبا دو دهه صدمات زیادی بر کشورش وارد کرده بود، پیروز شده است.

آما آیا فعالیت های القاعده واقعا از مرگ بن لادن متاثر شد؟ آیا این سازمان در جنوب آسیا دیگر آن گونه قوی و مرگبار نیست که پیش از کشته شدن رهبر بانفوذش بود؟

یک سازمان تضعیف شده اما در جنب و جوش

سیمبل خان، دانشمند و محقق پاکستانی می گوید که القاعده پیش از مرگ بن لادن نیز بسیار ضعیف شده بود. خان معتقد است که حملات هواپیماهای بدون سرنشین در مناطق ناآرام قبایلی پاکستان هم مرز با افغانستان یکی از دلایل عمده یی است که القاعده را وادار به کاهش حضورش در این منطقه کرده است.

خان به دویچه وله گفت: «حمله های هواپیماهای بدون سرنشین و عملیات نظامی پاکستان، فعالیت القاعده را در این مناطق دشوار ساخته است». او ادامه داد: «ما نباید فراموش کنیم که القاعده از منازعه های محلی استفاده می کند. این سازمان از زمان تشدید منازعه افغانستان شروع به عقب نشینی کرده است و پس از این که بارک اوباما، رئیس جمهور ایالات متحده خروج نیروهای خارجی از افغانستان تا پایان سال 2014 را اعلام کرد، القاعده نیز علاقه اش را به این منطقه از دست داده است».

غفار حسین، یک محقق و کارشناس ضد تروریسم نیز با تحلیل خان موافق است: «رهبری ارشد القاعده که در منطقه مرزی افغانستان با پاکستان مستقر است و جنبش جهانی جهادی را کنترول می کند، پیش از مرگ اسامه بن لادن نابود شده بود».

خان با این وجود هشدار داد که تصور کردن این که القاعده دیگر در پاکستان و افغانستان حضور ندارد، ساده لوحانه خواهد بود: «این سازمان حضور کم رنگ تری دارد، اما با سازمان های محلی افراط گرا همکاری می کند. شاید که القاعده در این مناطق بین المللی نباشد، اما در افغانستان و پاکستان به گروه های کوچکتر منشعب شده است». به گفته حسین یکی از گروه های مهمی که با القاعده همکاری می کند، تحریک طالبان پاکستان است.

القاعده به حیث یک حرکت جهانی

خان می گوید: «القاعده از منطقه قبایلی پاکستان بیرون شده و در خاورمیانه و شمال افریقا فعالیت می کند. این روند که پیش از مرگ بن لادن آغاز شده بود، پس از ماه می 2011 تشدید شده است».

طبق گفته های حسین، تنها فرماندهی مرکزی القاعده است که ضعیف شده و این سازمان به حیث یک پدیده جهانی هنوز پابرجا است و احتمالا در برخی از مناطق جهان در حال قوی تر شدن است.

حسین به دویچه وله گفت: «این سازمان هنوز در نایجریا، سومالیا، سوریه، مصر و عراق فعال است. به طور مثال در سوریه، القاعده از هر زمان دیگری پرقدرت تر است». به گفته این کارشناس پاکستانی شاید نام القاعده مانند گذشته واکنش ایجاد نکند، اما سازمان های مختلف دیگر مانند بوکوحرام و الشباب راه القاعده را دنبال می کنند.

کارشناسان به این نظر هستند که القاعده پس از قتل بن لادن، در حال احیای پایه و اساس تشکیلاتش می باشد.

به گفته خان: «القاعده همیشه در تلاش جلب اعضای جدید در مناطق در حال منازعه است. این سازمان از زمان آغاز بهار عرب و بروز بی ثباتی سیاسی در بسیاری از کشورهای خاورمیانه یک میدان جدید برای جنگیدن پیدا کرده است».

جانشین بن لادن

به نظر شماری از مقام های غربی ایمن الظواهری، جانشین بن لادن و رهبر القاعده ممکن است که در پاکستان باشد و در این صورت جنوب آسیا ممکن است که به یک نقطه مرکزی فعالیت این سازمان تروریستی در آینده تبدیل شود.

خان در این باره گفت: «اگر که رهبری القاعده در پاکستان پنهان شده باشد، این مساله غیرمنتظره نخواهد بود. اما غیرممکن است که او در منطقه مرزی پاکستان با افغانستان به سر ببرد، زیرا این منطقه به شدت مورد نظارت است. اما ممکن است که او در یکی از شهرهای پاکستان پنهان شده باشد، همانطور که بن لادن این کار را کرده بود».

با وجود این تحلیل گران مسایل امنیتی شک دارند که الظواهری در سنین بالا بتواند سهم بزرگی در احیای تشکیلات القاعده داشته باشد.