خشم ایران از دعوت نشدن به اجلاس خزر

اعتراض وزارت خارجه ایران دیر بود

اجلاس کشورهای حاشیه دریای خزر در قزاقستان مدتهاست در رسانه های گروهی انتشاریافته، ولی بقول برخی از کارشناسان این موضوع از سوی دولت ایران پیگیری نشده و در آستانه برگزاری این اجلاس منوچهرمتکی، وزیر امور خارجه ایران به آن اعتراض کرده است.

متکی در دیدار با نورباخ رستم‌اف، سفیر جدید قزاقستان در ایران، به برگزاری این اجلاس بدون حضور ایران اعتراض کرد. وی اظهار داشت: «اجلاس چهارکشور حاشیه دریای خزر طی روزهای اخیر را علیه منافع خود می‌دانیم.» در واکنش به اعتراض ایران به اجلاس چهار کشور حوزه دریای خزر، روسیه این اقدام ایران را "غیرمعقول" خواند. قزاقستان نیز رسما گفت‌وگو درباره تقسیم دریای خزر را تکذیب کرد. مقامات رسمی این کشور تاکید کرده‌اند که این اجلاس غیر رسمی است و پیرامون موضوع رژیم حقوقی مذاکره نخواهد شد.

جمهوری اسلامی: توافق بدون ایران بی معناست

مهدی صفری، نماینده ویژه ایران در امور دریای خزر نیز از برگزاری اجلاس قزاقستان با "حذف ایران" به شدت انتقاد کرد و گفت: «هرگونه تصمیم در مورد وضعیت حقوقی دریای خزر مستلزم به شرکت تمام کشورهای ساحلی دریای خزر می‌باشد، درغیر اینصورت غیر قابل قبول است». صفری همچنین اظهار داشت که: «سفرای کشورهای حاشیه دریای خزر را به وزارت خارجه فرا خوانده و وزیر امور خارجه‌ ایران با همتایان خود تلفنی صحبت کرده و آنها وعده دادند که هرگونه صحبتی بر سر وضعیت حقوقی خزر بدون حضور ایران انجام نخواهد گرفت».

دلیل عدم دعوت از ایران چیست؟

دالغا خاتین اوغلو، کارشناس خبرگزاری ترند نیوز و صاحب‌نظر در امور دریای خزر درباره‌ دلیل عدم حضور ایران در این اجلاس چنین توضیح می‌دهد: "مهمترین موضوع مطرح در این اجلاس‌ خط لوله نابوکو است و بخاطر اینکه این خط لوله از آبهای ایران نمی‌گذرد و احتمال اینکه ایران در این طرح شرکت کند، ضعیف هست، به همین دلیل از ایران دعوت نشده، چون اینها می‌خواهند روی مسئله انرژی صحبت کنند و شرکت ایران در این اجلاس نه تنها راهگشا نیست، بلکه می‌تواند برای این مذاکرات چهارجانبه مشکل سازهم باشد. "

تقسیم دریا بدون مشارکت ایران؟

تابحال بر سر توافقنامه‌های دو جانبه و سه جانبه در قسمت شمالی دریای خزر تفاهم حاصل شده است و بستر دریای خزر و همچنین درباره جزئیات تقسیم خط میانه بین روسیه، قزاقستان و آذربایجان موافقت شده. ولی در قسمت جنوبی آن رژیم حقوقی خزر بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان لاینحل مانده است.

حال دراجلاس اکتاو قزاقستان گفته می‌شود که هیچگونه توافقنامه‌ای امضا نخواهد شد. ولی برخی از کارشناسان کشورهای همسود این فکر را مطرح می‌کنند که توافقنامه‌ چهارجانبه بین جمهوری‌های حاشیه دریای خزر امکان‌پذیر است و نشست کنونی چهار کشور ساحلی می‌تواند زمینه را برای یک سازش چهارجانبه مهیا سازد.

دیپلماسی چهارگانه کشورهای خزر

عدم دستیابی به یک تفاهم‌نامه همه جانبه در خصوص وضعیت حقوقی دریای خزر که رضایت همه کشورهای ساحلی را به دنبال داشته باشد، سبب شده کشورهای حوزه دریای خزر به تفاهم‌نامه‌های دو یا سه جانبه روی آورند.

برخی از کارشناسان در توصیف این سیاست از اصطلاح "دیپلماسی فعال" یا به عبارتی"فعال کردن سیاست منطقه‌ای کشورهای حوزه دریای خزر" نام برده‌اند. بر اساس این سیاست بایستی همکاری در میان کشورهای ساحلی دریای خزرعضو جامعه همسود تقویت شود.

بویژه همکاری آذربایجان و ترکمنستان که با هم اختلاف دارند از این‌طریق بیشترمی‌شود. کارشناسان کشورهای سابق شوروی مسئله تعیین و تقسیم مرزها بعد از فروپاشی شوروی را مطرح می‌کنند که هر چهار کشور شوروی سابق درصددند دراین باره به توافقی دست یابند.

شکسست ایران در سیاست فعال منظقه‌ای

ذالغا خاتین اوغلو، کارشناس خبرگزاری ترند نیوز، در تعریف از سیاست فعال کشورهای حوزه دریای خزر و جایگاه ایران در آن چنین توضیح می‌دهد: «دیپلماسی فعال عبارت است از مذاکرات در جهت تامین هر چه بیشتر منافع ملی و اقتصادی که متاسفانه ایران تابحال آن را انجام نداده است. من در گفتگوئی که با آقای محمد رضا فرقانی سفیر ایران در ترکمنستان داشتم ایشان درباره وضعیت حقوقی دریای خزر گفتند که ایران تابحال مذاکره دوجانبه با ترکمنستان نداشته. بنظر من این نشان دهنده دیپلماسی بسیار ضعیف و تا حدی فلج شده احقاق حقوق ایران از دریای خزر است."

ولی برخی دیگر از صاحبنظران عدم دعوت ایران به اجلاس‌‌ خزر را به رویدادهای پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران نیز ربط می‌دهند و معتقدند که ایران در سیاست خارجی منفعل عمل می‌کند و همین مسئله سبب شده به نشست‌های منطقه‌ای دعوت نشود. نویسنده: طاهر شیرمحمدی
تحریریه: بهرام محیی