10 سالگی توسعه ناتو به شرق

ناتو و 12 کشور عضوش سالگرد سه گانه را در بهار امسال برگزار می کند: جشن 15، 10 و 5 سالگی. در ماه مارچ سال 1999 میلادی اولین اعضای سابق پیمان وارسا چون پولند، جمهوری چک و مجارستان به این پیمان پیوستند. در ماه اپریل سال 2004 میلادی تحول بزرگی صورت گرفت و کشورهای بالتیک مانند استونیا، لیتلند و لیتوانیا، سه جمهوری اتحاد شوروی سابق، و همچنان بلغاریا، رومانیا، سلوانیا و سلواکیا عضو پیمان ناتو شدند. در نهایت در اپریل 2009، آخرین دور توسعه ناتو عضویت کشورهای البانیا و کرواسیا بود. اندرس فو راسموسن، دبیر کل ناتو گسترش این پیمان نظامی به سمت شرق و جنوب شرق را مثبت ارزیابی می کند. او می گوید که این سیاست گسترش و توسعه هرگز به عنوان یک تهدید علیه روسیه و یا کشور دیگری نبوده است. راسموسن اندکی پیش از برگزاری سالگرد ناتو در بروکسل گفت: «سیاست درهای باز ناتو واقعاً یک موفقیت بوده است. پس از پایان جنگ سرد در 25 سال پیش، به ما یک فرصت تاریخی دست داد که برای تمام کشورها دست دوستی دراز کنیم. برای تمام کشورهای که تجارب تلخ جریان جنگ را می خواستند فراموش کنند و بالاخره به هدفی که از دیر زمانی انتظار آن بودند، یعنی یک جهان متحد، یک قاره آزاد و مسالمت آمیز، نایل آیند».

مقاومت سخت از جانب روسیه

البته روسیه به این مسأله نظر متفاوتی دارد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در سال های اخیر، بدون شک و تردید به ناتو به حیث یک تهدید نگریسته است، به عنوان مثال، در نشست سران ناتو در بخارست در سال 2008.

پوتین در یک کنفرانس مطبوعاتی در آن زمان گفته بود: «ظهور یک اتحاد نظامی قدرتمند در مرز روسیه یک تهدید مستقیم به حساب می آید».

ناتو در آن زمان در بخارست به گرجستان و اوکرایین به طور کلی اطمینان داد که آنها می توانند زمانی به این پیمان بپیوندند. اما در مورد عضویت شان به ناتو به دلیل مخالفت پوتین، تعهد قاطع صورت نگرفت.

بوریس یلسین که قبل از پوتین رئيس جمهور روسیه بود، نیز با گسترش ناتو به شرق خصمانه برخورد می کرد. از آنجا که روسیه در شورای جدید "ناتو – روسیه" زمینه ای برای سخن گفتن یافته بود، یلسین بالاخره از مقاومت اش به تدریج دست برداشت. پوتین در آغاز دوره ریاست جمهوری اش نیز به همکاری با "ناتوی جدید" مخالفتی نداشت. او در مصاحبه ای با بی بی سی در سال 2000 میلادی گفته بود که حتی در مورد عضویت روسیه در پیمان ناتو فکر می کند. او آن زمان در مورد عضویت در ناتو گفته بود: «چرا که نه».

در طول سال ها نظر منفی روسیه در برابر ناتو شدیدتر شد. به ویژه پس از این که ناتو در سال 2004 میلادی سه کشور بالتیک را که زمانی جزو خاک شوروی سابق بودند، به حیث اعضای جدید پذیرفت. گیلز مریت، رئیس مرکز تحقیقات "آجندای امنیتی و دفاعی" در بروکسل در مصاحبه با دویچه وله می گوید: «ما احساس عمیق روس ها و افکار عمومی را اشتباه گرفتیم. هنوز هم دچار سوء تفاهم هستیم. آنها از محاصره و در انزوا قرار گرفتن ترس دارند». او اضافه می کند: «در پیام های سیاسی که ما از غرب به روسیه فرستادیم، اشتباهات جدی کردیم. در مجموع در نظر گرفتن عضویت احتمالی اوکرایین و گرجستان در ناتو یک سیاست نادرست بود».

مساله عضویت کشورهای جدید

با توجه به بحران سیاسی فعلی در کریمیا و اوکرایین، دبیر کل ناتو کلمه "عضویت" را نمی خواهد بر زبان بیاورد. راسموسن در دیدار با ارسنی یاتسینیو، نخست وزیر اوکرایین در اوایل ماه مارچ، همکاری های نظامی با اوکرایین و مانورهای مشترک را پیشنهاد کرد. یاتسینیوک در پاسخ به سوال یک روزنامه نگار که آیا اوکرایین به ناتو می پیوندد، گفت: «این مسأله را ما روی صفحه رادار هم نداریم». بارک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده امریکا در سفرش به بروکسل واضح ساخت: «نه اوکرایین و نه گرجستان در مسیر عضویت ناتو قرار دارند. هیچ برنامه ای برای گسترش (ناتو) در زمان قابل پیش بینی وجود ندارد».

فیصله رسمی نشست های مختلف ناتو این است که دروازه این پیمان به روی هر کشور دموکراتیک در اروپا باز است. میلو دیجکانوویچ، نخست وزیر کشور کوچک مونتنگرو که در بالکان غربی موقعیت دارد، روز دوشنبه ضمن دیدارش از مقر مرکزی ناتو گفت که کشورش نیز خواستار وارد شدن به این پیمان است: «ما امیدواریم که پیشرفت ها در بخش همکاری ها اینک اثر شان را نشان دهند. ما انتظار داریم که به این پیمان بپیوندیم و مسأله عضویت کشور ما به ناتو در ولیز اعلام گردد». در اوایل سپتمبر 2014 میلادی، سران کشورهای عضو ناتو در ولیز برای اجلاس بعدی شان دور هم می آیند. علاوه بر مونتنگرو، مقدونیه و بوسنیا هرزگوینا نیز می خواهند به پیمان ناتو بپیوندند. کشورهای بالکان آرزوی ثبات بیشتر در منطقه را دارند. تنها صربستان نمی خواهد عضو ناتو شود. در این کشور بی اعتمادی در برابر ناتو به دلیل بمباران نیروهای این پیمان در جریان جنگ کوزوو در سال 1999 بیش از حد بزرگ است. حتی گرجستان، که مناطق جدایی طلب اش آبخازیا و اوستازیا که در سال 2008 توسط روسیه اشغال گردید، می خواهد عضویت ناتو را داشته باشد. اما شانس عضویت اش به دلیل درگیری با روسیه بسیار محدود است.

به نظر لایمدوتا اشتغاوجوما، نخست وزیر لتوانیا، برای کشورهای حوزه بالتیک عضویت در ناتو قبلاً هم و امروز هم یک اطمینان خاطر است که آنچه در قسمت اوکرایین رخ داده است، در این کشورها تکرار نشود. او اضافه می کند: «لتوانیا یکی از اعضای اروپا و پیمان ناتو است. این مسأله به ما تا اندازه یک تضمین امنیتی می دهد».

در پولند، فضای مشابه حاکم است. بر اساس نظرسنجی ها 50 درصد از پولندی ها عضویت در ناتو را تضمینی برای استقلال ملی می بینند. طرفداران عضویت ناتو در پولند بیشتر از طرفداران عضویت اتحادیه اروپا است که از لحاظ اقتصادی بسیار با اهمیت است.

ناتو و روسیه علاقمندی های مشترک دارند

گیلز مریت، کارشناس مسایل امنیتی به ناتو و روسیه توصیه می کند که به دفاع مشترک در برابر خطرات و تهدیدها تمرکز کنند. او به این نظر است که مبارزه با تروریسم و ​​محافظت در برابر حملات راکتی از ایران یا کوریای شمالی می تواند به حیث منافع مشترک هر دو در نظر گرفته شود. مریت اضافه می کند: «ما و روسیه نیازهای امنیتی مشترک داریم. من فکر نمی کنم که ما سیاست های مان را به اندازه کافی روی این مسأله تهداب گذاری کرده باشیم». حتی در مورد تسلیحات معمولی و سلاح ها میان ناتو و روسیه دیگر اعتمادی وجود ندارد. قرارداد تقویت نیروهای متعارف در اروپا تقریباً ازبین رفته است. همچنان راکت های دفاع استراتژیک را که ناتو می خواهد نصب کند، از طرف روسیه به عنوان یک تهدید مورد انتقاد قرار دارد.

روابط بین متحدان ناتو و روسیه با بحران کریمیا هنوز هم تیره تر گردیده است. اندرس فو راسموسن اما روی سیاست درهای باز برای الحالق بیشتر کشورها به ناتو پا فشاری می کند. او می گوید: «با وجود تغییرات تاریخی و پیشرفت های که از سال 1989 میلادی به این طرف صورت گرفته است، نمی توان در مورد صلح و آزادی در منطقه اروپا - اقیانوس اطلس به عنوان یک امر عادی و طبیعی سخن گفت. ناتو از این اصل که هر کشور باید در مورد سرنوشت اش تصمیم گیری کند، دفاع می کند. ناتو به حیث یک منبع ثبات در جهانی به مشکل قابل پیش بینی، باقی می ماند».