آیا رژیم اسد تنها برنده زلزله در ترکیه و سوریه است؟
۱۴۰۱ بهمن ۲۸, جمعه
زمینلرزه مرگباری که ششم فوریه (۱۷ بهمن) در بخش‌هایی از جنوب ترکیه و شمال سوریه رخ داد ده‌ها هزار قربانی گرفته و میلیون‌ها نفر را بی‌خانمان کرده است.
دولت سوریه بر بسیاری از مناطق زلزله‌زده در این کشور کنترلی ندارد و سیل کمک‌های بین‌المللی به بسیاری از این مناطق نرسیده و در اغلب مواردی هم که رسیده دیرهنگام و ناکافی بوده است.
با این حال به نظر می‌رسد این فاجعه یک برنده دارد. او کسی جز بشار اسد نیست که پس از حدود ۱۲ سال جنگ داخلی و خونریزی فرصتی یافته تا از انزوای بین‌المللی بیرون بیاید.
تلویزیون دولتی سوریه در روزهای اخیر تقریبا هر ساعت صحنه‌ای از فرود هواپیماهای حامل کمک‌های بشردوستانه در فرودگاه حلب را نشان می‌دهد.
گزارشگر تلویزیون دولتی سوریه روز جمعه، ۲۸ بهمن با اشاره به هواپیمایی حامل کمک‌های الجزایر و هواپیمای دیگر از عربستان سعودی که قبلا فرود آمده بود می‌گوید در فرودگاه حلب "واقعا انسانیت حد و مرزی ندارد".
رسیدن کمک به فرودگاه‌های تحت کنترل رژیم
در روزهای گذشته هواپیماهای بسیاری برای انتقال کمک‌های انسان‌دوستانه در فرودگاه‌های دمشق، حلب و لاذقیه بر زمین نشستند؛ فرودگاه‌هایی که تحت کنترل رژیم اسد و حامیانش ایران و روسیه قرار دارند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
بسیاری از کشورهای کمک‌کننده مانند عربستان و الجزایر در سال‌های گذشته، دست‌کم به طور رسمی با رژیم بشار اسد رابطه‌ای نداشته‌اند.
یک هفته پس از وقوع زلزله بشار اسد میزبان وزیر خارجه امارات متحده عربی بود. اندکی بعد دبیرکل سازمان بهداشت جهانی و هماهنگ‌کننده کمک‌های اضطراری سازمان ملل هم به دمشق رفتند.
ملانی کامت، استاد علوم سیاسی دانشگاه هاروارد این رفت و آمدها را "بازدید دشوار" خوانده و می‌گوید به خاطر حمایت عملی از صاحبان قدرت در سوریه انتقادهای زیادی متوجه سازمان ملل و نهادهای وابسته به آن می‌شود.
او می‌گوید بدیهی است که این نهادها خود را به لحاظ سیاسی بی‌طرف می‌دانند اما این هم طبیعی است که هر کمکی که وارد سوریه می‌شود به معنی تائید رژیم اسد است.
بنته شلر، رئیس واحد خاورمیانه بنیاد هاینریش بل معتقد است به نظر می‌رسد بشار اسد از کمک‌هایی که به شمال غربی سوریه و مناطق تحت کنترل مخالفان هم ارسال می‌شود استفاده ابزاری می‌کند.
مناطق بین ترکیه و روسیه دارای چهار گذرگاه مرزی است که فقط یکی از آنها، گذرگاه "باب الهوی" با تائید شورای امنیت سازمان ملل در زمان زلزله باز بود که جاده‌های منتهی به آن هم آسیب دیده بودند.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل با اشاره به دشواری کمک‌رسانی به مناطق زلزله‌زده در شمال غربی سوریه در همان روزهای نخست خواستار گشایش گذرگاه‌های مرزی بیشتری شد.
به گفته شلر، رژیم اسد از بازگشایی گذرگاه‌های مرزی هم به سود خود استفاده کرده در حالی که برای این کار به هیچ وجه تعلل جایز نبود و باید به سرعت انجام می‌شد.
او می‌گوید، گرچه مطابق قوانین بین‌المللی بازگشایی گذرگاه‌ها به سرعت ممکن بود اما به بشار اسد این امکان داده شد که این کار را تا زمانی که دیگر شانس زیادی برای زنده خارج کرده قربانیان از زیر آوار وجود نداشت به تعویق بیندازد.
بی پیامد ماندن استفاده از سلاح شیمیایی
رژیم بشار اسد طی نزدیک به ۱۲ سال جنگ داخلی با کمک حامیانش در تهران و مسکو از هر وسیله‌ای برای سرکوب خونین مخالفان سوءاستفاده کرد: ریختن بمب‌های بشکه‌ای بر سر مردم، هدف قرار دادن مراکز آموزشی و درمانی و حتی استفاده از سلاح شیمیایی.
سال ۲۰۱۲ رئیس جمهوری وقت آمریکا، باراک اوباما تهدید کرده بود اگر رژیم اسد از سلاح شیمیایی علیه مخالفان استفاده کند از خطوط قرمزی عبور کرده که باید عواقبی نظیر مداخله نظامی غرب داشته باشد.
سازمان دیده‌بان حقوق بشر در فاصله سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ دست‌کم ۸۶ مورد حمله با سلاح شیمایی در سوریه را مستند کرده که تقریبا همه به نیروهای حکومتی سوریه نسبت داده شدند.
برخلاف هشدار اوباما این اقدام‌ها برای رژیم اسد پیامدی نداشت. رئیس واحد خاورمیانه بنیاد هاینریش بل می‌گوید وقتی نقض آشکار هنجارهای بین‌المللی بدون عقوبت بماند نتیجه این خواهد شد که راه برای بشار اسد باز است و او می‌تواند هر کاری خواست انجام دهد.
گرچه غرب به طور مستقیم در جنگ داخلی سوریه مداخله گسترده نکرد، ایالات متحده و اتحادیه اروپا در دو سال ابتدای جنگ تحریم‌هایی علیه حکومت اسد اعمال کردند.
این تحریم‌ها قرار بود جلوی ادامه ارتکاب جنایت جنگی و نقض حقوق بشر توسط رژیم اسد را بگیرند و به طور عمده علیه تجارت جنگ‌افزار، سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و شخصیت‌های پرنفوذ دستگاه بشار اسد هدف‌گذاری شده بودند.
تکرار درخواست لغو تحریم به بهانه زلزله
رژیم اسد که در سال‌های گذشته نیز تلاش‌های گسترده‌ای برای لغو تحریم‌ها انجام داده بود پس از زمینلرزه ششم فوریه از این فاجعه به عنوان ابزاری برای به‌روز کردن این درخواست استفاده کرد.
آمریکا و اتحادیه اروپا با لغو تحریم‌ها مخالفت کردند اما دست‌کم برخی محدودیت‌های مالی برای تسهیل ارسال کمک‌های انسان‌دوستانه را کاهش دادند.
بنته شلر می‌گوید این برای سازمان‌های غیردولتی سوری و بین‌المللی که همیشه در نقل و انتقال‌های مالی در پیوند با سوریه مشکل داشته‌اند تا حدودی مثبت است اما برای بشار اسد یک هدیه واقعی است.
او می‌گوید، رژیم بشار اسد در سال‌های گذشته تجارت مواد مخدر را بسیار گسترش داده و اکنون می‌تواند منابع حاصل از این تجارت را در پوشش کمک مالی انسان‌دوستانه وارد سوریه کند.
بر پایه برآورد سازمان ملل، در سوریه پنج میلیون و ۳۰۰ هزار نفر بی‌خانمان شده‌اند. اما برخلاف ترکیه ارسال کمک‌های مالی مستقیم برای بازسازی مناطق زلزله‌زده در سوریه کار ساده‌ای نیست.
معضل بازسازی ساختمان‌ها با مالکیت مبهم
وضعیت مالکیت بسیاری از ساختمان‌های ویران شده در سوریه نامشخص است زیرا بسیاری از آنها که به نیروهای اپوزیسیون و مخالفان تعلق داشته‌اند توسط دولت مصادره شده‌اند. برخی ساختمان‌ها هم متعلق به کسانی هستند که در جریان پاکسازی‌های قومی و مذهبی مجبور به ترک سکونتگاه خود شده‌اند.
بر همین اساس، اختصاص فوری کمک برای بازسازی ساختمان‌هایی که مالکان آنها احتمالا آواره یا مجبور به فرار شده‌اند می‌تواند وضعیت آنها در آینده را پیچیده‌تر کند.
برخی ناظران معتقدند با توجه به شرایط پیچیده مناطق زلزله‌زده در سوریه نباید برای کمک فوری به بازسازی، همه موانع را کنار گذاشت بلکه توجه بیشتر به محدودیت‌ها و رعایت آنها از اهمیت زیادی برخوردار است.
کمک‌های انسان‌دوستانه در اختیار نهاد حکومتی
ایتالیا به عنوان نخستین کشور غربی کمک‌های انسان‌دوستانه خود را در اختیار جمعیت هلال احمر سوریه قرار داده؛ نهادی که به طور مستقیم تحت کنترل رژیم اسد قرار دارد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
از نظر ملانی کامت، عادی‌سازی روابط با رژیم بشار اسد به سرعت در حال انجام است و برخی دولت‌های مطنقه‌ای و جهانی در حال بازسازی مناسبات خود با دمشق هستند.
استاد علوم سیاسی دانشگاه هاروارد می‌گوید با این روند اگر نه به طور رسمی، اما از طریق مراوده با رژیم سوریه، موقعیت بشار اسد به عنوان حاکم واقعی این کشور تثبیت می‌شود.
در این شرایط کشورهای غربی با چالشی جدی روبرو هستند؛ کمک به مردم زلزله‌زده سوریه بدون فشردن دست بشار اسد که متهم به ارتکاب جنایت جنگی است.
تا روز جمعه و در یازدهیمن روز پس از وقوع زمین لرزه شمار قربانیان در ترکیه و سوریه به حدود ۴۴ هزار نفر رسیده و درباره تعداد کسانی که احتمالا زیر آوار مانده‌اند آمار قابل اعتماد و دقیقی در دست نیست.
سازمان جهانی بهداشت برآورد می‌کند، در مناطق زلزله‌زده در ترکیه و سوریه تا ۲۳ میلیون نفر در معرض آسیب‌های زمینلرزه و پیامدهای آن قرار داشته باشند.