یونس قانونی: انتظارات مردم از کنفرانس اول بن برآورده نشده است

دویچه وله: شما یکی از اعضای کنفرانس بن اول در سال 2001 بودید، آن زمان چه تصور می کردید که پس از ده سال افغانستان در کجا قرار خواهد داشت؟

قانونی: زمانی که کنفرانس تاریخی و سرنوشت ساز بن دایر شد، با توجه به انتظاری که مردم افغانستان داشتند و آمادگی هایی که جامعه بین المللی نسبت به آینده افغانستان داشت، تصور ما این بود که ما در واقع یک صفحه جدیدی را به رخ مردم خود باز می کنیم. تصور ما این بود که ما در طی ده سال با توجه به فرصت های موجود و امکانات وافری که جامعه بین المللی سخاوتمندانه در اختیار زعامت افغانستان قرارداد، هم در محور دولت سازی پیشرفت داشته باشیم، هم در محور ملت سازی و هم در محور توسعه، توسعه سیاسی و توسعه اقتصادی؛ خصوصا دموکراتیزه کردن افغانستان، حاکمیت قانون و بازسازی افغانستان. بحث ثبات و امنیت در راس تمام مسایل بود.

ما از موقعیتی شروع کردیم که هم اجماع ملی در بین افغانها وجود داشت، هم اجماع بین المللی در بین کشورهای علاقمند به افغانستان؛ و هم امید مردم و امید جامعه بین المللی نسبت به آینده وجود داشت. متاسفانه امروز ما در پایان ده سالی که از کنفرانس بن اول سپری می شود – [همان طور] که خود جناب رئیس جمهور افغانستان اعتراف دارند - ما در بدترین موقعیت فعلا قرار داریم که بحران در عرصه های اقتصادی، امنیتی و سیاسی افغانستان را فراگرفته است. در یک ارزیابی می توانیم بگوییم که آنچه مردم ما و ما انتظار داشتیم، برآورده نشد.

دویچه وله: دلیل چه بوده که این صفحه جدیدی که شما از آن نام بردید، گشوده نشد و از سوی دیگر مردم افغانستان و اعضای اشتراک کننده در کنفرانس بن نتوانستند به انتظارهای که آن وقت از کنفرانس داشتند، برسند؟

قانونی: صفحه بازشد، صفحه گشوده شد. ما به دوران جنگ خاتمه بخشیدیم. با تمام شجاعت با کنار زدن مسایل قومی، کنار زدن مسایل گروهی، صفحه جدیدی را برای مردم افغانستان گشودیم. متاسفانه تیمی که مورد اعتماد جامعه بین المللی صورت گرفت، این تیم در واقع یک تیم ناکام به در آمد که در پایان ده سال امروز به شکست خود اعتراف دارند.

دنیا سخاوتمندانه بیلیون ها دالری را که در اختیار هیچ زعامتی در افغانستان از احمد شاه بابا ابدالی تا امروز قرار نداشت، فرصت های کافی که در اختیار هیچ زعامت قرار نداشت، در اختیار زعامت افغانستان قرارداد. به نظر من، ضعف مدیریت کلان دولتی و اعتماد سر یک تیم ناکام سبب این شد که امروز در پایان ده سال ما اعتراف به شکست خود می کنیم. اگرانصافا تیم کارآمدی که در افغانستان تاثیر گذاری می داشت، مورد اعتماد مردم و باور جامعه بین المللی قرارمی داشت، شکل می گرفت وما صاحب یک دولت نیرومند می بودیم، امروز ما در نقطه یی می بودیم که هم درعرصه اقتصادی و هم درعرصه امنیتی به خود کفایی می رسیدیم.

دویچه وله: بخشی از این انتقادها از سوی حکومت افغانستان متوجه جامعه جهانی است. فکر می کنید آیا چارچوبی که در کنفرانس بن در سال 2001 ترسیم شد، یک برنامه را برای ایجاد یک دولت و یا آنچه شما دولت سازی و ملت سازی و دموکراتیزه کردن افغانستان می نامید؛ و همچنان در بخش های امنیتی و توسعه اقتصادی تامین می کرد؟

قانونی: بدون شک در موافقتنامه بن چوکات این طرح ها سنجیده شده بود. ببینید از لحاظ دولت سازی ما در شکلیات خوب پیش آمدیم. امروز ما قوای سه گانه داریم، دولت داریم و قانون اساسی داریم که این خود اگر از واقع بینی دور نشویم، می تواند یک دستاورد حساب شود؛ اما از لحاظ محتوا و از لحاظ کارآمدی متاسفانه این صرف در حد شکلیات باقی مانده و در عمل چیزی به عنوان یک دستاورد وجود ندارد.

برای دموکراتیزه کردن یک چارچوب وجود داشت، برای حاکمیت قانون چارچوب وجود داشت ، امکانات وافری هم در اختیار زعامت قرار گرفت، متاسفانه این سوال متوجه به تیمی می شود که در راس دولت افغانستان قرار گرفتند اما به دلایل متعددی نتوانستند ازاین فرصت های طلایی پیش آمده استفاده مناسبی بکنند، برعکس، در کنفرانس بن حرکت به سوی دولت سازی و ملت سازی بود، یک سلسله اهداف انحرافی در مسیرراه در وسط قرار گرفت که سبب گردید که هم در عرصه دولت سازی و هم در ملت سازی سبب آن شد که دولت ناکام و ضعیف باقی بماند.

دویچه وله: یکی از انتقادهای دیگری که مطرح می شود این است که در کنفرانس اول بن بیشتر از این که برنامه اولویت داشته باشد، به تقسیم قدرت میان گروه ها یا نیروهای سیاسی افغانستان تکیه شد که این تقسیم قدرت به نحوی مانع راه اندازی یک دولت ملی در افغانستان و پیاده کردن برنامه های ملی گردید. فکرمی کنید این انتقاد تا چه حد می تواند به جا باشد؟

قانونی: من از بنیاد این حرف را نادرست می دانم؛ زیرا اولا چوکات دولت در کنفرانس بن توافق شد: اداره موقت، دولت انتقالی، انتخابات، قانون اساسی، کمسیون ها، غیره و غیره. این خودش می تواند به عنوان برنامه مطرح باشد.

اما بحث تقسیم قدرت و بقیه برنامه های را که عنوان می کنند، [باید بگویم که] بدون شک ما در یک وضعیت فوق العاده قرار داشتیم، نه در یک وضعیت عادی. طالب ها به عنوان یک نیروی حاکم از افغانستان شکست خوردند، متواری شدند، نیروهای جبهه مقاومت ملی افغانستان آمدند دولت را در اختیار گرفتند. ولی این شهامت اهل مقاومت و مجاهدین بود که به قدرت نیندیشیدند. به انحصار قدرت فکر نکردند. سخاوتمندانه آماده شدند اساس یک دولت ملی را در افغانستان بگذارند. اما متاسفانه برنامه های توسعه سیاسی، توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و فرهنگی را دولت تعیین می کند نه کنفرانس بن.

ما ده سال است که دولت در افغانستان داریم. اگر در اداره موقت پست ها بر اساس مصلحت تنظیم شده بود، ما آن شش ماه را پشت سر گذاشتیم؛ دوره انتقالی را که هجده ماه بود پشت سر گذاشتیم، دو دور انتخابات را ما پشت سرگذاشتیم. امروز ما شش ماه، هفت ماه بعد از کنفرانس بن صحبت نداریم، دقیقا ده سال بعد از کنفرانس بن صحبت می کنیم. شما می بینید که دولت امروز به اصطلاح در حاشیه کشاندن نیروهای که در مقاومت، بسیار پیش رفته است.

دویچه وله: یکی از نظراتی که در افغانستان کمتر، اما در خارج بیشتر مطرح است، این می باشد که شرکت ندادن طالبان در کنفرانس بن یک اشتباه بود، شما چه فکر می کنید؟

قانونی: من همیشه این مساله را عنوان کردم که اساسا در کنفرانس بن بحث شرکت و یا عدم شرکت طالب ها در کنفرانس بن اول اساسا مطرح نبود؛ بدلیل اینکه طالب ها در افغانستان شکست خورده بودند، دیگر حاکمیت وجود نداشت، اراضی افغانستان را ترک گفته بودند، به پاکستان متواری و پراگنده شده بودند و دریک وضعیت دشواری که حتی سازمان وتشکل خود را هم ازدست داده بودند، قرار داشتند .

به نظر من، اشتباه اساسی در معامله ی بین پاکستان و امریکا صورت گرفت. پاکستان برای اولین بار احساس کرد که با شکست طالب ها، افزار دست خود را در افغانستان از دست داده، وارد یک معامله با امریکایی ها شد و به امریکایی ها طوری استدلال کردند که طالب افغانی تهدیدی برای منافع امریکا و جهان نیست و این یک مشکل داخلی افغانستان است. بخشی غیر افغانی القاعده تهدید به منافع امریکا است و ما آمادگی داریم که در بخش دستگیری یا مبارزه علیه بخش غیرافغانی القاعده با امریکا همکار باشیم. در عوض این ها دو امتیاز را از امریکا گرفتند: سازماندهی مجدد طالب ها در افغانستان؛ دوم کنار زدن کسانی که در مبارزه علیه طالبان در دوران مقاومت حضور داشتند. از این طریق پاکستان از امریکا هم در ساحه منطقوی امتیاز گرفت و هم در مسایل داخلی افغانستان. آن چهره ها و آن جهت هایی را که مخالف خود و مخالف طالب ها می دید، یکی پی دیگری موفقانه آنها را مورد حمله قرار داد. اشتباه اساسی از این شروع شد که طالب که صفرشده بود در افغانستان، دوباره به ابتکار پاکستان سازماندهی شدند، تجهیزشدند، تربیت شدند و امروز افغانستان را به این وضعیت دوباره مبدل ساختند.

دویچه وله: ما در مورد واقعه یی صحبت می کنیم که بر زندگی کل افغان ها تاثیر گذاشت و به نحوی مسیر تاریخ را در افغانستان تغییر داد. شما به عنوان یکی از اعضای فعال کنفرانس بن، آیا خاطره یی از این کنفرانس دارید؟

قانونی: دنیایی از خاطرات وجود دارد. برای من به حیث کسی که بیست یا بیست و دو سال در کنار قهرمان ملی افغانستان در مراحل مختلف مبارزه شرکت داشتیم، از دست دادن رهبر و قهرمان ملی در آن شرایط دشوارترین وغم انگیزترین خاطره بود که در 9 سپتامبر آنها به شهادت رسیدند، 11 سپتامبر این حوادث صورت گرفت ولی آنچه به ما به عنوان رهروان قهرمان ملی مربوط می شد، [این بود که] ما در بین خود نشست داشتیم و گفتیم که ما این بار در کنفرانس بن به این نیت شرکت می کنیم که به صورت قطع جنگ را در افغانستان خاتمه می بخشیم و زمینه یک تحول مثبت در افغانستان را مساعد می سازیم. ما گفتیم کسانی که دیروز در صحنه جنگ و مبارزه علیه تجاوز قهرمان بودند، قهرمان بازسازی و توسعه افغانستان شوند.

بالای من فشارها از داخل و بیرون خیلی زیاد بود. من 35 ساعت در جریان کنفرانس اصلآ خواب نرفتم؛ ولی سرانجام با یک اراده قوی احساس می کردم برای مردم افغانستان یک فرصت طلایی است. باید این صفحه را ما به وجود بیاوریم و من افتخار دارم که ما این نقش تاریخی خود رابازی کردیم وشاهد یک تحول کلان در افغانستان شدیم. اما وقتی ما موفقانه کنفرانس را به پایان رسانیدیم و احساس کردیم که یک مسئولیت بزرگ از سرشانه های ما کمتر شده، انصافا هم احساس خرسندی داشتیم، هم احساس افتخار و به همین دلیل بود که وقت بازگشت به افغانستان، با استقبال گرم مردم از میدان هوایی بگرام تا به وزارت داخله افغانستان مواجه شدیم که هرگزاین خاطره را من فراموش نخواهم کرد.

مصاحبه کننده: عارف فرهمند
ویراستار: عاصف حسینی