بهای نازل نفت ایران را تحت فشار قرار داده است

بهای نفت طی شش ماه به سرعت پایین رفت. پایان این سیرنزولی قابل پیشبینی نیست. قیمت یک بیرل (159 لیتر) نفت از نوع امریکایی "وِست تکزاس انترمیدیت" به روز سه شنبه (13 جنوری 2015)، برای مدت کوتاهی حتی زیر 45 دالر بود. کاهش استخراج نفت از سوی کشور های عضو اوپک، یا سازمان کشور های صادر کنندۀ نفت، میتواند قیمت نفت را دوباره بالا ببرد، اما چنین چیزی تا حال درنظر نیست.

در میان کشور های عضو اوپک، که عربستان سعودی و ایران نیز شامل آنان است، در مورد یک اقدام در برابر این وضعیت تا هنوز اختلاف نظر وجود دارد. ایالات متحدۀ امریکا، که برای استخراج نفت از "فراکینگ" یا شیوۀ خاص شکستن لایه های سنگی زمین کار میگیرد، به این ترتیب به بزرگترین تولید کنندۀ نفت در جهان مبدل شده است. اما چون این شیوه مخارج گزافی دارد، تنها در صورتی سودمند است که قیمت نفت بلند باشد. عربستان سعودی که تا حال در تولید نفت کشور شماره یک خوانده میشد، بی توجه به سیر نزولی قیمت نفت، به استخراج ادامه میدهد. کارشناسان به این باور اند که ذخایر عربستان سعودی آنقدر بزرگ اند که این کشور تقریباً دو سال دیگر قیمت پایین نفت را تحمل کرده میتواند. اینکه روسیه و ایران، به عنوان مهمترین رقبای عربستان سعودی، در نتیجۀ قیمت پایین نفت با رکود شدید اقتصادی مواجه شده اند، موضعگیری خوددارانۀ عربستان سعود را بیشتر تقویت می بخشد. افزون بر آن تهران و ریاض نتنها در بازار نفت رقیب همدیگر اند، بلکه در تفوق جئوپولیتیکی در منطقه نیز رقبای سرسخت به شمار میروند.

دشواری ها برای اقتصاد ایران

سقوط چشمگیر بهای نفت امید ایران برای یک رشد خوب اقتصادی را شدیداً برهم زد، به ویژه زمانیکه این کشور تا هنوز در برابر تعزیرات غرب و پیامد های آن مبارزه میکند. از سال 2011 به این طرف، در نتیجۀ تشدید گستردۀ تعزیرات غرب علیه ایران، تولید روزانۀ نفت در این کشور از 2،5 میلیون بیرل به 1،2 میلیون بیرل کاهش یافته است. ایران تا حال توانسته است خسارات ناشی از این امر را با قیمت بلند نفت تلافی کند. اما اکنون از یکسو درآمد این کشور از بابت نفت به شدت کمتر شده است و از سوی دیگر بخشی از مفاد نفت، به دلیل تعزیرات، در خارج از ایران راکد ساخته شده است.

به اساس آمار رسمی 30 تا 35 درصد اقتصاد ایران متکی به عواید نفتی است. اما برخی از کارشناسان میگویند که این رقم به مراتب بالاتر بوده و تا حدود 70 درصد عواید ایران به تجارت نفت بستگی دارد. واقعیت این است که بهای نازل نفت اکنون حکومت در تهران را وا میدارد تا بودجۀ سال آیندۀ هجری خورشیدی خود را از نو مشخص بسازد. ایران حالا بسیار خوشبینانه قیمت هر بیرل نفت را به طور اوسط تا 72 دالر محاسبه میکند. این درحالیست که قیمت اوسط در ابتداء 100 دالر تخمین زده می شد. با آنهم محمد باقر نوبخت سخنگوی حکومت ایران در پایان دسمبر سال 2014 گفته بود که رژیم جمهوری اسلامی ایران قادر است حتی با 35 دالر در برابر یک بشکه نفت اقتصاد کشور را بچرخاند.

در آغاز سال روان میلادی پارلمان ایران طرحی را ارایه کرد که در آن قطع وابستگی بودجۀ دولت از عواید نفتی درنظر گرفته شده است. اما به گفتۀ احمد علوی اقتصاددان ایرانی، چنین چیزی در آیندۀ دور، آنهم تحت شرایط خاصی، ممکن خواهد بود. علوی در مصاحبه ای با دویچه وله گفت: "از پنجاه سال به اینطرف تلاش صورت میگیرد که وابستگی عرصۀ اقتصاد و بودجۀ ایران از عواید نفتی کاهش داده شود. اما وقتی به تحولات تأریخی اقتصاد ایران نظری بیفکنیم، هیچ ساحه ای را در تعیین بودجه و در عرصه اقتصاد داخلی و معاملات تجارتی خارجی نمی یابیم که با عواید نفتی در پیوند نباشد".

به باور برخی از کارشناسان ایرانی، از سوی دیگر وضعیت موجود بازار نفت شانس خوبی را برای حسن روحانی رئیس جمهور ایران میسر می سازد تا از جمله بیوروکراسی گسترده ای را که محمود احمدی نژاد رئیس جمهور پیشین ایجاد کرده بود، از کشور بزداید. همچنان حالا روی قانونی سنجش صورت میگرد که با آن بتوان مؤسسات و نهاد های مذهبی را به پرداخت مالیات واداشت. این نهاد ها و مؤسسات، که تنها تحت فرمان آیت الله علی خامنه یی رهبر مذهبی ایران قرار دارند، تا هنوز از پرداخت مالیات معاف اند.