منع سفر بدون محرم؛ چالشی برای تحصیل دختران افغان در خارج

در جریان سال گذشته میلادی مکتوب‌هایی به ميدان هوایی و مرزهای زمينی از طرف اداره امر به معروف و نهي از منكر طالبان ارسال شده که سفر خانم‌های بدون محرم و سرپرست را منع کرده است. در این مکتوب سفر بیشتر از ۷۲ کیلومتر برای زنان بدون محرم منع قرار داده شده است.

در دسمبر سال گذشته ۱۹ تن از دختران دانشجوی سال سوم که در یکی از دانشگاه‌های ازبکستان بورسیه داشتند، زمانی که می‌خواستند از طریق مرز حیرتان خارج شوند، توسط طالبان برگردانده شدند. این دانشجویان گفته بودند که دلیل برگشت شان از مرز، نداشتن محرم بوده است.

مرتبط: تاکید ایران و پاکستان بر ادامه تحصیل دختران در افغانستان

برای شرکت‌های سیاحتی که خدمات ارائه ویزا و تکت را انجام می‌دهند، فرمان‌های كتبی و شفاهی داده شده تا به زنان و دختران بدون محرم و سرپرست خدمات ارائه ندهند.

دختران دانشجو دلیل و انگیزه شان برای تحصیل در خارج را وضع ممنوعیت تحصیل در داخل افغانستان ذکر می‌کنند و این را یگانه راه حل ادامه تحصیل می‌دانند.

سحر فهیمه صادق، یکی از دختران افغان که علاقه مند تحصیل در خارج است، می‌گوید که سال گذشته سه سفر علمی و کاری در خارج از افغانستان را از دست داده و سه بار تلاشش برای رفتن به کشورهای همسایه ناموفق بوده است.  

خانم صادق می‌گوید که بار اول برای اشتراک در یک کنفرانس در کلورادوی امریکا که سال گذشته برگزار شده بود، نتوانست اشتراک کند. او می‌افزاید: «دومین فرصتی که از دست دادم، سفر به اندونزیا بود. با داشتن دعوتنامه رسمی از کشور اندونزیا ویزا گرفته نتوانستم.»

مرتبط: تاثیرات روحی-روانی خانه‌نشین شدن زنان شاغل در افغانستان

فرصت سوم که این بانوی جوان از دست داده است، سفر کاری به یکی از کشوهای جنوب آسیا بوده است. در هر سه مورد، او نتوانسته بدون محرم از افغانستان خارج شده و به یکی از کشورهای همسایه برود و ویزای کشورهای مقصد سفر را بگیرد، چونکه سفارت این کشورها در افغانستان فعال نیست.

خانم صادق از جمله نادر زنانی است که فعلاً از طریق آنلاین تحصیل می‌کند، اما در برخی کنفرانس‌های مرتبط درسی باید حضوراَ اشتراک نماید. او می‌گوید: «کورس‌های آنلاین، کار آنلاین و دنیای من اینترنت است و اینترنت مثل آب است در زندگی من.»

سرانجام پدر او که مصروف کار و تامین‌کننده معیشت زندگی خانواده است، مجبور شد کار را کنار گذاشته و او را همراهی کند و این گونه خانم صادق توانست برای گرفتن ویزای کشور مقصد به پاکستان سفر کند.

لطیفه محمدی (نام مستعار) که در خارج از افغانستان در مقطع ماستری در حال تحصیل است، برای تکمیل اسناد اداری مورد نیاز در دانشگاهی که فعلاَ درس می‌خواند به افغانستان برگشته است، اما حالا ترس دارد که نتواند پس از افغانستان خارج شود، چون کسی از اعضای خانواده همراهش نیست.

چالش دریافت ویزا

آن‌هایی که برای تحصیل به کشورهای دیگر می‌روند، ابتدا باید به یکی از کشورهای همسایه افغانستان بروند و از سفارت کشورهای مقصد ویزا بگیرند. اما گرفتن ویزای کشورهای همسایه خود یک دشواری بزرگ است؛ زیرا طالبان به شرکت‌های سیاحتی که خدمات ارائه ویزا و تکت را انجام می‌دهند، فرمان كتبی و شفاهی داده اند تا به زنان و دختران بدون محرم و سرپرست خدمات ارائه ندهند.

مرتبط: دانشجویان افغان در هند از آینده مبهم خود نگران اند

نظر به گفته دانشجویان، طالبان در پیش روی درب ورودی سفارتخانه‌ها حضور دارند و مانع رفتن دختران و زنان بدون محرم به داخل سفارت می‌شوند.

خانم صادق می‌گوید زمانی که برای گرفتن ویزا به سفارت یکی از کشورهای همسایه رفت، طالبان مانع ورودش به سفارت شدند: «در پیش سفارت طالبان برایم گفتند که اجازه داخل رفتن نداری، برو و با محرمت برگرد». 

مسئول یک شرکت سیاحتی در کابل که نخواست نامش فاش شود، گفت که حدود ۲۰ درصد مشتريان آن‌ها خانم‌ها و دانشجویانی اند كه بدون سرپرست و محرم درخواست ويزای کشورهای همسایه را می‌دهند.

او افزود: «اخذ ويزای حضوری به دليل اينكه شخص بايد خودش به سفارت مراجعه کند و آنجا طالبان مانع ورود خانم‌های بدون محرم و سرپرست به داخل سفارت مربوطه می‌گردند، برای ما ممکن نیست. ما نمی‌توانيم به خانم بدون سرپرست و محرم درخواست ويزای حضوری بدهيم.»

او راه حل را در دریافت ویزای غیابی می‌داند و می‌گوید: «با ويزای غيابی ولی با تفاوت هزينه، خدمات اخذ ویزا را ارائه می‌كنيم. خانم‌ها و محصلان بدون سرپرست فقط ويزای شان را به صورت غيرحضوری و با پرداخت كميشن می‌توانند اخذ كنند.»

عواقب و پیامدهای ممنوعیت خروج بدون محرم

نبود امکان خروج از افغانستان برای دخترانی که فرصت تحصیلی در خارج یافته اند، یک فشار روحی-روانی اضافی بر دشواری‌های دیگر است.

خانم محمدی آینده، اهداف و آروزهای خود را به تحصیل مرتبط می‌داند و نمی‌داند که اگر از تحصیل در خارج محروم شود، چه آسیب بزرگی بر روانش خواهد گذاشت.

خانم صادق نیز نگران آینده کاری و تحصیلی خود است: «این محدودیت‌ها تاثیراتی بر آینده کاری‌ام دارد، به خصوص مسلکم. فرصت‌هایی را که از طریق ایجاد شبکه بین‌المللی کاری فعلا وجود دارد از دست می‌دهم. یک کنفرانس علمی را از دست داده ام. این‌ها همه ناراحت کننده است.»

مرتبط: طالبان: آزمون سمستر آخر دانشجویان دختر از طریق آنلاین برگزار شود

جاوید بکتاش، استاد سابق دانشگاه کابل، می‌گوید این ممنوعیت‌ها برعلاوه این که دختران را از تحصیل محروم می‌کند، عواقب ناگوار روانی و اجتماعی بر آن‌ها دارد.

به گفته آقای بکتاش، عواقب روانی آن می‌تواند احساس ناامنی و نارضایتی باشد که باعث افزایش اضطراب، افسردگی و افکار منفی می‌شود. از بین رفتن اعتماد به نفس و ایجاد احساس عقب‌ماندگی در دختران بخشی دیگر از پیامد این ممنوعیت‌هاست.

بکتاش به این نظر است که باید بر طالبان فشار آورده شود که از محدودیت‌ها علیه دختران و زنان بکاهند: «راه حل بحث و گفتگوهای گسترده‌است، و نیازمند همکاری بین جوامع مدنی، سازمان‌های بین‌المللی، دانشگاه‌ها و نهادهای دولتی است. این همکاری می‌تواند شامل ایجاد فضای دیالوگ عمومی درباره حقوق زنان و دختران، تحقیقات بیشتر در زمینه تأثیرات این محدودیت‌ها و ارائه پیشنهادات عملی جهت بهبود وضعیت آن‌ها باشد.»

او می‌افزاید که اهمیت تحصیلات زنان و دختران باید به عنوان یک اولویت مهم در جامعه شناخته شود و برای حمایت از آنها سیاست‌ها و برنامه‌های مناسبی تدوین و اجرا شود. همچنین باید بر توسعه سیستم آموزشی عادلانه به شمول همه افراد، بدون تبعیض جنسیتی تمرکز شود.

طالبان در جریان دو سال اخیر نزدیک به ۲۰ فرمان در مورد ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها برای زنان صادر کرده اند. منع کار، منع تحصیل و تعلیم بالاتر از صنف ششم، حجاب اجباری، ممنوعیت موسیقی و ورزش، ممنوعیت اخذ جواز رانندگی، منع رفتن به مکان‌های عمومی مانند پارک‌ها و رستورانت‌ها، ممنوعیت سفرهای خارجی بدون محرم و در نهایت محرومیت از کار در دفترهای ملل متحد از جمله فرمان‌های محدودکننده طالبان است.