ناتوانی حکومت ها و رشد سلفیسم در غرب افریقا

سلفیسم و افراط گرایی خشونت بار دینی در کشورهای غرب افریقا رو به افزایش است. این پدیده در کجا ریشه دارد و چطور می توان متوقفش کرد؟ دویچه وله در این زمینه با عبدالله سونایه مصاحبه کرده است.

عبدالله سونایه دانشمند علوم دینی در دانشگاه ابدو موئمنی در نیامی پایتخت نیجر و مرکز مطالعات مدرن شرقی در برلین پایتخت آلمان است.

دویچه وله: آقای سونایه، به نظر شما آیا سلفیسم در کشورهای غرب افریقا تاثیرگذاری داشته است؟

عبدالله سونایه: بله، کاملا! این را می توان به وضاحت در رسانه ها و در اجتماع دید. سلفیسم امروزه شاید در غرب افریقا یکی از فعالترین جریان های اسلامی باشد.

دویچه وله: به طور مثال به نیجر نگاهی می اندازیم. چه ابتکار عمل هایی برای پاسخگویی به جلوگیری از رشد سلفسیم وجود دارد؟

سونایه: دولت برخی تلاش ها را انجام داده است. دولت باشگاه ها و انجمن هایی را بسیج ساخته است تا روی گفتمان صلح آمیز تاکید کنند. دولت تلاش کرده تا از طریق ایدئولوژیک حمله کند. همچنان ملاامامان، مرابطان و بزرگان مذهبی قبیله ها را بسیج کرده است تا چهره ای دیگر از اسلام را نشان بدهند. اما این اقدامات کافی به نظر نمی رسد. دولت تلاش کرده است روی ابتکاراتی تاثیرگذاری بیشتری داشته باشد که در زمینه آموزش های اسلامی فعالیت می کنند. این آموزش ها باید تصویر صلح آمیز و دور از جنگ را از اسلام ترویج کنند.

اما نتایجی که تا حالا به دست آمده بسیار ناچیز بوده است. من فکر می کنم که دولت ها ابزار لازم را در دسترس ندارند و از آنچه واقعا می گذرد اطلاع ندارند. هیچ دولتی را در حوزه ساحل نمی شناسم که برای تحقیق در مورد این پدیده بودجه مشخصی را تعیین کرده باشد؛ همین است که باعث شده مشکلاتی در جوامع آنها به وجود آید. دولت ها باید با آن برخورد کنند. سپس آنها می توانند درک شان را از این پدیده انکشاف داده و اقدامات معناداری را برای کنترول این مشکل راه اندازی کنند. اما متاسفانه فعلا چنین چیزی وجود ندارد.

دویچه وله: مشخصا دولت ها باید چه باید بکنند تا سلفیسم را متوقف بسازند؟

سونایه: آنها باید پول سرمایه گذاری کنند تا دلایل اجتماعی این پدیده را واقعا درک کنند. دانشمندان، دانشگاه ها و موسسات تحقیقی باید در این زمینه فعال شوند. اما نباید همه چیز روی این نظریه باقی بماند. یک موضوع که از نظر من بسیار مهم به نظر می رسد، راه اندازی دوره های آموزشی برای امامان است. برخی از دولت ها در این زمینه فعالیت می کنند. دولت باید امکانات متوسط آموزشی را برای امامان فراهم کند؛ چراکه بسیاری از ملاامامان سلفی گری را علیه دولت های فعلی تبلیغ می کنند.

دویچه وله: چه چیزی باعث انگیزه آنها می شود؟

سونایه: آنها از دولت های شان خوش نیستند. دولت هایی که در بسیاری موارد از آنها به عنوان دست نشانده های غربی ها و یا متحدان دسته های قومی انتقاد می شود. مهم این است که دولت ها نباید تمام مسئولیت را به دوش بگیرند. جامعه مدنی اسلامی، اگر کسی بخواهد آنها را چنین خطاب کند، موسسات اسلامی و انجمن ها نیز باید مسئولیت پذیر بوده و در ترویج تحمل و شکیبایی سهم بگیرند. دولت ها و جامعه مدنی باید روی سیستم آموزش اسلامی از طریق نیروی انسانی و مالی سرمایه گذاری کنند. این سیستم نقش مهمی در این داشته است که حالا سلفیسم رادیکال و آماده به خشونت به میان آمده است. فرد می تواند سلفی باشد، اما جهادی نباشد. تفاوت های بنیادی میان سلفیسم در شمال نایجریا و نیجر وجود دارد. مثلا در نایجریا سلفیسم خشونت گرا به میان آمده است، اما برعکس در نیجر هنوز به این سطح نرسیده است.

دویچه وله: در سنیگال دولت تلاش دارد صوفیسم را علیه سلفیسم ترویج کند، دلیلش این است که در جامعه این کشور ریشه عمیق دارد؟

سونایه: این می تواند واقعا کمک کند که جوامع صوفی ها حمایت شوند و به آنها یک موقعیت و صدای قوی داده شود؛ بعد در بحث های جامعه غرب افریقا آنها را بر تفکر سلفیسم غالب ساخت. اگر بحث صوفیسم در مقابل بیشتر وجود می داشت، می توانست کمک بزرگی بکند. این می توانست نوعی رقابت به میان آورد و از خشونتگرایی سلفیسم بکاهد.

دویچه وله: آیا در در نیجر یا دیگر مناطق ابتکاراتی در مکاتب و دانشگاه ها وجود دارد که دموکراسی یا نوعی دیگر از ایده اجتماعی را برای جوانان آموزش دهد؟

سونایه: طرح های نادر و محدودی وجود دارد. مثلا در نیجر دانشجویان در دانشگاه نیامی معمولا ملاقات دارند و بحث و صحبت می کنند. برخی از مکاتب و کلوب های دانشجویی بحث ها را کمی بازتر می کنند تا تنها در مورد دین صحبت نکنند. طرح های اقتصادی در این زمینه ضروری است. چرا که خیلی از جوانانی که مثلا به بوکوحرام پیوسته اند، به خاطر عقیده و دین نه، بلکه به خاطر این به این گروه پیوسته اند که هیچ دورنمایی برای آینده خود نمی دیدند.

این جوانان هیچ چیزی نداشته، خودشان را بدبخت احساس کرده و سرخورده شده بودند؛ بعد بوکوحرام دروازه خانه را زده و برای شان ماهانه 150 تا 230 یورو معاش پیشنهاد کرده است. به این خاطر این بسیار مهم است که برای کاریابی و ادغام جوانان در جامعه هرچه قوی تر طرح هایی راه اندازی شوند.

دویچه وله: چه چیزی سلفیسم را اینقدر جذاب ساخته است؟

سونایه: در سلفی گری یک نوع گفتمان برابری، نوعی واقعگرایی رهایی بخش و عقلگرایی ضد روحانی پنهان وجود دارد. اینکه گفته می شود هر کسی می تواند به دین اسلام وارد شود. چیزی که روحانیان از آن انتقاد می کنند و همین را حربه ای برای سواستفاده از دانش آموزان می دانند. همچنان موضوع دیگری هم در سلفیسم وجود دارد که موضوع "دین بازار" است. بسیاری از جوانان به شخصیت سازی از طریق تبلیغات سلفیسم، گفتمان ضد سنتی و ضد روحانیت پی برده اند.

دویچه وله: پس سلفیسم یک نوع از بیان نارضایتی ها است؟

سونایه: دقیقا. سلفیسم از نارضایتی بسیاری از مردم بهره جویی کرده و باعث می شود آنها خودرا پیش از همه چیز در بحث ها برجسته ببینند. این یک گفتمان تندروانه است، یک بحث اعتراضی. بسیاری از افراد ناامید از سیستم و دولت، همچنان کسانی که خواهان تغییر چیزی بوده اند، به سلفی گری روی آورده اند.