چرا پروسه تولید واکسین چنین پیچیده است؟

اعلام این خبر که یک شرکت آلمانی به عنوان اولین شرکت در جهان واکسینی برای مبارزه با بیماری کووید-۱۹ کشف کرده است، تسکین بزرگی برای مردم بود. همچنان در آلمان یک نوع افتخار میهن‌پرستانه نیز وجود داشت، چرا که شرکت بایونتک در شهر ماینس این کشور به این موفقیت دست یافت.

اما این افتخار و آسایش به زودی با شک و تردید توام شد، زیرا در هنگام صدور مجوز واکسین سوال‌های زیادی به وجود آمد، از جمله اینکه چه کسانی قرار است در ابتدا واکسین شوند؟ پروسه واکسیناسیون به چه صورتی ادامه خواهد یافت و آیا اصلاً به موقع واکسین کافی در دسترس قرار خواهد گرفت؟

خرید از یک شرکت کافی نیست

رولف هومکه، سخنگوی بخش تحقیقات اتحادیه شرکت‌های داروسازی آلمان «VFA» که تقریباً ۵۰ شرکت عضو آن است، پاسخ مستقیمی به این سوال‌ها ندارد. اما او در گفتگو با دویچه وله به یک مشکل اساسی اشاره می کند. او می‌گوید که تولید در مقیاس کوچک یک مساله است، اما وقتی صحبت از تولید در مقایس بزرگتر می‌شود، قضیه فرق می‌کند.

بایونتک برای رفع این چالش یک مرکز تولیدی اضافی را از شرکت رقیب‌اش «نوارتیس» در شهر ماربورگ در اختیار خود گرفته است. هومکه می‌گوید که البته این کارخانه یک مرکز تولیدی کاملاً مجهز با نیروی کار آموزش دیده دارد. به گفته او این مرکز تولیدی «هرچند دستگاه هایی برای تکثیر باکتری ها و تجهیزات تصفیوی داشت، اما دقیقا هیچ کدام آن‌ها برای این کارها (تولید واکسین) مناسب نبود.»

در این مرکز تولیدی در ماربورگ نیز هرچند کارمندان‌اش آموزش دیده اند، اما باید برای وظیفه جدید یعنی تولید واکسین آماده شوند. او می‌گوید: «فن‌آوری یک بخش قضیه است. اما به کارمندان با تجربه نیز ضرورت است و برای این کار آنها باید دوباره آموزش داده شوند.» بر اساس معلومات شرکت بایونتک، تولید واکسین در این مرکز احتمالاً در ماه فبروری آغاز خواهد شد.

اوغور شاهین، یکی از دو بنیانگذار شرکت بایونتیک، این دشواری‌ها را تائید کرده است. این دانشمند به مجله خبری اشپیگل آلمان گفته است: «تولید واکسین‌های نوع "آر ان ای پیام‌رسان" (mRNA) از نظر کیفیت دارویی یک کار عادی نیست. این گونه نمی‌شود که نوعیت تولید را تغییر داد و به یک‌بارگی به جای آسپرین و شربت سرفه واکسین تولید کرد. این پروسه نیازمند سال‌ها دانش تخصصی و تجهیزات مورد نظر ساختاری و تکنولوژیکی است.»

فن‌آوری موجود است

البته منظور از تامین «تجهیزات ساختاری و فن‌آوری» در این مورد خاص به مفهوم سرمایه‌گذاری در ابزار تولید نیست، بلکه ابزار و دستگاه‌ها باید طوری مجدداً تنظیم و توسعه داده شوند که پاسخگوی تولید واکسین باشند. ظاهراً نیاز به ماشین‌آلات جدید هم نیست. این نکته را انجمن سازندگان ماشین آلات و تجهیزات صنعتی (VDMA) در فرانکفورت ام ماین آلمان تائید کرد. این انجمن به دویچه وله گفت که در تقاضای ماشین‌آلات جدید افزایشی رونما نشده است.

به گفته انجمن سازندگان ماشین آلات و تجهیزات صنعتی (VDMA)  تا کنون نه انجمن‌های طبی، نه تامین کنندگان کلاسیک صنعت داروسازی و نه هم شرکت‌های ترانسپورتی که برای انتقال محموله‌های واکسین شرایط خاصی را باید رعایت کنند، از نیاز ویژه به تجهیزات جدید خبر نداده اند.

کار به تنهایی هرگز ممکن نیست

توسعه و کشف یک دارو یا واکسین جدید وظیفه یک تیم کوچک از محققان متخصص است. آنها به کمک سازمان‌های بزرگ‌تر تحقیقاتی مقدار مورد نیاز دارو یا واکسین را برای انجام آزمایش‌های بالینی و کسب جواز تولید می‌کنند.

اما وقتی مساله تولید انبوه مطرح می‌شود، تیم‌های تحقیقاتی قادر به انجام چنین کاری نیستند. حتی شرکت‌های بزرگ به تنهایی نمی‌توانند این کار را انجام دهند. چنانچه رولف هومکه، سخنگوی بخش تحقیقاتی انجمن شرکت‌های داروسازی می‌گوید: «شرکت‌های تولیدی در صنعت داروسازی همواره به شرکت‌های تامین‌کننده مواد مورد نیاز وابسته اند. ما همیشه از نفت خام شروع نمی‌کنیم.»

نفت خام به عنوان یک ماده اساسی در صنعت داروسازی غیرقابل انصراف است، اما همواره به صورت تصفیه شده عرضه می‌شود. هومکه بعد از یک تامل کوتاه مواد مورد نیاز دیگر را بر می‌شمارد؛ مانند «تکثیر باکتری‌ها و محیط کشت آن‌ها. سلسله‌ای از مواد خاص کیمیایی. بعد از آن «اران‌ای پیام‌رسان» در حباب‌ها یا محفظه‌های کوچک محصور می‌شوند و برای این کار نیز به عناصر و مواد تشکیل دهنده آن نیاز است. بله، به یک سری تامین‌کنندگان مواد نیاز است.»

آمپول نیز در ماینس ساخته می‌شود

بعضی شرکت‌های تامین‌کننده مواد مورد نیاز از موفقیت‌های خود خبر می‌دهند. به طور مثال در مورد آمپول یا بوتل‌های کوچک شیشه‌ای. برای نگهداری دارو یا واکسین نمی‌توان از هرگونه آمپول استفاده کرد، بلکه این آمپول‌های شیشه‌ای باید مشخصات خاص خود را داشته باشند. به گونه مثال، این آمپول‌ها باید در برابر دمای هوا مقاوم باشند (خصوصاً برای واکسین بایونتیک که در دمای بسیار سرد باید نگهداری شود). علاوه بر این، این آمپول‌ها وقتی در تماس با اشیاه قرار می‌گیرند نباید واکنش نشان بدهند.

پیش به سوی تولید انبوه

اما برای تولید و عرضه مقدار زیاد واکسین و سرعت آن تنها توسعه ظرفیت تولید کافی نیست. به گفته هومله، سرعت واکسیناسیون جمعیت حالا بستگی به این دارد که «عرضه‌کنندگان دیگر چقدر سریع وارد این عرصه می‌شوند.» برای او کاملاً واضح است که هیچ شرکتی به تنهایی نمی تواند ظرفیت تولید مورد نیاز جهانی را در یک دوره زمانی واقع گرایانه برآورده کند. به گفته او چنین کاری آسان نیست.

تنها او نیست که چنین دیدگاهی دارد. اوغور شاهین، مخترع واکسن کرونا که شرکت اش با تولید هرچه بیشتر واکسین می‌تواند درآمد بیشتری داشته باشد، نیز به این نظر است. او می‌گوید خلائی وجود دارد، چونکه به واکسین‌های دیگری هنوز مجوز داده نشده است.

تحقیقات آلمانی به خصوص در شرکت بایونتک مورد توجه بین المللی قرار گرفته است. این را می توان با کیفیت علمی و موقعیت مراکز تحقیقی آلمان با تنوع سازمانی و لوجستیکی شرکت‌های همکار و احتمالاً ویژگی شرکت‌های متوسط آلمانی توجیه کرد.

رولف هومکه، سخنگوی بخش تحقیقاتی اتحادیه شرکت‌های داروسازی آلمان به این اشاره می کند که با وجود مشکلات فعلی نباید دست‌آوردهای قبلی به باد فراموشی سپرده شود. چرا که تولید در مقادیر کم برای تحقیقات کلینیکی به هدف تولید در مقیاس بزرگ‌تر که حالا مشاهده می کنیم، قابل توجه است.

دیرک کاوفمن، پ.ع/ ع ف