"این فیلم نیست" پناهی، بهترین مستند جشنواره‌ی دبی
۱۳۹۰ آذر ۲۵, جمعه
با آن که حضور فیلم‌های ایرانی در بخش‌های مسابقهی هشتمین دوره‌ی جشنواره‌ی فیلم دبی چندان چشم‌گیر نبود، با این‌حال کارگردان پرآوازه‌ی ایرانی، جعفر پناهی جایزه‌ی اصلی بخش "مستند آسیاآفریقای" این فستیوال را به نام ایران به ثبت رساند.
مستند بی‌ادعای "این فیلم نیست"، یک‌روز از زندگی پناهی را به تصویر می‌کشد که در چاردیواری خانه‌‌ی خود محکوم به انتظار کشیدن است. او در فیلم در گفت‌وگویی تلفنی با وکیلش، می‌کوشد "خبرهای تازه‌ای" درباره‌ی چند و چون صدور حکم از سوی دادگاه تجدید‌نظر خود را کسب کند. این دادگاه قرار است در مورد محکومیت حبس، بیست سال ممنوعیت فیلم‌سازی و ممنوع‌الخروج‌بودن این کارگردان فعال رای دهد.
آن‌چه پناهی را در این فیلم بیش از هر چیز آزار می‌دهد، ممنوعیت "اشتغال" به کار سینمایی است. این رنج در صدای اندوهگین او، در نمایی از فیلم، هنگامی‌که از فرط تأثر از رو خوانی فیلم‌نامه‌‌ای که در دست دارد بازمی‌ماند، موج می‌زند. او می‌گوید: «کار فیلمساز که متن‌خوانی نیست.»
رقبای پناهی
"این فیلم نیست"، در رقابت با ۹ مستند دیگر، از جمله فیلم‌هایی از کشورهای چین، ژاپن، آفریقای جنوبی و هند به مقام نخست دست یافت. برخی از منقدان حاضر در جشنواره، مستند ساده و صمیمی ژاپنی "یادداشت‌های آخر" از کارگردان زن این کشور، مامی سونادا را نامزد دریافت این جایزه کرده بودند.
سونادا که ۳۳ سال دارد، در این اولین کار سینمایی خود، داستان روزهای پایانی پدرش را به تصویر می‌کشد که پس از یک عمر کار و زحمت به عنوان فروشنده، ناگهان بیمار می‌شود و پی می‌برد به سرطان مبتلا است. کارگردان مطرح آلمان، آندراس درسن که در این جشنواره عضو هیات داوران بخش‌های سینمای عرب و فیلم‌های کوتاه آسیاآفریقا نیز بود، همین موضوع را در تازه‌ترین اثر خود با عنوان "توقف در میانه‌راه" دستمایه قرار داده است. این فیلم امسال جایزه‌ی بهترین فیلم بخش "نوعی نگاه" جشنواره‌ی کن را از آن خود ساخت.
مستند دیگری که توجه منقدان را در این بخش به خود جلب کرد، محصول کشور آلمان بود: "تحصیلات اوما اوباما"، ساخته‌ی کارگردان نیجریه‌ای‌تبار آلمانی، برانون اوپاکو. این زن کارگردان ۴۲ ساله که تحصیلات سینمایی خود را در برلین به‌پایان برده، در این فیلم با خواهر باراک اوباما به گفت‌وگو می‌نشیند. فعالیت‌های اوما اوباما در کنیا برای موفقیت برادرش در جریان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال ۲۰۰۸ یکی از موضوعات این گفت‌وگوها است. دوران کودکی اوباما در این مستند، که شکل‌گیری شخصیت سیاسی او را نیز رقم می‌زند، محور اصلی این فیلم را می‌سازد. هیچ یک از این دو مستند مورد علاقه‌ی برخی از منقدان، جایزهای دریافت نکردند.
"عشق" و دیگر هیچ
در بخش اصلی مسابقهی "جایزه‌ی مُهر عرب"، فیلم سینمایی "عشق" ساخته‌ی سوزان یوسف، جایزه‌ی بهترین فیلم این دوره از جشنواره را از آن خود کرد. این فیلم که محصول مشترک فلسطین، هلند و آمریکاست، با الهام از مجموعه‌‌ی اشعار "لیلی و مجنون" نظامی گنجوی ساخته شده و دنیای درونی و پر کشمکش دو دانشجوی عاشق را که در نوار غزه زندگی می‌کنند، را باز می‌تاباند. تأثیر روابط و مناسبات سنتی حاکم بر این جامعه بر "عشق" این دو، محور اصلی این فیلم است که با نماهایی گویا و شاعرانه به تصویر کشیده شده‌اند.
هیات داوران بخش اصلی مسابقهی "جایزه‌ی مُهر عرب" که ریاست آن را کارگردان پرآوازه‌ی استرالیایی، پیتر ویر به عهده داشت، با گزینش فیلم "عشق" نشان داد که چندان تحت تأثیر بازتاب‌های سینمایی دشواری‌ها و مسائل اجتماعی این کشورها که دستمایه‌ی اغلب فیلم‌های این بخش را می‌ساختند، قرار نگرفته است: مهاجرت، جنگ، تنش‌های اجتماعی، بحران‌های هویتی از جمله‌ی این موضوع‌ها بودند.
فیلم سینمایی "عشق" در همین بخش، جایزه‌ی اصلی بهترین مونتاژ را که حاصل کار خود کارگران، سوزان یوسف بود، نیز کسب کرد. از بازیگر نقش "لیلی فلسطینی" در این فیلم، میسا عبد الهادی، هم‌چنین با اهدای جایزه‌ی بهترین هنرپیشه‌ی زن، تقدیر شد. سوزان یوسف چنان از کسب جایزه‌های گوناگون برای نخستین کار سینمایی خود به هیجان آمده بود که وقتی برای سومین بار جهت دریافت آخرین "مُهر طلایی" روی صحنه‌ی مراسم پایانی جشنواره رفت، قادر به تکلم نبود و چند دقیقه‌ای گریست.
رقبای "عشق"
یکی از رقبای نُه‌گانه‌ی فیلم "عشق" در بخش "جایزه‌ی مُهر عرب"، تازه‌ترین اثر کارگردان کردتبار عراقی، هینر سلیم بود که در سال ۲۰۰۳ جایزه‌ی نقره‌ای جشنواره‌ی فیلم ونیز را برای درام درخشان خود "ودکا با لیمو" کسب کرد.
گلشیفته فراهانی در این فیلم که "اگر بمیری، می‌کشمت" عنوان دارد، نقش "زیبا"، نامزد شخصیت اصلی فیلم به نام "اودال" را به عهده دارد که در پاریس زندگی می‌کند. زیبا در جستجوی اودال راهی فرانسه می‌شود، ولی هنگامی به آدرس محل اقامت او پی‌می‌برد که اودال ناپدید شده و اثری از خود به‌جای نگذاشته است. زیبا، حتی پس از دریافت خبر مرگ نامزدش، حاضر نیست به کردستان بازگردد و تصمیم می‌گیرد از موهبت آزادی‌ِ تازه کسب‌کرده‌ی خود لذت ببرد. "رفقای اودال" که خود را پاسداران روابط سنتی حاکم بر "جامعه‌ی کردها" در پاریس می‌دانند، به محض اطلاع از این تصمیم، اولین موانع را بر سر اجرای آن می‌سازند.
گلشیفته‌فراهانی، هینر سلیم و گروه تهیه‌کننده‌ی فیلم "اگر بمیری، می‌کشمت" که به امید دریافت جایزهای به دبی سفر کرده‌بودند، دست‌خالی این شهر "رویازده" را (نقل قول از کارگردان آلمانی، ورنر هرتسوگ) ترک کردند.
"پلی برای تفاهم" به سبک اماراتی
هشتمین دوره‌ی جشنواره‌ی جهانی فیلم دبی که از هفتم تا چهاردهم دسامبر ۲۰۰۱ در این شهر برگزار شد، تنها محل دفیله‌رفتن ستاره‌های سینمای هالیود، بالیود و جهان عرب روی فرش سرخ،پخش جایزه‌های کلان بین سینماگران عرب، آسیا، آفریقا و بازاریابی موفق برای پخش فیلم‌های این کشورها نبود. در این جشنواره که هر ساله با شعار "پلی بین فرهنگ‌ها، دیدار با دیدگاه‌ها" برپا می‌شود، می‌توان از امکاناتی که برای آشنایی با "دیدگاه‌های متفاوت" در اختیار شرکت‌کنندگان گذاشته می‌شود، هم بهره برد. بازدید از "مرکز شیخ محمد" که از سال ۱۹۸۹ برای "تأمین گسترش تفاهم فرهنگی" در دبی بنا نهاده شده، از جمله‌ی این برنامه‌ها بود که "آموزش عبادت" در "مسجد معروف بشتاکیه" آن را تکمیل می‌کرد.
دست‌اندرکاران "مرکز شیخ محمد"، در ابتدای برگزاری برنامه‌ی "دیدار فرهنگی"، مدت مدیدی به روشنگری در باره‌ی شیوه‌ی زندگی "اماراتی‌‌ها" و تاریخچه‌ی شکل‌گیری شهر دبی و بانی "مرکز شیخ محمد" پرداختند و پس از معرفی غذاهای گوناگون این دیار، شرح مبسوطی درباره‌ی لباس سنتی سفید مردان اماراتی (کاندورا) و لباس سیاه زنان آن (عبا) ادا کردند.
در مسجد معروف "بشتاکیه" توضیحات مسئولان مرکز، به شرح چگونگی اقامه‌ی نماز و نمایش رکوع و سجود و این که در هنگام سجود "پیشانی،دست‌ها، زانو و انگشت‌بزرگ پا باید با زمین تماس پیدا کنند."، محدود شد. مسئول مرکز، در پایان روشنگری‌های فرهنگی خود، به علت صف‌بندی زنان پس از صف مردان هنگام اقامه‌ی نماز گفت:«زن‌ها از آن‌جا که علاقه ندارند جلوی مردها دولا و راست بشوند، باید پشت‌سر مردها و با فاصله نماز بخوانند.»
FF/SI