چین در آینده افغانستان نقش موثر بازی می کند؟

بیرنت بیرگر، رییس بخش آسیا در انستیتوت مطالعات توسعه و امنیت در سویدن، به این باور است که این رویکرد حامد کرزی تقاضای اصلی افغانستان از چین را منعکس می سازد. این تقاضا چیزی جز توسعه اقتصادی نیست که برای ادامه حیات سیاسی افغانستان از اهمیت اساسی برخوردار است.

حامد کرزی در سخنرانی اش در مجمع اقتصادی اروپا – آسیا گفت: «افغانستان فرصت های خوبی را برای سرمایه گذاری و توسعه تجارت پیشکش می کند. منابع طبیعی دست نخورده زیادی به شمول منرال ها، هایدروکاربن ها و مواد دیگر داریم که کشورهای همسایه و همکاران منطقه یی ما برای ایجاد و تداوم اقتصاد صنعتی شان به آن نیاز دارند».

حکومت افغانستان از کشور همسایه اش چین حمایت و سرمایه گذاری گسترده اقتصادی را انتظار داشته است، اما اخیراً دیده شده است که شرکت های چینی می خواهند پای شان را از سرمایه گذاری در افغانستان پس بکشند.

افغانستان در سال 2007 قرارداد استخراج معدن مس عینک لوگر را با شرکت دولتی چین (ام سی اسی) امضا کرد. این قرارداد با ارزش بیش از سه میلیارد دالر، بزرگ ترین قرارداد است که افغانستان در بخش معادن امضا کرده است. همچنان افغانستان قرارداد استخراج نفت حوزه "آمو دریا" را نیز با شرکت دولتی چینی امضا کرده بود.

کار این پروژه ها که روزنه امیدی برای بخش اقتصادی افغانستان بود، با تاخیر مواجه شده است. گفته شده است که کار استخراج نفت حوزه آمو دریا به دلیل نبود قرارداد ترانزیت به منظور پالایش نفت متوقف شده و کارمندان چینی آن منطقه را ترک کرده اند.

حمید الله فاروقی، استاد اقتصاد در دانشگاه کابل می گوید که مشکل امنیتی و برخی نارسایی ها در متن قرارداد مس عینک و معدن نفت آمو دریا باعث شده است که کار این دو پروژه بزرگ متوقف گردد. با وجود این، این تحلیلگر اقتصادی به این باور است که ناامنی مشکل اصلی این پروژه ها نبوده است.

فاروقی دلیل اصلی توقف کار این پروژه ها را نارسایی در متن قرارداد می داند: «یک سلسله مسایل شرطی در داخل قرارداد وجود داشت که شرکت "ام سی سی" یکجانبه براساس آن مواد از قرارداد بیرون شد و ادعا کرد که افغانستان باید در متن قرارداد تجدید نظر کند».

به گفته فاروقی، شرکت "ام سی سی" از جمله خواهان تعدیل ماده ای است که گفته شده است این شرکت باید یک دستگاه تولید انرژی برق به ظرفیت 800 میگاوات اعمار می کند تا 400 میگاوات را خود مصرف نماید و 400 میگاوات دیگر را به افغانستان بدهد. به گفته او، چین همچنان خواستار تعدیل ماده ای است که براساس آن، شرکت "ام سی سی" باید 800 میلیون دالر به شکل نقد به افغانستان بپردازد.

نقش موثر چین در آینده افغانستان؟

زمانی که افغانستان پروژه معدن مس عینک را با شرکت دولتی چینی امضا کرد، بسیاری تحلیلگران نوعی "زرنگی سیاسی" را نیز در عقب این تصمیم می دیدند: چین متحد دیرینه پاکستان است و می تواند این کشور را به همکاری برای پایان بخشیدن به جنگ در افغانستان ترغیب کند.

اما چین تا حالا نه تنها در حل بحران سیاسی افغانستان مستقیماً وارد عمل نشده است، بلکه در بخش کمک های اقتصادی نیز پیشتاز نیست. حمید الله فاروقی می گوید: «متاسفانه در جریان ده سال گذشته در قسمت اعمار مجدد افغانستان، چینایی ها به عنوان یک کشور توانمند می توانستند کمک کنند، اما نکردند. حجم کمک های چین به افغانستان از 300 میلیون دالر تجاوز نکرده است، در حالی که کشورهایی که توانایی بالای اقتصادی نداشتند، حجم کمک های شان بالاتر از این است».

بیرنت بیرگر می گوید که چین مانند گذشته تمایل زیاد ندارد تا در روند سیاسی یا اوضاع امنیتی افغانستان دخالت کند: «خواست چین در منطقه تامین ثبات پاکستان است. بر این اساس، از حکومت پاکستان در پالیسی اش در قبال افغانستان حمایت می کند. مباحثات سه جانبه قبلا صورت گرفته است. نقش چین در روند صلح افغانستان و دیگر همکاری ها با ایالات متحده امریکا قبلاً مورد گفتگو قرار گرفته است. با وجود این، محتمل نیست که چین مستقیماً وارد عمل شود».

به باور این کارشناس امور چین، محور اصلی تلاش های چین برای باثبات سازی افغانستان به اقدام هایی برای تقویت اقتصاد منطقه محدود خواهد شد.

فاروقی به این باور است که ظرفیت های بالقوه همکاری میان افغانستان و چین وجود دارد. او می گوید چین می تواند بسیاری فرآورده های اقتصادی اش را که به افغانستان صادر می کند، در داخل این کشور تولید کند. همچنان چین می تواند در زیرساخت ها و بخش های تحصیلی نیز با افغانستان همکاری کند.