خشکسالی شدید و انتقاد ایران از افغانستان به خاطر آب هیرمند
۱۳۹۷ شهریور ۱۰, شنبه
خشکسالی و کمبود آب در ایران منجر به اعتراضات و ناآرامی‌ها در آن کشور شده است. در ماه‌های اخیر بخش‌هایی از ایران با کمبود شدید آب مواجه شده و این موضوع سبب نا آرامی و تظاهرات‌های پیهم در داخل آن کشور شده است.
بخش‌های شرقی ایران که از آب افغانستان تغذیه می‌شود نیز با کمبود آب روبرو است و حکومت ایران بارها با ساختن بند آب توسط افغانستان بر رودخانه هیرمند مخالفت کرده و گفته است که افغانستان باید اجازه دهد تا آب کافی وارد ایران شود.
در گذشته بخش‌هایی از مناطق شرقی ایران از آب هیرمند سیراب می‌شدند. این رودخانه یکی از بزرگترین رودخانه های افغانستان است که در نتیجه تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پیهم، سطح آبش کاهش یافته است. با کمبود آب این رودخانه، حکومت ایران از افغانستان خواسته است تا آب مورد توافق بین دو کشور را تامین کند.
وزارت خارجه افغانستان می‌گوید بحث کمبود آب منطقوی است و از طریق گفتگوهای دیپلوماتیک قابل حل است. صبغت احمدی سخنگوی وزارت خارجه افغانستان به دویچه وله گفت: «این مواردی است که مطابق به معاهده ای که ما قبلا داشتیم، قابل حل است.»
ایران استفاده کننده اصلی آب هیرمند
کارشناسان و مقامات پیشین وزارت انرژی و آب می‌گویند هیچ مانعی در برابر جریان آب هیرمند از افغانستان به خاک ایران وجود ندارد. باورها در افغانستان این است که جنگ دوامدار و ناتوانی افغانستان در ساخت بندها سبب شده تا این کشور نتواند از آب رودخانه هیرمند استفاده کند.
عبدالبصیر عظیمی معین پیشین وزارت انرژی و آب به دویچه وله گفت افغانستان تاکنون هیچ بندی را بر رودخانه هیرمند اعمار نکرده تا سبب کمبود آب شود: «آب به شکل طبیعی خواه یا ناخواه وارد خاک ایران می‌شود و کدام بندی ساخته نشده تا مانع جریان آب شود.»
آقای عظیمی تاکید می‌کند که مقامات ایرانی بجای انتقاد از افغانستان باید واقعیت‌های محیط زیستی را مدنظر بگیرند؛ زیرا خشکسالی‌های پیهم سبب شده است تا آب رودخاه هیرمند مانند هر رود و دریای دیگر در منطقه با کمبود مواجه شود. او می‌گوید صحبت مقامات ایرانی در مورد آب هیرمند «کاملا غیرعلمی و غیرکارشناسی» می‌باشد.
حالا که بحث استفاده از آب این رودخانه به میان آمده، عکس‌هایی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند که نشان می‌دهند ایران به بسیار خوبی از آب هیرمند استفاده کرده، در حالی که مناطق مرزی افغانستان کاملا خشک است و از آب این رودخانه هیچ استفاده‌ای برای کشت وزراعت در داخل افغانستان نشده است.
افغانستان در سال‌های اخیر کار ساخت بند کمال خان را در ولایت نیمروز آغاز کرده است. این بند سه بخش دارد که دو بخش آن ساخته شده و ساخت بخش سوم آن جریان دارد. کارشناسان می‌گویند این بند طوری طراحی شده که سبب ضایع شدن آب هیرمند نمی‌شود. آقای عظیمی گفت: «روی رودخانه هیرمند ما در حال ساخت بند کمال خان هستیم. این بند هیچگونه تهدیدی برای ایران نیست؛ زیرا این بند ذخیره کلان ندارد و نمی‌تواند مقدار زیاد آب را در خود ذخیره کند.»
معاهده برسر آب
براساس معاهده ۱۹۷۳ که بین حکومت موسی شفق و دولت وقت ایران امضا شده، ایران سالانه مستحق ۸۵۰ میلیون کیلومتر مکعب آب دریای هیرمند است؛ ولی این مقدار آب به شرطی به ایران واگذار می‌شود که آن کشور دسترسی افغانستان به بندرهای آبی را تضمین کند و در انکشاف این کشور سهم قابل توجه گیرد.
معین پیشین وزارت انرژی و آب افغانستان گفت که این معاهده بسیار «کارشاسانه» است و در آن تذکر رفته که ایران مستحق ۱۴ درصد از آب رودخانه هیرمند است. آقای عظیمی خاطرنشان کرد که براساس این معاهده، در صورت خشکسالی و تغییرات محیط زیستی، سهم ایران نیز از آب هیرمند کاهش می‌یابد: «در این معاهده تذکر داده شده که در صورت کاهش برف و باران، تغییرات محیط زیستی و گرم شدن کره زمین، حق آبه ایران از آب این رودخانه به همان اندازه کاهش پیدا می‌کند.»
باوجودیکه خشکسالی‌ها و پیامدهای محیط زیستی آب هیرمند را به اندازه قابل توجه کاهش داده ولی ایران هنوزهم خواهان همین مقدار آب از افغانستان است.
رودخانه هریرود
مشکل افغانستان و ایران تنها برسر آب رودخانه هیرمند نیست. زمانی که افغانستان با کمک هندوستان بند سلما را بر رودخانه هریرود اعمار می‌کرد، مقام‌های امنیتی بارها گفتند که شورشیان طالبان از سوی ایران تمویل می‌شوند و مواد انفجاری در اختیار آنها گذاشته می‌شود تا مانع بند سازی بر هریرود شوند.
حملات مخالفین و ناامنی‌هایی که در هرات به وجود آمد سبب شد ساخت بند سلما چندین سال بیشتر را در بر گیرد و حکومت موفق نشود کار این بند را در وقت معین به اتمام رساند. از سوی دیگر افغانستان هیچ معاهده‌ای با ایران در مورد آب هریرود ندارد.
براساس معلومات وزارت زراعت و آبیاری ۱۵ ولایت در افغانستان با خشکسالی شدید روبرو هستند. ولایات جوزجان، بادغیس، فاریاب، غور، ارزگان، زابل، کندهار، هلمند، سمنگان، بلخ، بغلان، کندز، هرات، فراه و نیمروز به دلیل خشکسالی به کمک دولت نیاز دارند و حکومت افغانستان خواستار کمک ۵۴۶ میلیون دالر برای کمک رسانی به آسیب دیدگان خشکسالی شده است.
ح، همراز/کابل