آخرین توصیه عنان در کشاکش سرزنش قدرت‌ها
۱۳۹۱ مرداد ۱۳, جمعه
«باید درک کنید که من نمی‌توانم به عنوان یک مامور بیش‌از خود بازیگران اصلی، یا بیش‌از شورای امنیت و یا جامعه جهانی به دنبال صلح باشم،» این چیزی بود که کوفی عنان، میانجی صلح سازمان ملل و اتحادیه عرب برای بحران سوریه، پس از انتشار خبر استعفایش به خبرنگاران گفت.
او در این جملات، نارضایتی خود را از عدم همراهی نهادهای جهانی، دولت و اپوزیسیون سوریه با طرح صلح پیشنهادی‌اش نشان داد. تنها ساعاتی پس از این سخنان، واکنش‌هایی بین قدرت‌های دنیا دیده شد که از سوی رسانه‌ها "بازی سرزنش" نام گرفت.
چه کسی مقصر شکست طرح صلح عنان است؟ این سوالی بود که هر یک از قدرت‌های جهان با توجه به مواضع خود سعی در توضیح آن داشت، آمریکا انگشت خود را به سوی چین و روسیه نشانه گرفت و ایران و روسیه به سوی غرب اشاره کردند.
نشریه تایم از استعفای عنان به عنوان «گواهی رسمی فوت ماموریت» وی نام برد و کوشید فضای خصومت‌آمیز پس از اعلام استعفا را باز کند. عنان هم به همین نسبت در یادداشت روز دوم اوت خود که تقریبا هم‌زمان با اعلام استعفایش در "فایننشال تایمز" منتشر شد تلاش کرد تا تحلیلی در این زمینه ارایه دهد. عنان به رغم آن‌که جهان و رسانه‌ها او را بازنده میدان نبرد قدرت خارج از سوریه و داخل آن می‌بینند، بار دیگر در یادداشت خود تاکید کرد که «هنوز می‌توان از سوریه در برابر فاجعه بزرگ محافظت کرد.»
عنان ۷۴ ساله که نوبل صلح را در کارنامه خود دارد، در این یادداشت نوشت که راه‌حل بحران سوریه، نه صرفاَ دخالت نظامی است و نه راه دیپلماتیک غیرفراگیر. او همچنان تاکید کرد که باید در پی "گذار سیاسی مدیریت‌شده" برآمد.
نگاه کوتاه مدت قدرت‌های جهان به طرح عنان
تایم نوشت که «قدرت‌های غربی طرح صلح عنان را، که در آوریل ارایه شد، به عنوان ابزاری برای مصالحه خصوصاَ با روسیه و چین بر سر کناره‌گیری اسد می‌دیدند.»
این نشریه در ادامه آورده است: «درست زمانی که غرب و خود عنان بر این خواسته پافشاری می‌کردند که اسد تسلیحات سنگین را از شهرها بیرون بکشد و اقدامات نظامی را در بخش‌های زیر کنترل اپوزیسیون متوقف کند، روسیه اصرار داشت که این امر تا وقتی که شهرها یا محلات در دست معترضان مسلح هستند، غیرممکن است. روسیه کشورهای غرب و عرب را که آشکارا یا مخفیانه معترضان را مسلح می‌کنند و در نتیجه به تقابل دامن می‌زنند سرزنش کرد.»
به نوشته تایم، نتیجه همه این‌ها «ایجاد یک بن‌بست در شورای امنیت بود.» روسیه همچنین خواستار سهیم شدن ایران در هم‌اندیشی صلح سوریه بود، چیزی که از سوی آمریکا به شدت رد می‌شد.
تایم می‌نویسد که «هیچ کدام از پشتیبانان ماموریت عنان در یافتن یک مصالحه سیاسی فراگیر، جدی ظاهر نشدند. آن‌ها طرح را صرفا به عنوان مصلحت سیاسی کوتاه‌مدت می‌دیدند و هم زمان در حال دنبال کردن استراتژی خود برای کنار زدن رقیبان بودند.»
توصیه عنان همچنان "گذار سیاسی مدیریت‌شده"
عنان در یادداشت منتشر شده در "فایننشال تایمز" به دقت به موشکافی طول مدت ماموریت خود پرداخته است. وی اگرچه چهره‌ای شکست خورده در میانجی‌گری صلح سوریه یافته، اما در یادداشت خود تلاش کرده تا "توصیه نهایی‌اش" را بیان کند.
او می‌نویسد که حلب در محاصره است و تنها چشم‌انداز سوریه افزوده شدن شمار قربانیان و "هزاران کشته دیگر" است. سازمان ملل فرو غلطیدن بیشتر سوریه در جنگ داخلی را محکوم کرده، با این‌همه درگیریها بی هیچ نشانه‌ای از آرامش ادامه دارند و پای "عناصر جهادی" هم به درگیریها کشیده شده است.
عنان در نخستین سطرهای یادداشت خود همچنین از نگرانی بالا درباره احتمال استفاده اسد از سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیک سخن گفته است. وی نوشته که جامعه جهانی در قبال بحران سوریه به شدت ضعیف ظاهر شده است. وی در عین حال این ضعف را بدون داشتن ابزار لازم برای استقرار صلح "غیرقابل اجتناب" خوانده است.
کوفی عنان معتقد است که شورای امنیت و سوریه هر دو «در بن‌بست به تله افتاده‌اند.» به نوشته وی، دولت سوریه در تلاش است با خشونت شدید به سرکوب جنبش وسیع مردمی بپردازد که بعد از ۴۰ سال تحمل دیکتاتوری تصمیم گرفته‌اند از ترس دست بردارند. نتیجه اما از دست رفتن کنترل دولت بر اوضاع و روی آوردن اپوزیسیون به مبارزه نظامی بوده است.
دبیرکل پیشین سازمان ملل در یادداشت خود از یک "تنگنای سیاسی" در سوریه یاد کرده است: «جنبشی که در مارس ۲۰۱۱ در سوریه پدیدار شد در پی مطالبه حقوق سیاسی و مدنی و تقویت صدای تغییر بود.» او نوشت که به رغم شجاعت بی‌نظیر معترضان، این جنبش نتوانست به جنبشی بدل شود که پلی بر شکاف‌های اجتماعی سوریه بزند.
عنان راه‌های نظامی را به تنهایی برای خاتمه بحران موثر ندانسته و تاکید کرده که «راه‌های سیاسی غیر فراگیر و غیر جامع به شکست خواهند انجامید.» وی با اشاره به «پراکندگی نیروها و همچنین شکاف‌های جامعه سوریه» می‌نویسد: «وضعیت به صورتی است که تنها می‌توان امیدوار بود که یک گذار سیاسی ناشی از مذاکره بتواند هم به حاکمیت نظام سرکوب خاتمه دهد و هم از یک آینده مملو از جنگ‌های فرقه‌ای کینه‌توزانه پیشگیری کند.»
او از گذار سیاسی مدیریت شده نام برده و نوشته که تنها یک "جامعه جهانی متحد" می‌تواند به صورتی صلح‌آمیز به مقابله با بحرانی چنین بزرگ رود. به باور عنان، این گذار سیاسی در شرایطی که همه طرفین درگیر در داخل و خارج سوریه، منافعی در پیشبرد اهداف خود از راه‌های نظامی می‌بینند، غیرممکن است.
تاکید عنان نقش کشورهای خارجی برای صلح در سوریه
کوفی عنان در یادداشت خود از اختلافات داخل شورای امنیت انتقاد کرده و از منافع مشترک جهان و منطقه در پایان دادن به "آتش عظیم" سوریه سخن گفته است. وی همچنین تاکید کرده که همه طرف‌هایی که به نوعی درگیر موضوع سوریه هستند باید در پروسه گذار مدیریت شده سیاسی در این کشور همکاری کنند. او از روسیه و چین و ایران نام برده و نوشته که این کشورها باید «تلاشی متمرکز برای اقناع دولت سوریه در تغییر مشی خود و پذیرش گذار سیاسی انجام دهند.»
وی تاکید کرد که برداشتن قدم نخست از سوی دولت سوریه "حیاتی" است. او در ادامه نوشته که مقاومت دولت سوریه در برابر طرح صلح شش ماده‌ای ارائه شده بزرگ‌ترین مانع هر نوع فرآیند سیاسی صلح‌آمیز است.
او سپس به کشورهای آمریکا، بریتانیا، فرانسه، ترکیه، عربستان سعودی و قطر اشاره کرده و نوشته که این کشورها هم باید بر اپوزیسیون سوریه فشار آورند تا یک گذار سیاسی فراگیر را که شامل نهادهای همراه با دولت نیز می‌شود، بپذیرند. او گفت این بدین معنا است که آینده سوریه تنها وابسته به سرنوشت یک فرد نیست.
کوفی عنان در نهایت بر مشخص بودن ترک قدرت توسط اسد تاکید کرده است. با این همه وی یادآوری کرده که مهم‌ترین موضوع، چگونگی برقراری صلح در بلند مدت است: «تمرکز بیشتر باید برآماده‌سازی زیرساخت‌ها و انجام اقداماتی برای تامین گذار بلند مدت صلح‌آمیز باشد که به موجب آن از فروپاشی و هرج و مرج کشور پیشگیری شود.»
وی با بیان این‌که سوریه هنوز می‌تواند از "فاجعه بزرگ" نجات یابد، نوشت که این موضوع نیازمند شجاعت و رهبری اعضای ثابت شورای امنیت است. عنان به‌طور مشخص از پوتین و اوباما در این عرصه نام برده است.
عنان تصریح کرده که در هفته‌های آینده مشخص خواهد شد که آیا جامعه جهانی از آسیب‌پذیرترین عضو خود حمایت خواهد کرد و در این راه فداکاری‌های لازم را انجام خواهد داد یا خیر.