ترکیه ۷۵ سال پس از آتاتورک: سکولاریسم در برابر اسلامگرایی
۱۳۹۲ آبان ۱۹, یکشنبه
عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه ۹ نوامبر (۱۹ آبان) در پیامی به مناسبت ۷۵ مین سالگرد درگذشت مصطفی کمال پاشا (معروف به آتاتورک، پدر ترک‌ها) می‌گوید: «دیدگاه‌ها، عقاید، تفکرات و اقدامات آتاتورک منجر به پیشرفت ترکیه گردید. با یادآوری خاطره آتاتورک در راستای هدفی که این رهبر بزرگ در تبدیل ترکیه به یک کشور متمدن داشت، با تمام وجود تلاش می‌کنیم.»
اما دولت اسلام‌گرای ترکیه مبارزه سختی را برای از بین بردن نظام سکولار آتاتورک آغاز کرده است. این مبارزه به‌ویژه در عرصه‌های فرهنگی و سیاسی، که دو حوزه مهم یک نظام سکولار است، ابعاد تازه‌ای به خود گرفته. محدودیت استفاده از الکل، آزادی حضور زنان با حجاب اسلامی در ادارات و پارلمان، تفکیک جنسیتی در خوابگاه‌های دانشجویی و بالاخره حذف نام آتاتورک از مدال‌و نشان‌های ترکیه را می‌توان از جمله اقداماتی برشمرد که دولت اسلام‌گرای رجب طیب اردوغان برای "زدودن تاثیرات آتاتورک" انجام داده است.
اردوغان به دنبال چیست؟
اردوغان، نخست وزیر ترکیه پیش از این در یکی از سخنرانی‌های خود گفته بود: «ما برای ایجاد یک نظام اجتماعی جدید در جامعه ترکیه در حال مبارزه هستیم. مبارزه ما برای حاکم کردن قدرتی است که در آن حقیقت بر اساس زمانه و شرایط تغییر نکند. برای آنکه این موضوع تحقق یابد هر کاری می‌کنم و حتی لباس کشیشان را هم می‌پوشم.»
این سخنان اردوغان که از شبکه "استار تی وی" ترکیه پخش شد، شمایی از دیدگاه او را نشان می‌دهد. فردی که از زندان به نخست وزیری رسید و سودای ریاست جمهوری را در سال ۲۰۱۴ در سر دارد.
در روزی که چهار تن از زنان نماینده حزب حاکم "عدالت و توسعه" با حجاب در مجلس ظاهر شده بودند، آقای محرم اینجه از رهبران "حزب جمهوری خلق ترکیه" در نطق خود به این گفته‌های اردوغان استناد کرد و پرسید «آیا مسئله فقر، سیر کردن فقیران و غیره در این کشور یک فریضه اسلامی نیست که دولت به دنبال موضوع حجاب است؟»
مبارزه میان اسلام‌گرایان و سکولارها
به نظر دکتر یاشار آیدین، کارشناس "بنیاد علم و سیاست" در برلین، ترکیه دوران سخت و پیچیده‌ای را پشت سر می‌گذارند و کشاکش و مبارزه‌ای شدید میان سکولاریسم و اسلامگرایی درگرفته است.
این کارشناس به دویچه وله می‌گوید امروزه مسلمانان ترکیه دمکراسی را رد نمی‌کنند و با غرب هم مناسبات خوبی دارند و آنها با سکولاریسم مشکلی ندارند.
یاشار آیدین دلیل می‌آورد که پس از آزاد شدن حجاب، بر شمار زنانی که حجاب بر سر می‌گذارند اضافه نشده، بلکه فقط قابل رویت شده است. از سوی دیگر تفکیک جنسیتی خوابگاه‌ها و مصرف مشروبات الکلی به گفته آیدین نشان می‌دهد که در زندگی ترک‌ها مذهب نقش بیشتری را به خود می‌گیرد. اما وی این روند را به عنوان "محافظه کاری" تحلیل می‌کند.
این کارشناس "بنیاد علم و سیاست" در برلین که خود تبار ترکی دارد اشاره می‌کند که قوانین جدید ممنوعیت سبب تحقیر بخش سکولار جامعه شده است. به نظر او دولت افکار عمومی را به نحوی ساماندهی می‌کند که فشارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی روی افراد بی‌حجاب افزایش می‌یابد.
به‌ویژه در نواحی چون آناتولی شهروندان سکولار ترک تحت فشار قرار می‌گیرند و ادامه این روند نارضایتی مردم را بیشتر کرده است و سبب اعتراض دانشجویان و زنان شده است.
کاهش تعداد زنان با حجاب در ترکیه
دکتر یاشار آیدین می‌افزاید که سیاست‌های اردوغان در اسلامی کردن جامعه ترکیه شکست خورد است. وی در این رابطه توضیح می‌دهد که حضور زنان با حجاب در دانشگاه‌ها و یا در محل کار به معنای اسلامیزه شدن جامعه نیست، بلکه به معنای عادی‌شدن این مشکل است. گفته می‌شود تعداد زنان محجبه در ترکیه افزایش پیدا کرده ولی هیچ آماری در این باره نیست.
کارشناس "بنیاد علم و سیاست" می‌گوید: «برعکس ما شاهدیم که این تعداد زنانی که حجاب بر سر دارند کاهش پیدا کرده است. ظاهرشدن زنان با حجاب قابل رویت است ولی در اصل تعداد آنها زیاد نشده است. ما درباره افرادی که مرتب به مسجد می‌روند و نماز برگزار می‌کنند هم آماری نداریم و نمی‌توانیم ادعا بکنیم که تعداد آنها افزایش پیدا کرده است.»
آیدین نتیجه می‌گیرد تقویت گرایش‌و تفکرات اسلامگرایی را باید بر اساس فاکت‌بررسی کرد و نباید دست به بزرگ‌نمایی آن زد. (بیشتر بخوانید: "اصلاح قانون اساسی" ترکیه: در راستای دمکراسی یا اسلامگرایی؟)
"ترکیه ایران نخواهد شد"
به نظر خانم کارمن ساغبیل، سرپرست بخش فارسی "رادیو صدای ترکیه"، محدویت‌ها و ممنوعیت‌های اخیر دولت ترکیه به خواسته مردم این کشور اتفاق افتاده است.
وی در این رابطه توضیح می‌دهد: «ترکیه یک کشور اسلامی است و به نظر من وقتی ما در یک کشور اسلامی زندگی می‌کنیم، نمی‌توانیم تصویب این گونه قوانین را نادیده بگیریم. منع فروش مشروبات الکلی در نزدیکی مدارس و مساجد پس از ساعت ۲۲ شب به معنای ممنوعیت نیست.»
از نظر خانم ساغبیل، «جامعه ترکیه لائیک است و من معتقدم که این جامعه هرگز "ایرانیزه" نخواهد شد و ما جمهوی اسلامی ترکیه نخواهیم داشت. من از ایران آمدم و ۳۵ سال است که در ترکیه زندگی می‌کنم و تابحال کسی از من نپرسیده است که چه لباسی می‌پوشم. شاید یک سری قوانینی مطابق اسلام تصویب بشود اما نظام لائیک ترکیه تغییری نخواهد کرد. من معتقد نیستم که دولت در زندگی شخصی شهروندانش دخالت می‌کند.»
"مقامات باید زنان باحجاب داشته باشند"
محمد صالح خاتم، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل ترکیه از شهر استانبول نظر دیگری دارد و می‌گوید حکومت مستقیما حجاب را ترویج نمی‌کند بلکه با دو قطبی کردن جامعه به دو بخش محجبه و غیرمحجبه سعی دارد تا فشار روی غیرمحجبه‌ها را افزایش دهد.
این روزنامه‌نگار تاکید می‌کند: «چندسالی است که قانون نانوشته‌ای وجود دارد که شوهران زنان بی‌حجاب نمی‌توانند به مقامات عالیه دست پیدا کنند. همسران رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر، رئیس مجلس، وزیر خارجه و اکثریت وزیران دولت ترکیه محجبه هستند و این موضوع به سطوح دوم و میانی مدیران نیز تسری پیدا کرده است. به نحوی که ییلماز اوزدیل، یکی از نویسندگان مشهور ترکیه، در مقاله خود در روزنامه "حریت" به تاریخ ۲ نوامبر نوشته است که موضوع حجاب در ترکیه بیش از همه باعث مظلومیت مردانی شده است که زنانشان روسری به سر نمی‌کنند!»
صالح خاتم در ادامه خاطرنشان می‌کند که مردم با اعتراض‌های خیابانی فشار را به دولت بیشتر کرده‌اند و در این اعتراض‌ها "آتاتورک" پس از ۷۵ سال از درگذشت خود تبدیل به نماد مبارزه علیه گرایش‌های اسلام‌گرایانه شده است.
آتاتورک نماد مبارزه علیه اسلامگرایی
یاشار آیدین از "بنیاد علم و سیاست" در برلین درباره تاثیر امروزی آتاتورک می‌گوید: «سکولارها و اسلام‌‌گراها به شخصیت آتاتورک احترام می‌گذارند. منتهی هر یک از این گروه‌ها تحلیل خود را دارند. آتاتورک پیش از این از سوی مقامات رسمی و دولتی ترکیه بیشتر احترام بوده، ولی امروز برعکس مردم و معترضین آن را به سمبل مبارزه تبدیل کرده‌اند.»
این کارشناس اما یادآور می‌شود، اردوغان، نخست وزیر ترکیه در قبال شخصیت آتاتورک دوگانه برخورد می‌کند و آگاهانه نام "آتاتورک" را بر زبان نمی‌آورد و همیشه از "مصطفی کمال" نام برده است.
آتاتورک روز ۱۰ نوامبر سال ۱۹۳۸ میلادی درگذشت و آرامگاه او در آنکارا قرار دارد. در صبحگاه دهم نوامبر هر سال یاد او در ترکیه با یک دقیقه سکوت و از جمله با به صدا درآوردن زنگ مدارس گرامی داشته می‌شود.