محمدی؛ برنده جایزه صلح نوبل و راوی «شکنجه سفید» در ایران

تقی رحمانیِ، همسر نرگس محمدی در این باره گفت: «در ایران، سلول انفرادی را نمی‌شود با زندان‌ها در غرب مقایسه کرد». او وضعیت را به خوبی درک می‌کند، چون به گفته گزارشگران بدون مرز، به حیث یک ژورنالیست بیشترین موارد حبس را در ایران متحمل شده است.

رحمانی که در حاشیه نمایش فیلم «شکنجه سفید» با دویچه وله صحبت می‌کرد، گفت: «در یک سلول انفرادی در ایران، شما محبوس هستید، بدون هیچگونه امکانات و ارتباطی با دیگران. از حق داشتن ملاقات، خواندن کتاب و مقاله محروم هستید (...). چشم بند دارید و فقط صداها را می‌شنوید». در این فیلم روش های شکنجه روانی فعالان سیاسی نشان داده می شود که در جمهوری اسلامی محبوس هستند.

مستندسازی شکنجه روانی در ایران

نرگس محمدی، همسر رحمانی و فعال حقوق بشر به خاطر «مبارزه با سرکوب زنان در ایران» برنده جایزه صلح نوبل در سال ۲۰۲۳ شد. کمیته نوبل این خبر را به تاریخ ۶ اکتوبر اعلام کرد. او در طول ۲۵ سال گذشته بارها به زندان افتاده است و در حال حاضر نیز به خاطر مبارزه با نقض حقوق بشر پشت میله های زندان به سر می برد.

بیشتر بخوانید: نرگس محمدی از ایران برنده جایزه صلح نوبل ۲۰۲۳ شد

او برای بار نخست در ۱۹۹۸ به جرم انتقاد از حکومت ایران برای نخستین بار به زندان افتاد و از آن زمان بدون وقفه به مبارزه بر علیه رژیم ادامه داده است.

پس از چندین بار حبس، محمدی، معاون رئیس سازمان ممنوع شده «مدافعان مرکز حقوق بشر» در ماه می ۲۰۱۶ به ۱۶ سال حبس محکوم شد. جرم او «تاسیس یک جنبش حامی حقوق بشر بود که برای لغو حکم اعدام کارزاری به راه انداخته بود.»

رژیم حداکثر تلاشش را کرد، اما نتوانست صدای محمدی را خاموش کند. او شروع به مستندسازی از مشقت‌هایی کرد که زندانیان متحمل می شدند و در نهایت یک سلسله از مصاحبه ها را در قالب کتابی با عنوان «شکنجه سفید» نشر کرد. مستندی با همین نام بدرفتاری وحشتناک با زندانیان سیاسی را افشا می کند که در حبس انفرادی به سر می برند.

منظور از شکنجه سفید نوعی تخنیک شکنجه روانی است که در ایران استفاده می شود و در طی آن زندانیان به صورت طولانی مدت و نامعلوم در انزوا نگه داشته می شوند، در سلولی که همه چیز در آن جا سفید است.

«تماشای فیلم بسیار دشوار است»

نمایش «شکنجه سفید» در برلین توسط گروه حقوق بشر «هوار» انجام شد که مدافعان حقوق بشر، زندانیان پیشین سیاسی و اقارب زندانیان دو تابعیتی را که در حال حاضر در ایران زندانی هستند، گردهم آورد.

مریم کلارن، دختر ناهید تقوی، زندانی سیاسی گفت که «تماشای این فیلم به خاطر صحنه های شکنجه بسیار دشوار است». به گفته کلارن مقام های ایرانی نمی خواهند که کسی این فیلم را ببیند، چون «شکنجه سفید دقیقا آن چه را که نمی توانیم ببینیم برملا می کند.»

در حقیقت برخی گفته های مطرح شده در مصاحبه ها آنقدر وحشتناک هستند که امکان نشان دادن آن وجود نداشت. گلاره کاکاوند، مستند ساز در این باره گفت: «حبس انفرادی واقعا وضعیت دردناکی است. در پشت صحنه های این فیلم مستند، احساسات زیادی در مصاحبه ها بروز کرد که نمی شد ثبت کرد. من امیدوارم که تماشاگران پس از تماشای این فلم چنین احساساتی را بهتر درک کنند.»

عملیات مخفی برای ساخت مستند

بیشتر بخش های فیلم برداری در دوره های بین حبس قبلی و حبس کنونی محمدی انجام شد که اصلا کار آسانی نبود و فیلم سازان برای جلوگیری از جلب توجه مقام های دولتی عملیاتی مخفیانه را آغاز کردند.

محید زارع زاده، فیلم‌ساز گفت: «شرایط ساخت این فیلم دشوار بود». او پس از این مورد بازجویی قرار گرفت و به خاطر اقدامات افشاگرانه اش در مورد شرایط زندان های کشور تهدید شد و در نهایت مجبور شد از کشور فرار کند.

صفحه اینستاگرام دویچه وله دری

زارع زاده گفت: «در نخستین دقایق فیلم، تماشاگر می بیند که یکی از ماموران وزارت اطلاعات (استخبارات) به نرگس تلفون می کند. ما برای انجام برخی از مصاحبه ها بدون اطلاع قبلی به آن جا می رفتیم. تمام اعضای گروه در صحنه های فیلم برداری حاضر نمی شدند. به طور مثال نرگس جداگانه می رفت و ما نیز جدا به آنجا می رفتیم. حتی نرگس از موتورسایکل استفاده می کرد تا تعقیب کنندگان ردپایش را از دست بدهند.»

بازگشت به زندان

مشقت‌های محمدی ادامه داشت و او از زمان نخستین بازداشتش در سال ۱۹۹۸ برای پنجمین بار پشت میله های زندان افتاد. محاکمه او در ۲۰۲۲ فقط پنج دقیقه به طول انجامید که در نتیجه آن به هشت سال زندان و ۷۰ ضربه شلاق محکوم شد.

در ماه دسمبر سال ۲۰۲۲ و در حالی که پس از مرگ ژینا مهسا امینی در بازداشت، اعتراض های گسترده ای در ایران آغاز شد، محمدی در برنامه ای که توسط بی بی سی نشر شد، با ارائه جزئیات از بدرفتاری جنسی و فیزیکی با زنان بازداشت شده گزارش داد.

صفحه یوتیوب دویچه وله دری

او در جنوری ۲۰۲۳ گزارش شوکه آوری از زندان ارائه کرد و شرایط زنان را در زندان اوین افشا کرد، جایی که از سال ۱۹۷۲ به بعد زندانیان سیاسی در آن نگهداری می‌شوند. فهرستی از ۵۸ زندانی و پروسه های بازجویی و شکنجه ای که آن ها متحمل شده بودند، شامل اظهارات او بود.

مصاحبه‌های این گزارش توسط بخش فارسی دویچه وله انجام شده است.