آزادترین انتخابات در قرقیزستان و سایه جنگ داخلی

قرقیزستان ۵ میلیون جمعیت دارد و در ظرف بیست سال گذشته چندین بار شاهد قیام ‌وانقلاب‌ بود. هیجده ماه پیش در قرقیزستان مردم این کشور توانستند در ظرف ۴۸ ساعت حکومت قورمان‌بک باقی‌اف را سرنگون کنند. به‌دنبال آن ناآرامی‌های قومی آغاز شد و این کشور در آستانه‌ی یک جنگ داخلی قرار گرفت. بخشی از شهروندان ازبک تبار به کشور همسایه ازبکستان گریختند. حدود ۱۴ درصد از جمعیت این کشور ازبک تبار و ۱۳ درصد آن روس هستند.

روزا اوتانبایوا، رئیس جمهور موقت این کشور که خود از منطقه جنگ‌زده جنوب این کشور برخاسته بود، موفق شد آتش جنگ را خاموش کند. رئیس جمهور قرقیزستان کشورش را از سیستم ریاست جمهوری به نظام پارلمانی تغییر داد. او به مردمش وعده قانون اساسی جدید و کناره گیری از ریاست جمهوری را داد و با این اقدام الگویی برای کشورهای منطقه شد.

روند انتخابات چگونه است؟

ایل‌مراد، روزنامه نگار اهل شهر بیشکک که گزارش‌های مربوط به انتخابات ۸ آبان را پوشش می‌دهد، به دویچه وله می‌گوید، ۶۰۰ ناظر بین‌المللی در قرقیزستان مستقر شده‌اند تا روند برگزاری انتخابات را زیر نظر داشته باشند.

به گفته وی، ۴۰۰ ناظر از سازمان امنیت و همکاری در اروپا و همچنین از آمریکا، ژاپن و حدود ۲۰۰ ناظر از جمله کشورهای همسود برای نظارت انتخابات وارد بیشکک شده‌اند.

ایل‌مراد به دویچه وله گفت: «این ناظران نظر قطعی درباره روند برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در قرقیزستان را پس از انتخابات اعلام خواهند کرد».

اما ایل‌مراد به گزارش ناظران محلی اشاره می‌کند و می‌گوید که در مقایسه با دوره های قبل در زمان آقایف و باقی‌اف، این‌بار اقدامات غیر قانونی در رقابت‌های انتخاباتی کمتر مشاهده شده است.

چالش بزرگ درگیری جنوب و شمال

بازگشایی گذرگاه مرزی بین قرقیزستان و ازبکستان شش روزپیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان اقدامی مهم قلمداد می‌شود. این گذرگاه در شهر مرزی اوش افتتاح شد، در شهری که بیش از ۵۰۰ نفر در درگیری‌های قومی بین قرقیزها و شهروندان ازبک‌تبار این کشور کشته شدند.

کارشناسان می‌گویند، اختلاف میان بخش جنوبی و شمالی قرقیزستان ریشه‌ای تاریخی دارد و تشدید آن می‌تواند به تجزیه این کشور بینجامد. مسئول نظامی شهراوش در آستانه‌ی انتخابات هشدار می‌دهد که برخی از نامزدهای انتخابات قصد دارند پس از مشخص شدن نتایج آن در شهر اوش دوباره آتش جنگ را شعله ور سازند.

نقش رسانه‌ها چگونه بود؟

حسین‌وا رئیس "انستیتوی تحقیقات مربوط به رسانه‌ها" در بیشکک به دویچه وله می‌گوید: «در رسانه‌های کشور تبلیغات مربوط به آتامبایوا بیشتر از نامزدهای دیگر ریاست جمهوری است. وی به عنوان نخست وزیر معرفی می‌شود. در انتخابات قبلی باقی‌اف رییس جمهور ساقط شده چنین نقشی را در رسانه‌ها برعهده ‌داشت».

آلکساندر کولینسکی کارشناس دیگر از بیشکک این گفته حسین‌اوا را رد می‌کند و می‌گوید: «نقش رسانه‌ها روی هم رفته مثبت بوده و تبلیغات انتخاباتی غیرشفاف و قانون‌شکنی بیشتری انتظار می‌رفت، ولی چنین اتفاقی نیفتاد».

قرقیزستان میدانی برای رقابت قدرت‌های جهان

پایگاه هوایی ماناس برای پشتیبانی از عملیات نظامی در افغانستان مورد استفاده ناتو و آمریکا قرار دارد. این کشور به دلیل همسایگی با چین نیز به لحاظ استراتژیک اهمیت پیدا کرده است.

قرقیزستان در سال‌های اخیر میدان رقابت آمریکا، روسیه و چین بوده است. هستند کارشناسانی که ادعا می‌کنند پایگاه ماناس علیه چین و ایران نیز استقاده می‌شود. در برخی از تظاهرات در بیشکک که به مناسبت بسته شدن این پایگاه برگزار شده بود، تظاهرکنندگان شعارهایی در مخالفت با احتمال استفاده از این پایگاه علیه ایران داده بودند. گفته می‌شود که آمریکا و ناتو از این پایگاه برای کنترل فعالیت و آزمایش‌های موشکی چین نیز استفاده می‌کنند.

دیدار لاریجانی در آستانه انتخابات قرقیزستان

در آستانه‌ی انتخابات ریاست جمهوری در قرقیزستان، علی لاریجانی رئیس مجلس ایران نیز به این کشور سفر کرد. قرقیزستان به دلیل نداشتن مرز مشترک با ایران اهمیت اقتصادی چندانی ندارد و این کشور یکی از ضعیف‌ترین حلقه‌‌های ارتباط ایران با کشورهای آسیای‌میانه به حساب می‌آید. اما قرقیزستان تنها کشور منطقه است که نظام پارلمانی را پذیرفته است.

به‌نظر برخی از کارشناسان محلی از جمله ایل‌مراد از بیشکک، سفر لاریجانی به قرقیزستان با توجه به بحث‌های اخیر پیرامون نقش پارلمان و "حذف مقام ریاست جمهوری" در ایران شاید به دلیل آشنایی با تجربه‌ی پارلمانی قرقیزستان انجام گرفته باشد.

چه کسی پیروز خواهد شد؟

کارشناسان مقیم بیشکک که با دویچه وله صحبت کردند، پیش بینی می‌کنند، آلمازبک آتامبایف، نخست وزیر کنونی قرقیزستان در انتخابات ریاست جمهوری این کشور بیشترین آرا را بدست خواهد آورد. آتامبایف نامزد اصلاح طلب و رئیس حزب سوسیال دمکرات قرقیزستان است. وی نماینده بخش شمالی کشور و فردی نزدیک به رئیس جمهور کنونی روزا اوتانبایوا به حساب می‌آید.

اگر انتخابات ریاست جمهوری به دور دوم کشیده شود، رقیب اصلی وی از بخش جنوبی کشور آداخان مادوماراف از حزب "بوتون قرقیزستان"، و یا قامچی‌بک تاشی‌اف رهبر حزب ملی‌گرای "آتاژورت" خواهد شد.

کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که به دور دوم کشیده شدن انتخابات ریاست جمهوری به معنای رویارویی شمال و جنوب قرقیزستان است و موجب تشدید اختلافات این دو منطقه خواهد شد.

آینده آسیای میانه به قرقیزستان بستگی دارد

نتایج انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان تاثیری مستقیم به سرنوشت و آینده‌ی منطقه آسیای میانه خواهد گذاشت. ازسویی این کشور می‌تواند با نظام دمکراسی پارلمانی نقش عمده‌ای در توسعه و استحکام دمکراسی در منطقه ایفا‌ء کند. از سوی دیگر بروز هرگونه ناآرامی در این کشور می‌تواند کل منطقه را نیز بی‌ثبات کند.

کارشناسان غلبه بر "منطقه‌گرایی" در این کشور را عمده ترین چالش قرقیزستان می‌شمارند. ایل‌مراد از بیشکک در گفتگو با دویچه وله اظهار‌امیدواری کرد که یک جمهوری پارلمانی بتواند ثبات و توسعه را به جامعه قرقیزستان بازگرداند و نقاق و درگیری میان شمال و جنوب را کاهش دهد.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: بهمن مهرداد