پنج سالگی "بهار عربی"؛ "بهار افریقا" کجا جوانه می زند؟

انقلاب در تونس هنگامی در 17 دسمبر 2010 شروع شد که یک جوان ترکاری فروش به نام محمد بوعزیزی در اعتراض به رفتار حکومت بن علی خود را آتش زد. پس از آن، آشوب شروع شد و حکومت بن علی سقوط کرد. دیگر کشورهای منطقه نیز از استقامت و اعتراضات الهام گرفتند و علیه حکومت ها شورش کردند. در پی این ناآرامی ها، حکومت های مبارک در مصر و قذافی در لیبیا سقوط کردند.

در جنوب قاره افریقا اما شک و تردیدها و البته حرکت های تحسین آفرینی وجود دارند؛ هرچند تاکنون اتفاق خاصی در این منطقه نیفتاده است. فقط در پاییز سال 2014، معترضان جوان با حرکتی مسالمت آمیز حاکم بورکینافاسو را که سال ها بر قدرت بود، مجبور کردند که کناره گیری کند.

حاکم بورکنیافاسو پس از 27 سال حاکمیت می خواست با تغییر قانون اساسی، ادامه قدرت خود را تضمین کند، اما بر اثر اعتراضات مجبور به فرار شد و به کشور همسایه ساحل عاج گریخت. حالا پس از انتخابات ماه نوامبر، پس از سال ها امید می رود که دموکراسی به میان آید.

مدل بورکینا فاسو

انقلاب مسالمت آمیز و آرام در بورکینافاسو اولین نمونه از چنین واقعه ای در صحرای جنوبی افریقا است؛ پدیده ای شبیه آغاز "بهار افریقایی" که می تواند با "بهار عربی" مقایسه گردد.

روبرت کاپل، دانشمند علوم سیاسی از انستیتوت "گیگا" در هامبورگ می گوید: «در بورکینافاسو، بسیاری از گروه های مدنی دقیقا نشان دادند که چطور می توان در کشوری که دموکراسی را نمی شناسد، بیشتر اشتراک کرد».

رسانه های اجتماعی نقش پررنگی در منطقه ایفا کردند. کاپل می گوید: «تجمعات کوچک از این طریق سازماندهی شدند». این فضای جدیدی است که به وجود آمده و توانسته معترضان جوان را به خیابان ها بکشاند.

معترضان البته می توانند از کسانی که در فرانسه زندگی کردند یا حتا اپوزیسیون چین بیاموزند که چطور در شرایطی که سانسور وجود دارد، از انترنت و رسانه های اجتماعی استفاده کنند.

نعیم جینا، از موسسه تحقیقاتی "افریقا و خاورمیانه" می گوید که بهار عربی در سال 2011 "نوعی از شادی و هیجان را بین فعالان اجتماعی سراسر قاره پدید آورد".

حتا در زیمبابوه که 30 سال زیر حاکمیت روبرت موگابه است، نشانه هایی از بهار عربی دیده می شود. مردم حالا حداقل این را فهمیده اند که با تظاهرات گسترده در خیابان ها حداقل می توانند به چیزهایی دست یابند، حتا اگر برخی از شخصیت های اپوزیسیون و فعالان نتوانند در زیمبابوه موفقانه مقاومت کنند.

در سودان اما اعتراضات در سال 2012 شروع شد؛ هرچند که به گستردگی کشور همسایه، مصر، نبود. سودانی ها ابتدا در اعتراض به فقر و نارضایتی اقتصادی به خیابان ها رفتند. عمر البشیر، رئیس جمهور سودان به شدت با این اعتراضات برخورد کرد. پولیس است از باتوم و گاز اشک آور استفاده کرد و شماری از معترضان را دستگیر کرد.

بحران لیبیا منطقه را بی ثبات کرده است

در کشورهایی که بهار عربی را تجربه کردند، حالا دموکراسی چندان دیده نمی شود. هرچند وضعیت در تونس، آغازگر بهار عربی، در حال پیشرفت بوده است، اما دیگر کشورهای منطقه همچنان در بحران به سر می برند.

در مصر، السیسی رئیس جمهور نظامی مصر به شدت مخالفان را سرکوب می کند و در لیبیا جنگ قدرت کشور را به آشوب کشانده و زمینه فعالیت گروه تروریستی "دولت اسلامی" را فراهم کرده است. این بی ثباتی به کشورهای جنوبی نیز سرایت کرده است. جنگجویان "دولت اسلامی" با سلاح های به دست آورده از لیبیا این بار به مالی رفته اند؛ جایی که شورشیان "طوارق" ده ها سال است که برای ایجاد دولت جداگانه می جنگند. روبرت کاپل می گوید: «گروه های تروریستی از ضعف حکومت ها در این منطقه استفاده کرده اند تا دورنمای ایجاد یک کشور اسلامی را تقویت کنند». این جنگ سال هاست که تداوم دارد.

نسخه محلی "بهار عربی"

در افریقای جنوبی اگرچه دستاورد بزرگی به چشم نمی خورد اما نشانه های بهار عربی در آن دیده می شود. نعیم جینا می گوید: «ما هر از گاهی درباره بهار افریقای جنوبی حرف می زنیم».

در شهرهایی که ساکنان به خاطر کمبود خانه، وضعیت بد برق و بیکاری طولانی اعتراض می کند بار دیگر روحیه مبارزه و اعتراضات گسترده مانند دهه 80 میلادی علیه "آپارتاید" دیده می شود. امسال در یک اعتراض در سراسر کشور، هزاران دانشجو علیه افزایش شهریه دانشگاه اعتراض کردند.

جینا می گوید: «من فکر می کنم که احساس اعتماد و اعتراضی که در شمال افریقا به وجود آمد، در طی پنج سال گذشته به دیگر قسمت های افریقا سرایت کرده است». در هر نطقه مردم حالا درباره "نسخه محلی" بهار عربی حرف می زنند. این حس اعتماد بنیادین به قدرت مردم می تواند آینده را تغییر دهد.