سریال ترکی "قیام طغرل" افراط گرایی اسلامی ترویج می کند؟

این سریال تلویزیونی ترکیه در افغانستان و پاکستان نیز میلیون ها بیننده دارد. کاناوال ک. یک معلم مکتب در شهر راولپندی پاکستان است. به خاطر اینکه بسیار مشغول است، تلاش می کند سه فرزندش را نیز مصروف سازد.

علی، فرزند ۱۴ ساله خانواده برای برادر کوچکش یک تفنگ پلاستیکی به عنوان اسباب بازی خریده است. نادیه خواهر ۱۰ ساله شان اصلا به خشونت علاقه ای ندارد، اما وقتی سلاح را در دست برادرش می بیند، احساس "افتخار" می کند؛ چون فکر می کند "اسلحه اسباب بازی به پسران می زیبد". کاناوال دقیقاً نمی داند چرا پسرانش اسباب بازی اسلحه را خوش دارند، اما این را در ک کرده که "کودکان در مجموع فیلم های جنگی و هیجانی زیاد می بینند".

به تازگی سریال تاریخی و جنگی "قیام طغرل" زبانزد عام خاص شده و پیر و جوان آن را تماشا می کنند. کاناوال می گوید این سریال باعث بیداری کودکان در مورد تاریخ شان شده است: «این سریال مبتذل نیست و تمام اعضای خانواده می توانند آن را تماشا کنند».

بحث "بازی تاج و تخت مسلمانان"

به تازگی این بحث داغ شده که سریال "قیام طغرل" با مجموعه های تلویزیونی مشهور "بازی تاج و تخت" و "رستاخیز" برابری می کند. مردم این سریال را "بازی تاج و تخت مسلمانان" می نامند. حتی در پاکستان "طغرل" به یک نام پسندیده تبدیل شده و حالا به یک لقب در میان خانواده ها مبدل شده است.

تشویق نخست وزیر

حتی عمران خان نخست وزیر پاکستان نیز از این سریال تقدیر کرده و هموطنانش را تشویق کرده که آن را تماشا کنند. کاناوال به این باور است که سریال "قیام طغرل" برای کودکانش از نظر آگاهی تاریخی مفید است.

جایگزینی اسلامی برای هالیود و بالیود؟

در مجموع ۵۸ میلیون تن بخش اول این سریال را از طریق صفحه یوتیوب شبکه تلویزیونی پاکستان "پی تی وی" تماشا کرده اند. در حال حاضر این سریال ۲۵۰ میلیون تماشاچی دارد.

این درامه تاریخی و جنگی زندگی "طغرل بای" پدر "عثمان بای" را به تصویر می کشد؛ کسی که بنیانگذار امپراطوری عثمانی در قرن ۱۳ بود.

بخش اول نبرد با "صلیبیان" یا مسیحیان در آناتولی و بخش دوم جنگ علیه "مغول ها" و بخش سوم جنگ با "بیزانسیان" مسیحی را نشان می دهد.

شبکه تلویزیونی "تی آر تی ۱" این سریال را با استفاده از تکنالوژی مدرن و جلوه های ویژه پیشرفته به شکلی بسیار پر زرق و برق تولید کرده است. این سریال حالا جایگزین شدن "سینمای اسلامی" ترکیه به جای هالییود و بالییود در پاکستان را برجسته تر ساخته است؛ این موضوع همچنان از سال ها به این سو در افغانستان برجسته شده و سریال های ترکی در تلویزیون های این کشور نشر می شوند.

انتقادهای گسترده

این سریال با انتقادهای زیادی نیز مواجه شده است. این درامه نه تنها در مورد واقعیت تاریخی اش مورد شک و تردید قرار گرفته، بلکه به رشد بنیادگرایی اسلامی و ناسیونالیسم ترکی متهم شده است. همچنان سازندگان این سریال متهم شده اند که این سریال را با مضامین اصلی پوپولیستی یا عوامگرایی به درخواست رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه ساخته اند.

مظهر زیدی، فیلمساز و خبرنگار مقیم لندن می گوید سریال "قیام طغرل" بخشی از یک تلاش جهانی برای بازآفرینی روایت های "تجدید نظرخواهانه" و جلال بخشیدن به جنبه های تاریخ، پاسخگویی به نیازهای رژیم های پوپولیستی کنونی در سراسر دنیا است.

زیدی اضافه می کند: «این اصلاً چیز جدیدی نیست که احزاب و رژیم های سیاسی از همه تمایلات ایدئولوژیک در گذشته این کار را انجام داده اند. حالا مشکل این است که این کار به طور آگاهانه به این منظور انجام می شود که از هر دیدگاه جایگزین دیگری در مورد تاریخ صرف نظر شود. این فضا تجاوز به دیدگاه های دیگر است و چنین تولیدات عوامگرایانه ای به ذهن توده های مردم تزریق می شوند».

به هر حال حکومت پاکستان این سریال را ستوده است؛ تا جایی که شهروندان لاهور به رسم ادای احترام، دو مجسمه از رهبران قرون وسطایی ترکیه و شخصیت های این سریال را ساخته اند. این مجسمه ها به جاذبه های گردشکری و تفریحی برای مردم محلی تبدیل شده اند.

خان حامی تماشای سریال است

عمران خان نخست وزیر پاکستان که در تلاش ترویج فرهنگ و ارزش های اسلامی در بین جوانان پاکستانی است، دستورالعمل های ویژه ای را برای پخش این سریال به شبکه های ایالتی صادر کرده است. خان با اشاره به تأثیر نمایش های خارجی در پاکستان گفت: «از اینجا، ما به هالیوود می رویم و سپس بالیوود و دوباره به عقب بر می گردیم. فرهنگ دست دوم به این ترتیب ارتقا می یابد».

ماه سپتمبر گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، عمران خان در دیدار سه جانبه با اردوغان و ماهاتیر محمدم، نخست وزیر پیشین مالزیا، ایده ای را برای راه‌ اندازی یک کانال تلویزیونی برای مقابله با برداشت های نادرست از اسلام و همچنین اسلام هراسی در جهان غرب ارائه داد.

پس از این نشست، خان تویت کرد: «سوء برداشت هایی که مردم را در برابر مسلمانان تحریک می کنند، باید اصلاح شود؛ موضوعات کفرگویی باید به طور صحیح تشریح شود؛ فیلم هایی در مورد تاریخ اسلامی تولید شوند تا مردم خودمان و جهان را آموزش دهند. باید به مسلمانان رسانه ای اختصاصی داده شود».

افتات عمر، بازیگر محبوب پاکستانی به دویچه وله گفت که پخش سریال "ارطغرل" برنامه ای دولتی است: «در دهه ۱۹۸۰ نیز همین اتفاق در دوره جنرال ضیاءالحق اتفاق افتاد. بار دیگر نسخه ای تحریف شده از تاریخ اسلامی به ما آموزش داده می شود. عمران خان خودش را به عنوان شخصیتی قهرمان در تاریخ اسلام می اندیشد و از خودستایی رنج می برد و فکر می کند با شخصیتی کارزیماتیک می تواند تمام مشکلات جهان اسلام را حل کند». وی افزود: «به جای این سریال ها حکومت پاکستان باید فیلم ها و درامه های متمرکز بر ترویج صلح و همزیستی را ترویج کند؛ چراکه مردم ما از نفرت بسیار رنج دیده اند».

سریالی برای "شستشوی مغزی" کودکان

در حالی که برخی این سریال را یک راه بی ضرر و سرگرم کننده برای فرار از واقعیت فعلی پاکستان می دانند، کارشناسان سلامت روانی هشدار می دهند که "قیام طغرل" می تواند تأثیرات روانی پایداری بر کودکان داشته باشد.

نانسی هارتولت کبرین، روانکاو و متخصص ادبیات اسلامی به دویچه وله گفت فیلم هایی مانند "ارطغرل" خشونت و رفتار شئونیستی را عادی سازی می کنند. او می گوید که کودکان در معرض خطر خیالپردازی و رویاهای خشن برگرفته از فیلم خشونت آمیز هستند و تمایل دارند از چنین شخصیت هایی در بازی های خود تقلید کنند. وی افزود: «مضامین افتخار و شرم در سریال قیام طغرل همچنین می تواند برای رفاه کودکان مضر باشد». کبرین هشدار داد: «شرم روح کودک را زود از بین می برد. غالباً به چنین درامه هایی "شستشوی مغزی" گفته می شود؛ اما بدتر این است که خیالپردازی های خشونت گرایانه را ترویج می کند». وی همچنان اضافه کرد: «یک کودک هنوز نیاموخته که فانتزی را از واقعیت جدا کند و کلمات را به وحشت نکشاند. چنین درامی باعث خشونت در زمان واقعی علیه دیگری می شود؛ خواه آنها غیرمسلمان باشند یا کسانی که به اندازه کافی رادیکال نیستند».

زیدی فیلمساز پاکستانی نیز یادآور شد که سریالی مانند "قیام طغرل" می تواند تأثیر ماندگاری در نسل های آینده داشته باشد: «در پاکستان، از دهه ۱۹۸۰ به این سو با استفاده از مداحی های مشابه اسلامی از طریق شبکه های نشراتی ایالتی، نسلی افراطی رشد یافته است. این نسل هیچ حسی تاریخی ندارد و هنوز در حال از بین رفتن است».

پاکستان و افغانستان که هردو به شدت تحت تاثیر سریال های خارجی و مخصوصا ترکی قرار گرفته اند، به شدت از افراط گرایی اسلامی و تروریسم رنج می برند.

عاطف بلوچ/ر.ش