عربستان سعودی در جست و جوی آینده اش

با درنظرداشت مشکلات عربستان سعودی، سخنرانی ملک سلمان پادشاه این کشور در میانۀ هفتۀ روان میلادی در برابر مجلس شورای ملی بسیار طولانی خواهد بود. عربستان سعودی در سیاست داخلی و خارجی خود در برابر چالش های بزرگی در عرصه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی قرار دارد.

یکی از این چالش ها جنگ در یمن است. از ۹ ماه به این طرف عربستان سعودی در رأس یک ائتلاف کشور های سنی مذهب قرار دارد که بر علیه شورشیان حوثی می جنگد. اکثریت اعضای این گروه را شیعیان تشکیل می دهند، که به باور عربستان سعودی از سوی ایران حمایت می شوند. جنگ در یمن که از فقیر ترین کشور های جهان عرب است، به عنوان یک زورآزمایی غیر مستقیم با تهران، رقیب سر سخت عربستان سعودی پنداشته می شود.

توماس ریشتر دانشمند علوم سیاسی از انستیتوت "گیگا" شهر هامبورگ آلمان در امور خاور میانه می گوید که عربستان سعودی در این جنگ تا حال دست آورد قابل توجه نظامی نداشته است. ریشتر می افزاید: "در اصل قوت اردوی عربستان سعودی به نیروی هوایی این کشور محدود می شود. در این بخش هم عربستان نیازمند اکمالات از سوی ایالات متحدۀ امریکا است. قوای پیاده نظام این کشور در جنگ سهم ندارند. در آنجا بیشتر سربازان کشور های دیگر حوزۀ خلیج می جنگند. افزون بر آن رزمندگان اجیر از امریکای لاتین، سودان و دیگر کشور های افریقایی استخدام می شوند. هرچند اردوی عربستان سعودی اسلحۀ مدرن در اختیار دارد، اما از آن کمتر استفاده می کند. طوری که دیده می شود سربازان عربستان سعودی نیز برای اشتراک در جنگ آمادگی نشان نمی دهند و ظاهراً حاضر نیستند جان خود را برای این کشور پادشاهی قربان کنند."

ائتلاف ضد حوثی ها تا حال پیشرفت خاصی نداشته است. در عوض گروه های تروریستی القاعده و "دولت اسلامی" با استفاده از این هرج و مرج حضور خود در یمن را تقویت بخشیده اند.

نزدیکی ایدیالوژیک با "دولت اسلامی"

با آنهم عربستان سعودی حالا می خواهد در رأس یک ائتلاف کشور های اسلامی مشتمل بر بیشتر از ۳۰ کشور، اولتر از همه ملیشه های تروریست "دولت اسلامی" را در سوریه نابود کند. فهد ناظر مقاله نویس سیاسی در مجلۀ انترنتی "ال مونیتور" نوشته است که سوریه اما بازتاب دهندۀ تحولات گستردۀ سیاسی است. ناظر افزوده است: "سیاست جدید عربستان سعودی بیانگر آن نظریۀ پخش شده در این کشور است که گویا ایالات متحدۀ امریکا پای خود را از خاور میانه بیرون می کشد. و اگر چنین شود در آنصورت طوری که دیده می شود عربستان سعودی فاقد یک استراتیژی واضح است".

هر چند کشور های حوزۀ خلیج از مدت زیادی به اینطرف رسماً در سوریه و عراق فعال اند، اما از آخرین عملیات های این کشور ها علیه ملیشه های تروریست "دولت اسلامی" و یا گروه های دیگر تندرو چندین ماه می گذرد. افزون بر آن عربستان سعودی، به خصوص پس از حملات تروریستی در پاریس، بیشتر از پیش مورد انتقاد قرار دارد.

قوانین این کشور که از نگاه ایدیولوژیک به "دولت اسلامی" نزدیکی دارد، تردید در مورد اعتماد به عربستان سعودی را ایجاد می کند. از همین رو ائتلاف ضد "دولت اسلامی"، به قول توماس ریشتر، تلاشی است برای برطرف ساختن این تردید. ریشتر می گوید: "عربستان سعودی با این ائتلاف می خواهد در سطح ملی و بین المللی نشان بدهد که در برابر چالشی مثل "دولت اسلامی" واکنش متناسب نشان می دهد".

جهادگرایان در خود کشور

عربستان سعودی در سیاست داخلی خود نیز با چالش ها روبرو است. هرچند صحنۀ جهادگرایی، در نتیجۀ یک دستگاه مؤثر امنیتی، تحت کنترول قرار دارد، با آنهم فاصله میان بنیادگرایی (فاقد خشونت) و افراط گرایی (آماده به خشونت) شفاف است، زیرا "شورای علمای بزرگ دینی" از دیر زمانی به اینطرف دیگر جهت گیری همه مسلمانان را تعیین نمی کنند. حدود ۲۵ سال پیش، در واکنش به حملۀ صدام حسین به کویت، نیرو های امریکایی در عربستان سعودی نیز پایگاه نظامی خود را ایجاد کردند. از آن زمان به بعد یک اپوزیسیون اسلامی در این کشور تشکل گردید که بعد ها از آن القاعده نیز نشأت کرد.

در این میان گروه "دولت اسلامی" نیز مسئولیت اولین حملات علیه شهروندان شیعه مذهب و تأسیسات آنها در عربستان سعودی را به عهده گرفت. شیعیان در این رابطه حکومت را نیز مورد انتقاد قرار دادند. حمزه الحسن یکی از فعالان شیعه مذهب، گروه دولت اسلامی را "ساخت عربستان سعودی" می خواند. او می گوید که اسلام وهابی و سازمان تروریستی "دولت اسلامی" ریشۀ یکسان ایدیالوژیک دارند.

کسر بودجۀ دولت

علاوه بر این چالش ها، عربستان سعودی خود را با مشکل کسر بزرگ بودجۀ دولتی روبرو می بیند. صندوق جهانی پول، به خاطر کاهش شدید بهای نفت، که در یازده سال سابقه نداشته است، یک کسر تقریباً ۲۲ درصدی در تولیدات ناخالص این کشور در سال روان میلادی را محاسبه کرده است. از همین رو حکومت ریاض درنظر دارد تا ملکیت های دولتی را به فروش برساند که بندرگاه ها، خطوط آهن و میدان های هوایی و همچنان شفاخانه ها را دربر خواهد داشت. به باور کارشناسان، عربستان سعودی در پانزده سال آینده با رکود سریع اقتصادی روبرو خواهد بود.