شیعیان علیه شیعیان در عراق
۱۳۹۵ بهمن ۲۵, دوشنبه
در پی شلیک نیروهای امنیتی دولت شیعی عراق به تظاهرکنندگان شیعه طرفدار مقتدی صدر و کشته و زخمی شدن صدها نفر، این روحانی شیعه پرنفوذ عراقی از حامیانش خواسته است که ضمن حفظ خویشتن‌داری از توسل به خشونت خودداری کنند.
صدر خطاب به هوادارانش گفته است: «از خشونت، دشنام دادن و انتشار اخبار دروغین خودداری کنید تا همچنان خواهان دستیابی به حقوقمان باشیم، اما اگر به خشونت متوسل شدید من از اقدامات شما اعلام برائت کرده و به هیچ کسی کمک نمی‌کنم. انقلاب ما برای اصلاحات و به خاطر عراق است و ما خواهان پایان دوره تاریکی برای عراق و مردممان هستیم. ما به بیان خواسته‌هایمان درباره تغییر کمیته انتخابات که احزاب فاسد بر آن سیطره دارند ادامه خواهیم داد». او افزوده است: «نخست‌وزیر و دیگر مسئولان باید کسانی را که مرتکب اشتباه شده‌اند چه از انقلابیون و چه از خرابکاران مجازات کنند».
تارنمای اینترنتی روزنامه اتریشی "استاندارد" روز دوشنبه (۱۳ فوریه/ ۲۵ بهمن) در مطلبی زیر عنوان "شیعیان علیه شیعیان در عراق" به جنگ قدرت میان شیعیان این کشور پرداخته است. "استاندارد" می‌نویسد که عراق در کنار سوریه یکی از میدان‌های نبرد علیه "دولت اسلامی" (داعش سابق) است. موصل شهری که ابوبکر بغدادی در سال ۲۰۱۴ میلادی خلافت‌اش را در آنجا اعلام کرد، پس از گذشت حدود ۴ ماه از آغاز عملیات وسیع دولت عراق برای آزادسازی آن، هنوز به طور کامل آزاد نشده و دشوارترین بخش آن، یعنی ساحل غربی دجله، هنوز در دست جهادگرایان است. گروه تروریستی "دولت اسلامی" نیز آنچنان که گاهی پیش‌بینی می‌شد، به سوی سوریه عقب‌نشینی نکرده است.
از نظر مفسر "استاندارد"، موفقیت‌های داعش را، که هسته‌های اولیه‌اش پس از تهاجم نظامی آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی شکل گرفت، می‌توان مدیون قطب‌بندی عمیق مذهبی جامعه عراق دانست که در پس آن نیز به نوبه‌ی خود نبرد برای تصاحب قدرت سیاسی نهفته است. جنگ قدرت سنی و شیعه در کنار مطالبه استقلال از سوی کردها، چالش اصلی در عراق امروز است.
اما شکاف‌های دیگری نیز وجود دارد. تظاهرات اعتراضی روز شنبه گذشته (۱۱ فوریه/ ۲۳ بهمن) در بغداد که با ۷ کشته، صدها زخمی و حملات موشکی به "منطقه سبز" پایان پذیرفت، نشانگر سرریز شدن مجدد مناقشه‌ای دامنه‌دار میان خود شیعیان بود.
مقتدی صدر مغز متفکر یک جنبش نیرومند شیعی و صاحب کرسی‌هایی در مجلس عراق، تظاهراتی اعتراضی علیه دولت حیدر عبادی و "فساد" سازمان داد. تظاهرکنندگان طرفدار صدر خواستار اصلاح قانون انتخابات و برکناری اعضای کمیسیون انتخابات و تشکیل کمیسیون مستقل شده بودند؛ اصلاحاتی که احزاب کوچک‌تر را قادر می‌سازد تا وارد نهاد قدرت شوند. قرار است در سپتامبر سال جاری انتخابات استان‌ها در عراق برگزار شود. مقتدی صدر از طرفداران خود خواسته بود که برای رسیدن به اهداف خود به منطقه سبز نزدیک شوند و تا غروب به اعتراض خود ادامه دهند.
مقتدی صدر در کسوت ملی‌گرا
مقتدی صدر اکنون در یک کسوت ملی‌گرای عراقی ظاهر شده که با "فرقه‌گرایی و سهمیه‌بندی" قومی مذهبی در عرصه سیاسی مبارزه می‌کند؛ چیزی که در واقع نیز کشور را فلج کرده است. او از شکل‌گیری دولتی عموما تکنوکرات نیز که عبادی می‌خواست آن را در سال گذشته میلادی به کار برگمارد، جلوگیری کرد.
صدر که در یک خانواده مشهور روحانی پرورش یافته، زمانی که آمریکا در سال ۲۰۰۳ میلادی به عراق حمله کرد، تازه ۳۰ سال داشت. او پیش از حمله آمریکا به عراق زندگی مخفیانه داشت و با سقوط صدام حسین، به عنوان "رهبر مقتدر توده‌های محروم شیعه" در انظار عمومی ظاهر شد.
برخلاف دیگر نیروهای شیعه که با آمریکا همکاری می‌کردند، صدر با واحدهای نظامی آمریکا در عراق در افتاد. او تلاش کرد که دیگر چهره‌های تأثیرگذار شیعه را از صحنه خارج کرده یا حتی از میان بردارد. شبه‌نظامیان زیر فرمان او، موسوم به جیش‌المهدی که تعدادشان در سال ۲۰۰۶ میلادی به ۶۰ هزار نفر می‌رسید، وارد جنگی خونین با ارتش آمریکا و دولت نوری مالکی و نیز جنگ شیعه و سنی شدند که حاصل آن صدها قربانی از طرفین درگیر و همچنین قربانی شدن بسیاری از افراد غیرمسلح بود. مقتدی صدر در نهایت شاخه نظامی جریان خود را، زمانی که دیگر گوش به فرمان او نبود، در سال ۲۰۰۸ میلادی منحل کرد. شبه‌نظامیان تحت امر او اینک "سرایا السلام" (گردان‌های صلح) نام دارند.
شنبه‌ی گذشته نیز یک بار دیگر کنترل اوضاع از دست مقتدی صدر خارج شد. با وجود فراخوان او به آرامش، اوضاع متشنج شد و او حامیانش را بیهوده به عقب‌نشینی فراخواند. چند ساعت پس از درگیری پلیس و تظاهرکنندگان، چندین فروند موشک کاتیوشا نیز از مناطق شمالی بغداد به منطقه سبز (خضرا) که به شدت تحت حفاظت قرار دارد، شلیک شد. صدر از هواداران خود خواسته بود که برای تأکید بر خواسته‌هایشان به منطقه سبز محله صدر نزدیک شوند، اما هشدار داده بود که وارد آن نشوند. این محله‌ی شیعه‌نشین بغداد به نام پدر مشهور مقتدی صدر نام‌گذاری شده است. منطقه سبز مقر کمیسیون انتخابات و بسیاری از ساختمان‌های دولتی است.
حامیان صدر البته هر گونه ارتباطی را با حمله موشکی، که زمانی از مشخصات شیعیان منطقه صدر بود، منکر می‌شوند. دولت حیدر عبادی نیز اعلام کرده است که برای روشن ساختن مسئولیت به خشونت کشیده شدن تظاهرات اخیر تحقیق خواهد کرد.
اما این تشنج و خشونت به نفع کیست؟ به نوشته‌ی "استاندارد"، دشمن شماره یک مقتدی صدر در اردوگاه سیاسی شیعیان، نوری مالکی، نخست‌وزیر پیشین عراق است که صدر توانست سه سال پیش او را با همکاری دیگر نیروها به زانو درآورد. گرچه همین مقتدی صدر بود که به خواست ایران در سال ۲۰۱۰ میلادی به نوری مالکی برای تداوم ریاست‌اش بر دولت عراق کمک کرد.
"نارضایتی" ایران از عبادی
حال نوری مالکی که پس از تسلط "دولت اسلامی" بر موصل در سال ۲۰۱۴ میلادی بایستی با پست نخست‌وزیری وداع می‌کرد، می‌خواهد دوباره به قدرت بازگردد؛ بازگشتی که با اعتراض حامیان صدر مواجه خواهد شد. به گفته‌ی مقتدی صدر، قانون کنونی انتخابات عراق به نفع افرادی مانند مالکی است. مالکی نیز تنها می‌تواند از شناخته شدن مقتدی صدر به عنوان "مخل نظم عمومی" نفع ببرد. او روز گذشته صدر را به تضعیف عراق در برابر "دولت اسلامی" (داعش) متهم کرد.
وقایع اخیر بیش از همه به تضعیف حیدر عبادی، نخست‌وزیر کنونی و سخنگوی حزب‌الدعوه عراق انجامیده است. عبادی بایستی در بحبوحه نبرد موصل، پاسخگوی کشته شدن تظاهرکنندگان شیعه به دست نیروهای امنیتی خود باشد؛ امری که او را در موقعیتی ناخوشایند میان مقتدی صدر و نوری مالکی قرار داده است.
به باور مفسر "استاندارد"، ایران نیز از عبادی زیاد راضی نیست. روایت آمریکایی تماس تلفنی حیدر عبادی و دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، حکایت از آن دارد که دو طرف درباره "اهمیت تهدید ایران برای کل منطقه" گفت‌وگو کرده‌اند. در روایت عراقی اما تنها بر استقلال عراق و عدم مداخله در امور داخلی این کشور تأکید شده است. این طبعا به مذاق ایران، که برخی شبه‌نظامیان عراقی در جنگ با "دولت اسلامی" به آن وابسته هستند، خوش نمی‌آید. اما دولت عراق نیز خود وابسته به حمایت نیروی هوایی آمریکاست.