سفر بی‌سابقه وزیر دفاع ایران به افغانستان

رسانه‌های ایران دیدار روز شنبه (۱۸ ژوئن / ۲۸ خرداد) احمد وحیدی با عبدالرحیم وردک را نخستین دیدار یک وزیر دفاع ایران از افغانستان در طول ۹۲ سال گذشته اعلام کرده‌اند. اهل رسانه در افغانستان نیز این دیدار را بسیار مهم دانسته‌اند. وردک، وزیر دفاع افغانستان، پس از گفت‌وگو با همتای ایرانی خود، وحیدی، تاکید کرد که محور مذاکرات دو طرف تروریسم، قاچاق مواد مخدر و خرید و فروش اسلحه بوده است.

ایران و افغانستان دو کشور همسایه با تاریخ و مرزهای مشترک طولانی‌اند. قدرت‌های غرب دولت ایران را متهم می‌کنند که به قصد رقابت با آمریکا و برای گسترش نفوذ خود در افغانستان از طالبان حمایت می‌کند که حکومت‌‌اش پس از حمله‌های تروریستی سپتامبر ۲۰۰۱ سرنگون شد و از آن زمان با نیروهای ناتو در افغانستان در جنگ‌است. ایران این اتهام را رد کرده است.

وزیر دفاع ایران که خود از سوی دادگستری آرژانتین متهم به شرکت در بمب‌گذاری در ساختمان سازمانی وابسته به یهودیان در بوینس آیرس است، در مورد سفر خود به افغانستان به صدا و سیمای جمهوری اسلامی گفت که ایران امنیت افغانستان را امنیت خود می‌داند. وی افزود جمهوری اسلامی تا کنون تلاش زیادی برای ایجاد ثبات در افغانستان کرده و می‌خواهد کوشش‌های خود در این عرصه را ادامه دهد. وحیدی گفت که این سفر در جهت گسترش روابط امنیتی و دفاعی دو کشور صورت گرفته است.

واگذاری حفظ امنیت افغانستان به نیروهای بومی و نقش ایران در آینده

هم اکنون ایالات متحده آمریکا می‌کوشد با طالبان وارد مذاکره شود. به گفته حامد کرزای، رئیس‌جمهور افغانستان، مذاکرات صلح با این گروه از نیروهای اسلام‌گرای افراطی در جریان است.

قرار است که طی ماه‌های آینده، نیروهای بیگانه در افغانستان کنترل امنیت بخش‌هایی از این کشور را به پلیس و ارتش بومی واگذار کنند. طبق برنامه‌ریزی‌ای که صورت گرفته، کنترل کامل امنیتی کشور تا پایان سال ۲۰۱۴ به دست خود افغان‌ها سپرده خواهد شد. با این حال بخشی از نیروهای خارجی به صورت قانونمند در افغانستان باقی خواهند ماند. قراردادی در این مورد هنوز امضا نشده است.

هاری راید، رئیس فراکسیون اکثریت سنای آمریکا، در روز جمعه (۱۷ ژوئن / ۲۷ خرداد) به خبرنگاران گفت که نیروهای ایالات متحده آمریکا به زودی و به طور "اساسی" به خروج از افغانستان می‌پردازند. درحال حاضر حدود ۱۰۰ هزار سرباز آمریکایی در افغانستان مستقر هستند. در سال ۲۰۰۹ که باراک اوباما مقام ریاست جمهوری آمریکا را احراز کرد، شمار سربازان آمریکایی در این کشور آسیایی ۳۴ هزار نفر بود.

در آخرین نشست کنفرانس همکاری‌های شانگهای نیز همه کشورهای شرکت‌کننده مخالفت خود را با حضور نیروهای بیگانه در افغانستان ابراز داشتند. رئیس‌جمهور قزاقستان در این کنفرانس گفت که سازمان همکاری‌های شانگهای مایل است پس از سال ۲۰۱۴ که نیروهای خارجی از افغانستان خارج شدند، نقش بیشتری در این کشور بر عهده بگیرد.

اینکه خروج نیروهای خارجی از افغانستان و وضعیتی که پس از آن در این کشور برقرار خواهد شد، چه تغییری در وضع جمهوری اسلامی ایران و روابط آن با همسایگانش، بخصوص افغانستان، ایجاد می‌کند، به نظر دکتر رسول رحیم، روزنامه‌نگار و کارشناس افغانستان، آن چیزی است که می‌تواند وزیر دفاع ایران را برانگیخته باشد تا برای روشن کردن آن به کابل سفر کند.

دویچه‏وله: آقای دکتر رحیم، با توجه به این‏که رابطه‏ی نظامی میان افغانستان و امریکا، دارای وزن بالایی است، رابطه‏ی نظامی ایران و افغانستان چه مؤلفه‏هایی می‏تواند داشته باشد؟

رسول رحیم: سفر وزیر دفاع ایران، ژنرال وحیدی، به افغانستان، در نوع خود یک سفر کاملاً استثنایی است. وحیدی اولین وزیر دفاع ایران است که به افغانستان سفر می‏کند و چنان‏چه خود او گفته است، در این سفرش، مسائل بسیار گسترده‏ی نظامی و سیاسی را با مقامات افغانستان مورد بحث قرار خواهد داد. این سفر، چیزی فراتر از همکاری‏های نظامی معمولی بین دو کشور است.

فکر می‏کنید این سفر چه مسائل دیگری را در بر می‏گیرد؟ البته از مقابله با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و اسلحه صحبت شده است.

طبعاً این مسائل در روابط روزمره‏ی کشورهای همسایه در منطقه‏ی ما می‏تواند مطرح باشد و هم‏چنین در بخش‏های معین نظامی و آموزش دادن به نیروهای امنیتی افغانستان، می‏تواند پای کمک ایران مطرح باشد. اما همان‏طور که گفتم، این سفر در نوع خود کاملاً استثنایی است و با یک سفر معمولی فرق دارد. این سفر مصادف است با سه حادثه‏ی مهم: اول این‏که در ماه آینده‏ی میلادی، اولین دسته از سربازان آمریکایی از افغانستان، مطابق با برنامه‏ای که قبلاً اوباما وعده داده بود، از افغانستان بیرون می‏روند. هم‏چنین اوباما گفته است که در سال ۲۰۱۴ نیروهای رزمی آمریکایی افغانستان را ترک می‏کنند.

مسئله‏ی دوم این است که افغانستان در حال حاضر در جریان مذاکراتی با مقامات ایالات متحده‏ی آمریکا است، در مورد آن‏چه که خود افغانستان، "قانون‏مند شدن حضور نیروهای نظامی خارجی در افغانستان" می‏نامد که در این ارتباط باید یک قرارداد و یا موافقتنامه بین دو جانب امضا شود که در اصطلاح خاص حقوقی و نظامی، به این قرارداد "Status of Forces Agreement" یعنی "توافق وضعیت نیروها" می‏گویند. در همین زمان طرح دیگری هم در میان می‏باشد که عبارت است از حضور درازمدت نیروهای امریکایی در افغانستان که گاهی در مطبوعات از آن به نام "پایگاه نظامی دائمی امریکا در افغانستان" هم یاد می‏شود.

سومین حادثه‏، برگزاری کنفرانس "سازمان‏ همکاری‏های شانگهای" در آستانه‏، در هفته‏ی گذشته است. این کنفرانس با آن‏که آنقدر پوشش مطبوعاتی نگرفته، یکی از حوادث بسیار مهم در سطح جهانی می‏باشد. در این کنفرانس، برای اولین بار مسئله‏ی عضویت هندوستان و پاکستان در سازمان همکاری‏های شانگهای مطرح می‏شود و یا در حقیقت، نوع بدیلی در مقابل ناتو مطرح می‏کنند. این مسائل ایجاب می‏کند که کشورهای منطقه، مسائل امنیتی و دفاعی خود را مطرح کنند. در جریان این کنفرانس که رییس جمهور ایران و رؤسای جمهوری کشورهای آسیای میانه و پاکستان و افغانستان نیز در آن حضور داشتند، در کنار اجلاس‏های رسمی، مذاکرات دوجانبه و چندجانبه‏ای بین پاکستان و افغانستان راجع به آینده‏ی برآمدن نیروهای امریکایی بعد از سال ۲۰۱۴ از افغانستان صورت گرفته است.

این مسائل می‏تواند سیمای سفر اخیر وزیر دفاع ایران به افغانستان را تا حدودی ترسیم کند. چیزی که در مطبوعات مطرح شده است، از جانب افغانستان تعارفات بسیار معمولی و گرمی است که معمولاً مقامات افغانستان نسبت به کشورهای همسایه، مخصوصاً ایران، ابراز می‏کنند و از طرف دیگر، اشاره‏ای که وزیر دفاع ایران کرده، حاکی از آن است که حضور نیروهای خارجی در منطقه، عامل بی‏ثباتی تلقی شده است. سفر وزیر دفاع ایران به افغانستان در کلیت خود، با این سه حادثه‏ی مهم در افغانستان ارتباط پیدا می‏کند.

در میان صحبت‏های‏تان به مسئله‏ی اهمیت کنفرانس شانگهای اشاره کردید. ممکن است در این مورد بیشتر توضیح بدهید؟

وقتی حوادث مهم سیاسی، سالگردهای ۱۰ ساله و پنج ساله‏ی خود را برگزار می‏کنند، معمولاً نقاط عطف را نشان می‏کنند. کنفرانس شانگهای هم یک نقطه‏ی عطف را نشان داد. نقطه‏ی عطف به این معنا که در گذشته کنفرانس امنیتی شانگهای صرفاً مسائل ضد تروریستی و همکاری‏های اقتصادی را در سطح کشورهای آسیای میانه، چین و روسیه در نظر داشت. اما برای اولین بار، با تقاضایی که برای عضویت دائمی از جانب هندوستان و پاکستان مطرح شده، دیده می‏شود که می‏خواهند آسیای جنوبی را هم به این سازمان پیوند بدهند. در حقیقت طرح آمریکا، دائر بر تأسیس یک منطقه‏ی ژئواستراتژیک و ژئوپولوتیک، به نام آسیای میانه‏ی بزرگ را عملاً سازمان‏ همکاری‏های شانگهای می‏گیرد. آسیای میانه را می‏خواهد از این طریق به آسیای جنوبی وصل کند.

در این کنفرانس، نقطه‏ی مهم این بود که تقریباً همه‏ی کشورها، به طور صریح و ضمنی، عدم توافق خود را با حضور نیروهای خارجی در افغانستان و در منطقه ابراز کردند. آقای نظربایف، رییس جمهور قزاقستان اذعان کرد که بعد از سال ۲۰۱۴، ممکن است که سازمان همکاری‏های شانگهای، نقش مهم‏تری را در افغانستان بر عهده بگیرد. خود این حاکی از پیشرفت و برداشتن گام‏های بسیار گسترده‏ی عملی توسط سازمان همکاری‏های شانگهای است.

با توجه به آن‏چه شما گفتید، ایران چه نقشی را می‏تواند بر عهده بگیرد و چه چیزی در این زمینه می‏تواند مورد بحث باشد؟

مبرم‏ترین مسئله، چیزی است که افغانستان آن را "قانون‏مند شدن حضور نیروهای خارجی" در کشور می‏نامد. حکومت افغانستان بارها گفته است، توافق‏نامه‏ای که می‏خواهد در مورد قانون‏مند شدن نیروهای خارجی در افغانستان، با امریکایی‏ها منعقد بسازد، علیه منافع هیچ‏یک از کشورهای منطقه و همسایه‏ی افغانستان نیست. ایران از حضور نیروهای امریکایی در افغانستان، به‏طور دوام‏دار خشنود نیست و می‏تواند این مسئله مطرح باشد که با مقامات افغانستان در مورد شرایط حضور نیروهای خارجی، مستقیماً داخل مراوده و مباحثه شوند و از آن‏ها استفسار کنند یا حداقل مواضع خود را بیان کنند؛ تبادل نظر کنند که در فردایی که قرارداد یا موافقت‏نامه‏ای در مورد حضور قانون‏مند نیروهای خارجی در افغانستان به امضا می‏رسد، نسبت به ایران چگونه برخورد خواهد شد یا احتمالاً چگونه تضمین‏هایی وجود خواهد داشت.

مصاحبه‌گر: کیواندخت قهاری
تحریریه: شهرام احدی