بالا گرفتن تنش لفظی بین تهران و کابل بر سر حقابه هیرمند
۱۴۰۲ اردیبهشت ۲۹, جمعه
وزارت خارجه دولت ابراهیم رئیسی "بیانیه صادره از سوی هیات حاکمه افغانستان" درباره حقابه ایران از رود هیرمند را "متناقض و نادرست" خواند.
به گزارش خبرگزاری ایرنا در بیانیه وزارت خارجه که روز جمعه، ۲۹ اردیبهشت منتشر شد حاکمان افغانستان متهم شدند که در یک سال و نیمی که قدرت را در دست دارند به تعهدات خود درباره رهاسازی و تامین حقابه ایران از رود هیرمند عمل نکرده‌اند.
ابراهیم رئیسی روز پنج‌شنبه در جریان یک سفر استانی به شرق ایران گفته بود: «می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم که این مطلب ما را عادی تلقی نکنند، آن را بسیار جدی بگیرند. من به مسئولین و حاکمان افغانستان اخطار می‌دهم که حق منطقه استان سیستان و بلوچستان را صریحا بدهند.»
اظهارات رئیس دولت سیزدهم بلافاصله با واکنش تند حاکمان کابل روبرو شد و یکی از فرماندهان طالبان در ویدئویی با پر کردن یک دبه آب برای ابراهیم رئیسی ضمن تمسخر او ادعا کرد که رودخانه هیرمند (هلمند) آبی برای تحویل به ایران ندارد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
ایران و افغانستان نیم قرن پیش برای بهره‌برداری از آب رودخانه مرزی هیرمند پیمانی امضاء کردند که عدم تعهد کابل به اجرای کامل آن در سال‌های گذشته چالش‌ها و جدل‌های زیادی را برانگیتخته است.
طالبان در بیانیه روز پنج‌شنبه تکرار کرده که به این پیمان متعهد است و مسئولان جمهوری اسلامی را به بی‌اطلاعی درباره وضعیت رودخانه هیرمند و کم‌آبی آن به دلیل خشکسالی متهم کرد.
تمسخر "اخطار قاطع" رئیسی توسط طالبان
با وجود لحن تند بیانیه طالبان و تمسخر ابراهیم رئیسی اما دبیر شورای اطلاع رسانی دولت، احسان صالحی در یک پیام توئیتری مدعی شد که بیانیه حاکمان کابل نشان می‌دهند که "پپام اخطار قاطع رئیس جمهور" دریافت شده است.
پس از احداث سد کمال خان بر روی رود هیرمند در ولایت نیمروز تنش‌ها میان دو کشور بر سر حقابه ایران از این رود مدام افزایش یافته است.
درخواست دریافت نفت در ازای آب
محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان در مراسم افتتاح این سد گفته بود کشورش دیگر آب رایگان به کسی نمی‌دهد و به ایران توصیه کرد در ازای دریافت آب، به افغانستان نفت بدهد.
وزارت خارجه دولت سیزدهم در بیانیه خود ادعای طالبان درباره کم‌آب شدن هیرمند به خاطر خشکسالی را رد کرده و می‌گوید پذیرش این ادعا "مستلزم بررسی‌های کارشناسی، وفق مفاد معاهده بوده" که تاکنون توسط کارشناسان ایرانی راستی‌آزمایی نشده و به همین دلیل "غیرحقوقی و غیرقابل قبول" است.
در این بیانیه تاکید شده: «تا زمانی که به کارشناسان جمهوری اسلامی ایران اجازه داده نشود که طبق معاهده هیرمند بخصوص ماده ۵ پروتکل شماره یک آن معاهده، از مسیر و بالادست هیرمند بازدید کنند، هرگونه اظهار نظر در خصوص کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست.»
وزیر خارجه دولت رئیسی نیز روز گذشته در واکنش به بیانیه طالبان درباره خشکسالی و کم‌آبی هیرمند تاکید کرده بود که "ملاک بود و نبود آب، بازدید فنی و عینی است و نه صدور بیانیه سیاسی".
حسین امیرعبداللهیان در یک پیام توئیتری نوشت، در ماه‌های گذشته بارها از ملامتقی، سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواسته که مقام‌های این کشور "طبق عهدنامه هیرمند، به تعهدات خودشان عمل کنند و امکان بازدید هیات‌های فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند که نکردند."
یکی از مسائل مورد مناقشه وضعیت سد کجکی در بالادست رودخانه هیرمند است که امیرعبداللهیان روز پنج‌شنبه از حاکمان کابل خواست "تا دیر نشده" دریچه‌های این سد را باز کنند.
نقش کارگزاران جمهوری اسلامی در پیچیده‌تر شدن مناقشه
کاوه مدنی، کارشناس امور آب و معاون سابق سازمان محیط زیست ایران در یک پیام توئیتری با انتشار تصاویر هوایی از وضعیت دو سد کمال خان و کجکی در اردیبهشت پارسال و امسال می‌گوید حجم ذخایر این سد بیشتر شده است.
مدنی با اشاره به "پیچیده‌تر" شدن مناقشه بر سر آب هیرمند کارگزاران جمهوری اسلامی را متهم کرد که "به جای برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های راهبردی برای افزایش ظرفیت چانه‌زنی و تعامل مقندرانه با کشور همسایه، به دنبال دسترسی به منابع لایتناهی آب در عمق چند هزار متری و اشتغال‌زایی از طریق توسعه کشاورزی در یک منطقه کم‌آب بودند!"
گفت‌وگوهای "با حسن نیت" و بی‌حاصل؟
وزارت خارجه در بیانیه خود می‌گوید جمهوری اسلامی از زمان قدرت‌گیری طالبان همواره "با حسن نیت و در پرتو اصل حسن همجواری" درباره مسائل مختلف در ارتباط با مناسبات دو کشور، از جمله در مورد اجرای معاهده هیرمند و تامین حقابه ایران با مقامات افغانستان مذاکره و گفت‌وگو کرده است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
مطابق شواهد و همان گونه که امیرعبداللهیان هم اعتراف کرده این گفت‌وگوها تا کنون به نتیجه‌ای نرسیده و کشمکش میان دو کشور بر سر آب همچنان ادامه دارد.
وزارت خارجه دولت رئیسی در بیانیه خود نوشته است: «عدم اجرای معاهده و عدم تامین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیه‌های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسئولیت کامل افغانستان در این خصوص تاکید دارد.»
مسئولان جمهوری اسلامی تا کنون درباره "اتخاذ تدابیر لازم" توضیح دقیقی نداده‌اند و مشخص نیست به جز گفت‌وگو و مذاکره "با حسن نیت" با سران طالبان چه تدابیری برای تامین حقابه ایران از آب هیرمند در دستور کار دارند.