ده پرسش و ده پاسخ درباره انتخابات پارلمانی آلمان

انتخاباتی که روز ۲۴ سپتامبر برگزار می‌شود، مهم‌ترین انتخابات جمهوری فدرال آلمان است. در این انتخابات نه تنها نمایندگان مجلس آلمان یا بوندس‌تاگ انتخاب می‌شوند، بلکه صدراعظم این کشور نیز تعیین می‌شود. ساز و کار انتخابات در آلمان در مجموع پیچیده است.

پیچیدگی سامانه انتخابات در آلمان برخاسته از آموزه‌هایی است که از تاریخ این کشور به دست آمده است. درس‌هایی برای مانع شدن از تکرار اشتباهات احتمالی. دموکراسی جوان آلمان در عهد وایمار به علت کاستی‌های موجود در سیستم انتخاباتی راه را برای ظهور و حکومت ناسیونال سوسیالیست‌ها هموار کرده بود.

برای شرکت در انتخابات آلمان، همچون سایر کشورهای جهان دو شرط کلیدی وجود دارد: تابعیت آلمان و سن قانونی. سن قانونی برای شرکت در انتخابات پارلمانی آلمان ۱۸ سال تعیین شده است. به این ترتیب، در انتخابات سال جاری آلمان ۶۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از حق رای برخوردارند. سه میلیون نفر از شهروندان که به سن قانونی رسیده‌اند، می‌توانند برای نخستین بار رای خود را به صندوق بریزند و در انتخابات شرکت کنند.

ترکیب جنسیتی صاحبان حق رای در انتخابات سال جاری چنین است: ۳۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر زن هستند و ۲۹ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از واجدین حق رای را مردان تشکیل می‌د‌هند. یک سوم از صاحبان حق رای در آلمان، یعنی ۲۲ میلیون نفر، بیش از ۶۰ سال سن دارند. به این ترتیب، افراد سالمند آلمان می‌توانند در نتایج انتخابات نقشی موثر ایفا کنند.

بیشترین شمار صاحبان حق رای در ایالت نوردراین وستفالن آلمان زندگی می‌کنند که بالغ بر ۱۳ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر می‌شوند. پس از آن ایالت بایرن با ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در رده دوم قرار دارد و ایالت بادن وورتمبرگ با ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در رده سوم. تعداد نمایندگان بوندس‌تاگ با جمعیت هر ایالت آلمان و تعداد حوزه‌های انتخابی تناسب دارد.

زمان مشارکت‌های ۹۰ درصدی در آلمان سپری شده است. در انتخابات دوره پیش بوندس‌تاگ یا پارلمان آلمان (۲۰۱۳) میزان مشارکت ۷۱/۵ درصد بود. نازلترین سطح مشارکت به سال ۲۰۰۹ بر می‌گردد. به این ترتیب میزان مشارکت مردم در انتخابات آلمان سیر نزولی داشته است. اما، با توجه به نقشی که نیروهای پوپولیست در انتخابات سال جاری آلمان ایفا می‌کنند، کارشناسان مشارکت بیشتر مردم را پیش‌بینی می‌کنند.

روز ۲۴ سپتامبر صاحبان حق رای یک برگه انتخاباتی دریافت می‌کنند با دو گزینه. گزینه نخست برای انتخاب نماینده حوزه انتخاباتی است و گزینه دوم برای انتخاب حزب است. این یکی از پیچیدگی‌های سیستم انتخاباتی آلمان به حساب می‌آید. به این ترتیب، صاحبان حق رای هم نماینده حوزه انتخابی خود را بر می‌گزینند و هم با رای دوم خود به حزب مورد نظرشان رای می‌دهند.

رای نخست یا به زبان آلمانی "ارست‌اشتیمه" برای انتخاب نماینده حوزه انتخابی است که از این منظر به انتخابات ایالات متحده آمریکا شباهت دارد. شهروند با این رای خود نماینده حوزه انتخابی خود را در پارلمان برمی‌گزیند. هر کاندیدایی که موفق شود در یکی از ۲۹۹ حوزه انتخابی اکثریت آرا را بدست آورد، مستقیما به پارلمان راه می‌یابد. باید یادآور شد که هر حوزه انتخابی، جمعیتی بالغ بر ۲۵۰ هزار نفر را در بر می‌گیرد.

صرف‌نظر از نمایندگانی که به طور مستقیم از حوزه انتخابی خود به پارلمان راه می‌یابند، ۲۹۹ نماینده دیگر از طریق رای دوم یا به آلمانی (تسوایت‌اشتیمه) انتخاب می‌شوند. این رای ناظر بر انتخاب احزاب و کاندیدای آن حزب است. همین آرا میزان سهم هر حزب در پارلمان را رقم می‌زند.

بر اساس قانون اساسی آلمان، مجلس آلمان یا بوندس‌تاگ ۵۹۸ نماینده دارد. سرنوشت ۲۹۹ کرسی مستقیما با رای نخست به نمایندگان حوزه‌های انتخابی تعیین می‌شود و ۲۹۹ نماینده نیز از طریق رای دوم به احزاب مشخص می‌گردند. شهرهای بزرگ‌تر در قیاس با شهرهای کوچک‌تر، تعداد نماینده‌ بیشتری به پارلمان می‌فرستند.

ویژگی این سیستم رای‌گیری در این است که صاحبان حق رای می‌توانند درباره هر دو رای خود جداگانه تصمیم بگیرند. به این ترتیب، مثلا یک شهروند آلمانی می‌تواند رای نخست خود را به نامزد حزب دموکرات مسیحی بدهد و رای دوم خود را به حزب دموکرات آزاد و از این طریق به آن حزب برای ورود به پارلمان و تشکیل دولت ائتلافی با حزب دموکرات مسیحی یاری رساند.

پدیده‌ای "اوبرهنگ مندات" یا "کرسی‌ سرآویز" یک از ویژگی‌های قانون انتخاباتی آلمان است. بر اساس این ویژگی، امکان اینکه تعداد نمایندگان بوندس‌تاگ بیشتر از ۵۹۸ نفر گردد، وجود دارد. به عنوان نمونه تعداد نمایندگان پارلمان آلمان در مجلس هفدهم ۶۲۲ نفر بود و تعداد نمایندگان در مجلس هیجدهم حتی به ۶۳۱ نفر رسیده بود. علت افزایش تعداد کرسی‌های مجلس مربوط به "کرسی‌های سرآویز" می‌شود.

همانگونه که شرح آن رفت، نمایندگانی که بتوانند در هر یک از ۲۹۹ حوزه انتخابی پیروز شوند، مستقیما به پارلمان راه می‌یابند. از سوی دیگر بر اساس "رای دوم" سهم هر حزب برای فرستادن نماینده به بوندس‌تاگ در هر یک از ایالات آلمان تعیین می‌گردد. هرگاه تعداد نمایندگانی که یک حزب به طور مستقیم و از طریق حوزه انتخابی به مجلس بفرستد، بیش از سهم آن حزب باشد، تعداد نمایندگان آن حزب از آن ایالت بیشتر می‌شود.

برای اینکه حزبی به بوندس‌تاگ راه یابد باید حداقل پنج درصد از رای دوم، یعنی رای مستقیم مردم به احزاب را به دست آورده باشد. این سیستم برای جلوگیری از ورود "خرده‌احزاب" پیش‌بینی شده است. آموزه‌ای از دوران حکومت جمهوری وایمار. این مانع ۵ درصدی عملا جلوی ورود احزاب راستی نظیر NPD یا حزب ناسیونالیست آلمان و سایر احزاب افراط‌گرا به پارلمان را گرفته است.

اما همین مانع می‌تواند باعث حذف احزاب دیگر نیز بشود. به عنوان نمونه حزب دموکرات آزاد آلمان، یا حزب لیبرال این کشور FDP در انتخابات دوره پیش پارلمان آلمان نتوانست از مانع ۵ درصدی عبور کند و عملا به مجلس راه نیافت.

تعداد احزابی که در انتخابات بوندس‌تاگ آلمان شرکت می‌کنند، کم نیست. شماری از این "خرده‌احزاب" قادر به عبور از مانع ۵ درصدی نیستند و عملا شانسی برای ورود به مجلس آلمان را ندارند. از آن جمله می‌توان به احزاب راست افراطی این کشور، مثل حزب ناسیونالیست آلمان NPD اشاره کرد یا احزاب چپی همچون حزب مارکسیست لنینیست MLPD.

در شرایط کنونی ۵ حزب در بوندس‌تاگ حضور دارند: حزب دموکرات مسیحی، یعنی حزبی که رهبری آن را صدراعظم آلمان، آنگلا مرکل در اختیار دارد. این حزب در پیوند با حزب سوسیال مسیحی است که در ایالت بایرن فعالیت می‌کند. سه حزب دیگر موجود در مجلس آلمان عبارتند از حزب سوسیال دموکرات، حزب سبزها و حزب چپ‌های آلمان.

موضوع مانع ۵ درصدی در انتخابات سال جاری دغدغه ذهنی دو حزب است: یکی حزب دموکرات آزاد که در انتخابات پیشین موفق نشد از مانع ۵ درصدی عبور کند و دیگری حزب پوپولیست آلترناتیوی برای آلمان (AFD) که عمدتا سیاست مخالفت با مهاجرپذیری آلمان را دنبال می‌کند. ارزیابی‌ها و نظرسنجی‌هایی که تا کنون صورت گرفته حکایت از آن دارند که این دو حزب در انتخابات سال جاری موفق به عبور از مانع ۵ درصدی خواهند شد.

برخلاف سیستم انتخاباتی در کشورهایی همچون فرانسه و آمریکا، شرکت‌کنندگان در انتخابات مستقیما صدراعظم را برنمی‌گزینند. مجلس باید پس از پایان انتخابات و حداکثر یک ماه پس از آن تشکیل جلسه دهد. هرگاه مذاکرات مربوط به تشکیل ائتلاف پیش از آن موفقیت‌آمیز بوده باشد، ممکن است که بوندس‌تاگ پیش از آن تشکیل جلسه دهد. نامزد اصلی آن حزبی که بیش از سایر احزاب رای به دست آورده باشد، به عنوان صدراعظم انتخاب می‌شود.

در هر سه دوره پیشین، حزب دموکرات مسیحی اکثریت آرا را به دست آورده بود. از این‌رو نامزد اصلی این حزب، یعنی آنگلا مرکل به عنوان صدراعظم انتخاب شده بود. مرکل مایل است که این مقام را برای چهار سال آینده نیز از آن خود کند.

در آلمان محدودیتی برای تداوم کار صدراعظم وجود ندارد و یک نفر می‌تواند چند دوره به طور متوالی این مقام را از آن خود کند. اما تا کنون هیچ صدراعظمی در آلمان ۱۶ سال در راس قدرت نبوده است. در صورت پیروزی مرکل، دوره زمامداری او به ۱۶ سال خواهد رسید.

راس ساعت ۶ بعدازظهر ۲۴ سپتامبر، کار اخذ رای در حوزه‌های رای‌گیری به پایان می‌رسد و اندکی پس از پایان رای‌گیری، نتایج نخستین شمارش آرا اعلام می‌شود. تجربه نشان می‌دهد که نتایج رسمی انتخابات با نتایجی که راس ساعت ۶ بعدازظهر اعلام می‌شود، عملا تفاوت فاحشی ندارند. نتایج رسمی انتخابات در ساعات بامدادی روز ۲۵ سپتامبر اعلام خواهد شد. تصویر: نموداری از نتایج نهایی انتخابات پارلمانی آلمان در سال ۲۰۱۳.