دانشگاه آزاد، آزمون اقتدار هاشمی رفسنجانی؟

دانشگاه آزاد بزرگترین مجموعه آموزشی کشور است. این مجموعه که ۲۷ سال پیش در یک خانه تشکیل و راه‌اندازی شد اکنون با ۳۵۷ واحد آموزشی مالک نزدیک به ۱۴ میلیون متر مربع فضای آموزشی، اداری، رفاهی، بیمارستانی و ... است.

تعداد دانشجویان دانشگاه‌‌های آزاد سراسر کشور در سال تحصیلی جاری به یک و نیم میلیون نفر می‌رسد. تا کنون دو میلیون و هشتصد هزار نفر تحصلات عالی خود را در این دانشگاه به پایان رسانده‌اند. سرمایه و نیروی عظیمی که زیر سقف این موسسه گردآمده، اداره‌ی آن را به یکی از هدف‌های استراتژیک جناح‌های سیاسی و موضوع جدال‌های سختی کرده است.

دورخیز ناموفق برای دخالت در اداره‌ی دانشگاه آزاد

محمود احمدی‌نژاد از تابستان سال ۸۴ که رئیس جمهور شدؤ یورش به دانشگاه آزاد را آغاز کرد. بهانه‌ی او برای این یورش مسئله‌ی شهریه‌ی دانشجویان بود. احمدی‌نژاد رئیس و یکی از بنیان‌گذران این دانشگاه، عبدالله جاسبی را تهدید کرد، اگر شهریه‌ها کاهش پیدا نکند با «تصمیم انقلابی» او روبرو خواهد شد.

به رغم این تهدیدها شهریه‌ها کاهش نیافت اما از تصمیم انقلابی هم خبری نشد. رئیس دولت نهم و نزدیکانش در دور بعدی به دلیل آنچه «فساد مالی» می‌خواندند، بار دیگر تبلیغات وسیعی را علیه دانشگاه آزاد به راه ‌انداختند، اما همچنان به نتیجه‌ی دلخواه نرسیدند.

نگاهی به چگونگی شکل گیری دانشگاه آزاد و ساختار اداری آن نشان می‌دهد، برای تغییر مدیریت و دخالت در تصمیم‌گیری‌های این موسسه ابزارهای قانونی زیادی در اختیار دولت نیست. دولت نهم خیلی زود دریافت که برای رسیدن به اهدافش از طریق وضع قوانین تازه، نمی‌تواند روی حمایت اکثریت اصولگرای مجلس هفتم حساب کند. بیش از سه چهارم نمایندگان (۲۳۳ نفر) در سال ۸۵ با ارسال نامه‌ای به آیت‌الله خامنه‌ای از دانشگاه آزاد حمایت کردند.

مجموعه‌ای خارج از دایره نفوذ احمدی‌نژاد

دانشگاه آزاد سال ۱۳۶۱ به پیشنهاد علی اکبر هاشمی رفسنجانی و با تایید و حمایت آیت‌الله خمینی تاسیس شد. نخستین رهبر جمهوری اسلامی با اهدای یک میلیون تومان راه عملیات اجرایی طرحی را هموار کرد که رفسنجانی و جاسبی رئوس کلی آن را تدوین کرده بودند.

مطابق اساسنامه دانشگاه آزاد اسلامی (مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی) هیات موسس، هیات امنا، رییس و شورای دانشگاه مهمترین ارکان تصمیم‌گیری در این موسسه هستند. هیات موسس دانشگاه آزاد هنگام تاسیس از هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی، عبدالله جاسبی، سید احمد خمینی و میرحسین موسوی تشکیل شده است.

با درگذشت سید احمد خمینی فرزندش حسن جای او را گرفت. هیات امنای دانشگاه آزاد نیز که از جمله اختیار عزل یا پیشنهاد نصب رییس دانشگاه را دارد از جمعی تشکیل شده که اکثریت قاطع آنها از نزدیکان رفسنجانی به شمار می‌روند. ظاهرا افزایش شهریه‌ها باید پس از تصویب در هیات امنا به تایید وزارت علوم برسد.

مهرماه سال ۸۴ وزیر علوم وقت، محمد مهدی زاهدی گلایه می‌کند «در طول تاریخ تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی تا این لحظه هیچ گونه نظرخواهی و مشورتی با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مورد افزایش شهریه دانشگاه آزاد صورت نگرفته است.»

عقب نشینی موقت و ظاهری

ناظران معتقدند قدرت و نفوذ هاشمی رفسنجانی عاملی تعیین کننده در تصمیم‌گیری‌های مربوط به دانشگاه آزاد بوده است و تا وقتی اقتدار او خدشه‌دار نشده، حتا از راه‌های قانونی نیز نمی‌توان اداره‌ی این مجموعه را در اختیار گرفت. تلاش برای تصاحب دانشگاه آزاد را می‌توان جزیی از اقداماتی دانست که احمدی‌نژاد و نزدیکانش برای تضعیف رفسنجانی در دستور کار دارند.

به نظر می‌رسد لااقل پیش از حوادث اخیر رفسنجانی آنقدر قدرت داشت که مانع از دخالت دولت در کار دانشگاه آزاد شود. غلامحسین الهام سخنگوی دولت نهم شهریور ۸۶ گفت: «اقدام انقلابی و غیر انقلابی در مورد دانشگاه آزاد متوقف شد و بحث دانشگاه آزاد بنابر دلایل و مصالحی از دستور کار رئیس‌جمهور خارج شده است و دولت در مسائل دانشگاه آزاد مداخله‌ای ندارد.»

این «مداخله» هرگز واقعا متوقف نشد تا جایی که در اریبهشت ۸۷ کار به شکایت دانشگاه آزاد از برخی افراد از جمله مدیر مسئول ارگان رسمی دولت، روزنامه‌ی ایران، کشید. کشمکش‌های واقعی پنهان و آشکار ادامه یافت و هنوز به پایان نرسیده.

یورش به دانشگاه آزاد و موقعیت رفسنجانی

در جریان مبارزات انتخاباتی دهمین دوره‌ی ریاست جمهوری بار دیگر محمود احمدی‌نژاد هاشمی رفسنجانی را در کانون انتقادها و حمله‌های خود قرار داد. پس از اعلام نتایجی که رئیس دولت نهم را پیروز انتخابات معرفی می‌کرد، به دنبال موضع‌گیری صریح آیت‌الله خامنه‌ای به نفع احمدی‌نژاد، نگرانی‌ها در مورد سرنوشت دانشگاه آزاد افزایش یافت و مسئولان را به فکر چاره جویی انداخت.

برخی از تحلیلگران وقف اموال دانشگاه در شرایط حاضر را بی‌ارتباط با وضعیت مبهم رفسنجانی نمی‌دانند. نزدیکان رفسنجانی می‌گویند، میان موقعیت کنونی رفسنجانی و حمله‌هایی که به او می‌شود با وقف اموال دانشگاه ارتباطی نیست. اتفاق‌هایی که در هفته‌ی دوم شهریور رخ داده و ادامه دارد، این نظر را تایید نمی‌کند. رسانه‌های نزدیک به دولت همچنان این مسئله را خاتمه‌نیافته می‌دانند.

«وقف اموال»، تدبیری برای مصونیت

از روزی که خبر وقف اموال دانشگاه آزاد اعلام شد رسانه‌های نزدیک به دولت به ویژه خبرگزاری فارس ده‌ها خبر و گزارش منتشر کرده‌اند که هدف اصلی اغلب آنها زیر سوال بردن وجاهت قانونی این اقدام بوده است. خبرگزاری دانشگاه آزاد یازدهم شهریور از قول جاسبی تاکید می‌کند که این کار با کسب نظر موافق آیت‌الله خامنه‌ای انجام شده است.

خبرگزاری فارس در گزارشی این ادعا را کذب و از مصادیق تشویش اذهان عمومی خواند. فارس در حالی بر کذب بودن موافقت آیت‌الله خامنه‌ای با وقف اموال دانشگاه پافشاری می‌کند که رهبر جمهوری اسلامی رسما موضعی در این مورد نگرفته است. جاسبی می‌گوید، وقف اموال دانشگاه تدبیری است که از یکسال پیش بررسی شده و هدف آن «مصونیت در آینده‌های دور» است.

کریم زارع، عضو هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی چند روز پس از انتشار بیانیه‌ی هیات موسس در مورد وقف اموال، بار دیگر بر موافقت آیت‌الله خامنه‌ای با این کار تاکید کرده است. او ثروت دانشگاه آزاد را چهار هزار میلیارد تومان ذکر کرده و می‌افزاید که این دارایی «برای اطمینان خاطر از آینده دانشگاه آزاد اسلامی و این‌که اگر روزی به هر دلیل این دانشگاه منحل شد ثروت آن در اختیار جاهای دیگر قرار نگیرد» وقف شده است.

نهادی دولتی یا خصوصی؟

خبرگزاری فارس پانزدهم شهریور از قول یکی از نمایندگان مجلس نوشت، رفسنجانی در دوران ریاست جمهوری از خزانه‌ی دولت کمک‌های صد میلیون تومانی به دانشگاه آزاد کرده و به همین دلیل بسیاری از اموال دانشگاه دولتی است.

جاسبی چندی پیش در همایش نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی خصوصی‌سازی گفته بود «دانشگاه آزاد اسلامی یکی از نهادهای موفق بخش غیردولتی و غیرانتفاعی در کشور و الگوی واگذاری کارها به مردم است.» او گفت «این مجموعه آموزش عالی بدون اتکا به بودجه و سرمایه گذاری دولتی، تنها با سرمایه‌های مردم، نیمی از آموزش عالی کشور را تحت پوشش خود قرارداده است.»

به نظر می‌رسد سرنوشت این نهاد آموزشی، که به عنوان یک بنگاه عظیم اقتصادی و مرکز پرورش کادرها و مدیران آینده مورد توجه همه‌ی جناح‌هاست، به هر صورت با سرنوشت سیاسی بنیان‌گذار آن هاشمی رفسنجانی پیوند خورده باشد.

نویسنده: بهزاد کشمیری‌پور

تحریریه: شهرام احدی