معارف افغانستان به روایت آمار

در نخستین روزهای که طالبان از دروازه های کابل و ولایات شمال افغانستان به جانب کوه ها و دره های ولایات جنوبی متواری شدند ( 21 عقرب 1380 )، در کنار هزاران بنیاد فرو پاشیده و لرزان، نهاد های تعلیمی و تحصیلی افغانستان نیز وضع رقت باری داشتند.

در سال 2001 در سراسر افغانستان 3400 مکتب فعال بود که در این مکاتب یک میلیون شاگرد را 20 هزار استاد تدریس می کردند و حضور دختران در این یک میلیون نفر، نزدیک به صفر بود.

اما در سال جاری حدود 14 هزار مکتب در سراسر افغانستان فعال هستند که در این مکاتب 8 میلیون و یکصد هزار شاگرد که 38 در صد شان را دختران تشکیل می دهند وجود دارند که آنها را 175 هزار آموزگار آموزش می دهند.

امان الله ایمان سخنگوی وزارت معارف می گوید که سطح جذب مکاتب در سال جاری به یک میلیون تن رسیده است. به گفته ی او، در ده سال گذشته نصاب معارف نیز تا صنف دهم به اساس استندرد های جدید تکمیل شده است و دو صنف یازدهم و دوازدهم باقی مانده که تا ختم سال جاری خورشیدی این نصاب نیز تکمیل می گردد. به گفته ایمان، بر علاوه دو زبان رسمی کشور، به هشت زبان دیگری که در افغانستان بیشترین متلکم را دارند نصاب تعلیمی تهیه شده است که کتابهای آن از سال آینده به دسترس شاگردان قرار می گیرد.

وزارت معارف در مجموع 190 هزار آموزگار دارد که از این میان 36 در صد آن را معلمین مسلکی تشکیل می دهند. در حالی که در ده سال قبل از میان 20 هزار معلم معارف، تعداد بسیار قلیلی از آنها معلم مسلکی بودند. کمبود معلم مسلکی به این دلیل بود که در ده سال قبل درسراسر افغانستان فقط 4 دارالمعلمین وجود داشت که مجموع فارغان آنها از 400 تن تجاوز نمی کرد. ایمان می گوید که امروز این وزارتخانه 42 دار المعلمین دارد که شامل تمام ولایات کشور می شود. در ضمن 111 باب الحاقیه در ولسوالی های دور دست ولایات نیز فعالیت می کنند که این دارالمعلمین ها سالانه میتوانند تا 61 هزار نفر فارغ التحصیل بدهند.

مکاتب خصوصی

یکی دیگر از دستاورد های وزارت معارف به میان آمدن و رونق گرفتن مکاتب خصوصی است.
سخنگوی وزارت معارف می گوید: «ده سال قبل هیچ مکتب خصوصی در سراسر این کشور وجود نداشت، اما حالا 500 مکتب خصوصی در افغانستان فعالیت می کنند و یک صد هزار دانش آموز در این مکاتب درس می خوانند.»
اکنون در مکاتب خصوصی افغانستان امکانات ترانسپورتی، تدریس کمپیوتر و زبان انگلیسی نیز وجود دارد. اما با وجود این همه امکانات، نارضایتی هایی نیز از این مکاتب در مورد اخذ فیس های بلند و نیز ارایه خدمات ناکافی به چشم می خورد.

وزارت معارف در تازه ترین مورد، ده مکتب خصوصی را به خاطر اینکه تدریس شان با معیارها برابر نبود، مسدود ساخت و به دیگر مکاتب خصوصی هشدار داد که باید شیوه ی تدریس شان را معیاری سازند.

تخنیکی

در سالهای گذشته، در بخش تعلیمات تخنیکی و مسلکی نیمه عالی، نصاب تعلیمی وجود نداشت، اما وزارت معارف توانسته است نصاب این موسسات را نیز تکمیل کند. امروز 46 هزار تن در مکاتب تخنیکی و مسلکی درس میخوانند، در حالی که ده سال قبل در این بخش فقط 1500 شاگرد مصروف آموزش بودند. نظر به آمارهای وزارت معارف، ده سال قبل 38 انستیتیوت تعلیمات تخنیکی و مسلکی وجود داشتند، اما حالا 145 باب مکتب تخنیکی و مسلکی وجود دارند که 40 باب آن انستیتیوت هستند.

مشکل بیسوادی از گذشته های دور در افغانستان وجود داشته است و اکنون نیز ده میلیون بیسواد در افغانستان بسر می برند که این افراد به کار های شاقه، دهقانی و یا پیشه های آزاد دیگر مصروف هستند.

وزارت معارف در بخش سواد آموزی نیز گامهای برداشته است و سال قبل دو و نیم میلیون تن را از کورسهای سواد آموزی فارغ ساخت. در افغانستان ده سال قبل هزار باب کورس سواد اموزی فعالیت میکردند، حالا 26 هزار کورس سواد آموزی و 89 باب مکتب سواد اموزی وجود دارند که ظرفیت فراغت این کورسها 600 هزار تن در سال جاری است. با وجود این پیشرفت، باسواد ساختن ده میلیون بیسواد یک چالش بزرگ است.

تعلیمات اسلامی

مشکل عمده دیگر افغانستان در گذشته در بخش تعلیمات اسلامی بود. ده سال قبل در سراسر افغانستان 222 مدرسه دینی وجود داشت که در این مدارس 42 هزار تن مصروف فراگیری علوم اسلامی بودند و توسط نزدیک به پنجصد عالم تدریس می شدند.

مردم مذهبی افغانستان که با کمبود مدارس مواجه می شدند، اکثرآ اطفال شان را به مدارس دینی کشور های همسایه می فرستادند. تعداد زیادی از این مدارس دینی خارج از کشور کودکان را به تندروی، خشونت و در برخی موارد به عملیات انتحاری تشویق می کنند. وزارت معارف می گوید بخاطر اینکه کودکان افغانستان در خود کشور شان دروس اسلامی بیاموزند، نصاب کاملی را در فقه حنفی و جعفری تهیه کرده است.

به اساس گفته های سخنگوی وزارت معارف امروز 775 مدرسه دینی رسمی در افغانستان وجود دارد که در این میان 614 باب آن مدرسه، 58 باب دارالعلوم و 104 باب آن دارالحفاظ است و از میان نزدیک به دو صد هزار طلاب مدارس، ده درصدشان را زنان تشکیل می دهند.

مشکلات معلمین

بی سر پناهی اهل معارف در افغانستان ریشه در سالهای گذشته دارد، دولت های گذشته بارها اقدام به توزیع نمره های رهایشی برای معلمین کرده اند، اما این روند به پایان نرسیده است و هنوز هم دهها هزار معلم در افغانستان از مشکل بی سرپناهی رنج می برند.

وزارت معارف بخاطر رسیدگی به مشکل بی سرپناهی معلمین وزارت معارف دست بکار شده و در دهسال گذشته برای 51 هزار معلم نمره های رهایشی در ولایات مختلف توزیع کرده است و به گفته سخنگوی این وزارت، تا اخر سال جاری 20 هزار نمره دیگر نیز در اختیار استادان قرار می گیرد. با وجود این، 120 هزار معلم بی سرپناه دیگر در انتظار توزیع نمره بسر می برند.

صدای معلمین در افغانستان به نسبت کمبود معاش همیشه بلند بوده است، اما وزارت معارف می گوید که همه معلمین شامل سیستم رتب و معاشات شده اند که نسبت به گذشته از معاش خوبتری برخوردار هستند. ولی با این حال هنوز هم معلمین در افغانستان از نگاه اقتصادی، به یکی از فقیرترین طبقات اجتماعی تعلق دارند.

میر محمد افضل معلم در مکتب امیر دوست محمد خان می گوید: « من نزدیک به 40 سال خدمت کرده ام و حالا حدود 8000 افغانی معاش می گیرم که برای خانواده هفت نفری ام کافی نیست.» او ادامه داد که در خانه کرایی زندگی می کند و نصف معاشش را برای کرایه خانه می دهد، و با نیم دیگر آن که 4000 افغانی است، نمیتواند یک خانواده هفت نفری را اعاشه کند.

کاستی های معارف

اما با وصف پیشرفتها در این ده سال، چالش ها و کاستی های نیز در وزارت معارف افغانستان وجود دارد. به عنوان نمونه، هنوز هم چهار و نیم میلیون کودک که سن مکتب را دارند، از رفتن به مکاتب محروم اند.

از میان 14 هزار مکتب، 7 هزار مکتب در سراسر افغانستان تا هنوز ساختمان مشخص ندارند و کودکان در زیر خیمه ها و حتا فضای آزاد درس می خوانند. وزارت معارف سالانه حدود یک هزار مکتب جدید می سازد که در مقایسه با 7 هزار مکتب بدون تعمیر خیلی کم است، چون همه ساله با توجه به جذب شاگردان جدید نیاز به مکتب های جدید شدیدتر می شود.

وزارت معارف افغانستان در هفته گذشته اعلام کرد که برای نخستین بار عضویت یک سازمان بین المللی حمایت از معارف را بدست آورده است.

این سازمان که به "مشارکت جهانی برای معارف" مسما است، در زمینه فراهم کردن منابع مالی و فنی برای توسعه خدمات آموزش و پرورش در سطح جهان کار می کند. فاروق وردک، وزیر معارف افغانستان گفت که این سازمان به حمایت از معارف افغانستان متعهد شده و قرار است به این کشور در زمینه افزایش مراکز آموزشی و مکاتب در سراسر افغانستان کمک مالی کند.

آقای وردک گفت که افغانستان خواستار بیش از پنجاه و پنج میلیون دالر کمک از این سازمان شده است و "نود درصد" امیدوار است که این درخواست پذیرفته شده و این مقدار پول سر از آغاز سال ۲۰۱۲ در اختیار وزارت معارف قرار داده شود.

مقامات در وزارت معارف کمبود بودجه را بزرگترین چالش موجود دانسته، ابراز می دارند که بودجه یی که برای وزارت معارف داده می شود با کشور های همسایه اصلا قابل مقایسه نیست.

این وزارت در سال جاری 400 میلیون دالر بودجه دارد که 166 میلیون دالر آن بودجه انکشافی است. سخنگوی وزارت معارف می گوید که با این بودجه آنها برای هر شاگرد حدود 70 دالر هزینه می کنند، اما در امریکا برای یک شاگرد سالانه 20 هزار دالر مصرف می شود، در کشور های عربی و اروپا 7000 دالر، در ترکیه 1200 دالر و در کشور های منطقه حدود 300 دالر. او به گونه مثال ابراز می دارد که در ایران برای معارف سالانه 14 میلیارد دالر بودجه اختصاص داده می شود.

ناامنی

یکی دیگر از چالشهای معارف افغانستان نبود امنیت است. در طول ده سال گذشته بد امنی ها جان صد ها آموزگار و شاگرد را گرفته است و دهها مکتب را مخالفین دولت سوزانیده اند. هرچند مقامات در وزارت معارف از ارایه آمار ها خودداری کرده و این مسوولیت را به وزارت داخله ارجاع دادند، اما آمارهای نشر شده در رسانه ها نشان می دهد که در جریان سال 1389 بیش از سیصد نفر از دانش آموزان و معلمان در نقاط مختلف افغانستان جانهای خود را از دست داده اند.

مقامات وزارت معارف در سال گذشته گفته بودند که نزدیک به سی مکتب از سوی افراد مسلح به آتش کشیده شده و یا ساختمان آن تخریب شده است. بیشترین موارد حمله به مکاتب و دانش آموزان، در مناطق جنوبی افغانستان گزارش شده است؛ مناطقی که فعالیت گروه طالبان در آن محسوس است.

آقای ایمان درباره تاثیرات ناامنی بر معارف می گوید :«ما در 200 ولسوالی از 412 ولسوالی کشور، بالاتر از صنف دهم برای اناث نداریم. در 212 ولسوالی ما اصلا معلم مسلکی اناث نداریم که چالش عمده یی است و معارف ما را غیر متوازن ساخته است.» به گفته ی او، از اثر نا امنی در سراسر کشور 500 مکتب مسدود است و 400 هزار شاگرد این مکاتب از رفتن به مکتب محروم استند.

وزارت معارف برای حل مشکل مناطق نا امن اقداماتی روی دست دارد. سخنگوی وزارت معارف گفت که دولت با تفاهم با کمک کننده های بین المللی برای معلمینی که میخواهند در مناطق ناامن خدمت کنند، برای خودشان واگر زن باشند برای خود و شوهرانشان حدود 800 دالر ماهانه معاش در نظر گرفته است. او افزود که امتیازات منطقوی بلند تر را برای 18 ولایت نا امن در نظر گرفته اند.

به گفته وی، وزارت معارف از علمای دینی امتحان سویه میگیرد و بعد آنها را منحیث معلم استخدام می کنند تا در مناطق شان به تدریس کودکان بپرداند. در سال گذشته 600 هزار عالم دین در این برنامه شامل شدند.

اما با وجود تمام این مشکل ها و چالش ها، بسیاری از مردم افغانستان، به شمول نمایندگان پارلمان، وضعیت معارف را در ده سال گذشته مثبت ارزیابی می کنند. حمیرا اکاخیل نماینده سابق بلخ در مجلس نمایندگان که پنج سال را عضو کمیسیون معارف بوده است با خوشحالی می گوید: «ارزیابی مثبتی از معارف دارم، زیرا همان کسانی که می دیدم ده سال پیش دختران شان را به مکتب نمی ماندند، امروز دختران شان در صنوف یازدهم و دوازدهم درس میخوانند.»

گزارشگر: صدیق ذلیق
ویراستار: عارف فرهمند