''مهندسی انتخابات'' با ابزار رد صلاحیت
۱۳۹۴ بهمن ۶, سه‌شنبه
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در آستانه انتخابات گذشته مجلس خبرگان به رسانه‌ها هشدار داد که در مسائل این مجلس وارد نشوند و از سیاسی کردن آن بپرهیزند. اما حساسیت انتخابات اسفند ماه امسال این مجلس موجب شده است که رسانه‌های ایران این بار هشدارها را نادیده بگیرند.
رخدادهای پس از دهمین انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ سپهر سیاسی ایران را چنان دستخوش تغییر کرد که تنش در بالاترین سطوح حکومت جمهوری اسلامی در فضای عمومی نمایان شد.
دوگانه هاشمی و خامنه‌ای آنچنان پر‌رنگ شد که حامیان رهبر جمهوری اسلامی تصمیم گرفتند که در سال ۱۳۸۹ پس از سه سال اکبر هاشمی رفسنجانی را از ریاست مجلس خبرگان کنار بزنند و محمدرضا مهدوی کنی بیمار را بر کرسی ریاست بنشانند.
پس از درگذشت مهدوی کنی در مهر ماه ۱۳۹۳ این مجلس پنج ماه را بدون رئیس سپری کرد و پس از آن محمد یزدی در رقابت با اکبر هاشمی رفسنجانی به ریاست مجلس خبرگان رسید. این رخداد مرحله تازه‌ای از رویارویی هاشمی رفسنجانی و علی خامنه‌ای تعبیر شد.
در پی رهبر سوم جمهوری اسلامی
صبح ۱۷ شهریور ۱۳۹۳ رسانه‌های ایران از عمل جراحی پروستات آیت‌الله خامنه‌ای خبر دادند. پیش از این بارها در مورد بیماری رهبر جمهوری اسلامی اخبار تأیید نشده‌ای منتشر شده بود. او یک هفته را در بیمارستان سپری کرد و با وجود اعلام موفقیت‌آمیز بودن عمل جراحی، مساله تازه‌ای در محافل سیاسی مطرح شد: رهبر پس از خامنه‌ای چه کسی خواهد بود؟
اکبر هاشمی رفسنجانی پس از این رخداد با صراحت بیشتری در مورد جانشینی رهبر جمهوری اسلامی سخن گفت و خبر داد هیاتی برای بررسی گزینه‌های احتمالی رهبری تشکیل شده است.
او همچنین در سخنرانی‌های مختلف بر اهمیت ترکیب نمایندگان مجلس خبرگان آینده تأکید کرد و انتخابات آن را "یکی از سرنوشت‌سازترین انتخابات در تاریخ انقلاب اسلامی" خواند.
نمایندگان این مجلس ممکن است در هشت سال آینده، سومین رهبر جمهوری اسلامی را انتخاب کنند. این موضوع اهمیتی ویژه به مجلسی داده که در دو دهه گذشته جز تأیید سیاست‌ها و عملکردهای رهبر جمهوری اسلامی، عملا کارکرد دیگری نداشته‌است.
اما حامیان رهبر در پی اظهارات هاشمی رفسنجانی "نقشه"های دیگری می‌بینند. آنها نگرانند که اگر اکثریت خبرگان را افراد همسو با رفسنجانی تشکیل دهند، عرصه بر رهبر جمهوری اسلامی تنگ شود و خامنه‌ای نتواند با فراغ بال گذشته سیاست‌های مورد نظر خود را پیش ببرد.
در این ارتباط کاظم صدیقی، امام جمعه موقت تهران، در مراسم نماز جمعه ۱۱ دی ۱۳۹۴ به رأی دهندگان هشدار داد که دقت کنند چه کسانی را در انتخابات خبرگان رهبری انتخاب می‌کنند تا به گفته او "به امنیت کشور خللی وارد نشود و قطب جدیدی در مقابل ولایت ایجاد نگردد".
تلاش برای عبور از سد شورای نگهبان
شورای نگهبان در نظام سیاسی ایران نهادی است که بر انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان نظارت "استصوابی" دارد. بر اساس تفسیر این شورا از این نوع نظارت، صلاحیت نامزدهای این دو مجلس باید به تأیید اعضای این شورا برسد.
تفسیر سختگیرانه‌تر این شورا از تأیید صلاحیت نیز بر "احراز صلاحیت" تأکید می‌کند که به این معناست که نامزدها گرچه ممکن است همه شرایط قانونی را دارا باشند اما "اهلیت" (احراز توانایی و شایستگی) آنها برای اعضای شورای نگهبان به اثبات نرسیده باشد.
شش عضو فقیه این شورا مستقیماً از سوی رهبر جمهوری اسلامی تعیین می‌شوند. شش عضو حقوق‌دان نیز با پیشنهاد رئیس قوه قضائیه که او نیز منصوب رهبر جمهوری اسلامی است و با رأی اکثریت نسبی نمایندگان مجلس شورای اسلامی به این مقام می‌رسند. برای تایید صلاحیت نامزدهای انتخابات خبرگان تنها اعضای فقیه این مجلس حق رأی دارند و در این میان احمد جنتی، دبیر سالخورده این شورا نقش کلیدی دارد.
جریان‌های سیاسی حامی و یا همسو با هاشمی رفسنجانی برای عبور از سد شورای نگهبان در انتخابات مجلس خبرگان سیاست افزایش تعداد نامزدهای این مجلس را در پیش گرفتند. همزمان از روحانیون سرشناس و میانه‌رو برای حضور در این رقابت دعوت شد. شاید بتوان گفت حسن خمینی، نوه اولین رهبر جمهوری اسلامی شاخص‌ترین فرد در این میان بود که صلاحیت او از سوی فقهای شورای نگهبان رد شد. پیشتر اعلام شده بود که حسن خمینی در امتحان اجتهاد شرکت نکرده است و احتمالا به همین دلیل صلاحیت او رد شده است.
بیش از ۸۰۰ نفر برای حضور در انتخابات خبرگان ثبت‌نام کردند که تقریباً نسبت به دوره پیشین رشد ۴۰ درصدی را نشان می‌داد. این موضوع نگرانی حامیان رهبر جمهوری اسلامی را در پی داشت و ظاهرا به همین دلیل تنها صلاحیت ۳۷ نفر تایید شد.
احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان و امام جمعه موقت تهران در خطبه‌های نماز جمعه ۴ دی ماه ۱۳۹۴ با انتقاد از تعداد بالای نامزدهای انتخابات خبرگان گفت: «آیا واقعا افرادی که در انتخابات خبرگان رهبری ثبت‌نام کردند، خودشان را مجتهد می‌دانند؟». او مدعی شد که حضور این افراد "ایجاد مزاحمت" برای شورای نگهبان است.
الماس نصر، مسئول سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سازمان بسیج نیز روز ۱۷ دی ماه در یک همایش سیاسی مذهبی در اصفهان گفت که ۷۰ درصد از افرادی که برای انتخابات مجلس خبرگان ثبت‌نام کرده‌اند از طرف ''یک شخص خاص'' هدایت شده‌اند.
خامنه‌ای: شورای نگهبان چشم بینای نظام است
با وجود همه تمهیدات در نظر گرفته شده از سوی نیروهای میانه‌رو نزدیک به اکبر هاشمی رفسنجانی و حسن روحانی در انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان، حامیان رهبر جمهوری اسلامی از ابزاری کارآمد بهره‌مند هستند: بررسی صلاحیت نامزدهای انتخابات توسط شورای نگهبان.
شورای نگهبان در چند دوره اخیر انتخابات مجالس شورای اسلامی و خبرگان، در رد صلاحیت نامزدهای غیر همسو کمترین تردیدی به خود راه نداده است. در آخرین انتخابات خبرگان از مجموعه ۴۹۳ نامزد تنها ۱۸۱ نفر اجازه یافتند که برای ۸۶ کرسی این مجلس به رقابت با یکدیگر بپردازند.
گرچه برخی امیدوار بودند که با دخالت آیت‌الله خامنه‌ای بتوان از دامنه رد صلاحیت‌ها کاست اما رهبر جمهوری اسلامی نشان داده که از رویکرد شورای نگهبان رضایت دارد.
خامنه‌ای که شهریور ماه ۱۳۹۴ بر نظارت استصوابی شورای نگهبان تأکید کرده و آن شورا را ''چشم بینای نظام'' خوانده بود، روز ۳۰ دی ماه پس از رد صلاحیت گسترده نامزدهای انتخابات مجلس در جمع کارگزاران انتخابات و اعضای شورای نگهبان در پاسخی تلویحی به انتقادهای مطرح شده گفت : «یک نهاد قانونی را نباید مورد افترا یا اهانت قرار بدهیم.»
بسیاری از ناظران سیاسی این اظهارات را تأیید عملکرد شورای نگهبان در رد صلاحیت گسترده نامزدهای انتخابات دانستند. برخی فعالان سیاسی میانه‌رو نیز گفتند که این اقدام شورای نگهبان مهندسی نامزدهای انتخابات و تاثیرگذاری مستقیم بر ترکیب مجلس شورای اسلامی خبرگان آینده است.
یک گام تا ''انتخابات سرنوشت‌ساز''
با وجود رد صلاحیت گسترده اصلاحطلبان و نیروهای میانه‌رو حامی دولت در انتخابات مجلس و خبرگان، جریان‌های میانه‌رو در جمهوری اسلامی می‌گویند در انتخابات آینده حضور فعال خواهند داشت.
محمدرضا عارف، رئیس شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاحطلبان روز اول بهمن ماه گفت که اصلاحطلبان با هر شرایطی در انتخابات حضور خواهند داشت. به باور ناظران سیاسی اصلاحطلبان امیدوارند که بتوانند ترکیب مجلس شورای اسلامی را به نحوی تغییر دهند تا کمترین تنش را با دولت میانه‌رو حسن روحانی داشته باشد.
به نظر می‌رسد استراتژی میانه‌روها در انتخابات خبرگان نیز کسب آرای قابل توجه برای کاندیداهای اصلی این جریان است تا وزنه سیاسی و نمادین بیشتری در این مجلس داشته باشند. حضور اکبر هاشمی رفسنجانی، حسن روحانی و چندین کاندیدای سرشناس دیگر که صلاحیت آنها تایید شده است، مهم‌ترین برگ برنده میانه‌روهاست.
اما در شرایط حاضر که رد صلاحیتهای گسترده فضای انتخاباتی ایران را به شدت تحت شعاع قرار داده، نیروهای میانه‌رو برای راضی کردن حامیان‌شان برای حضور در پای صندوق‌های رأی کار دشواری را در پیش خواهند داشت.