نگاهی به «تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران»
۱۳۸۹ شهریور ۲۵, پنجشنبه
ویلم فلور (Willem Floor)، جامعه شناس و پژوهشگر هلندی به زبان‌های فارسی و عربی کاملا مسلط است و تا به حال‌نیز کتاب‌هایی زیادی را درباره تاریخ و فرهنگ ایران نگاشته است. وی انتشارترجمه‌ی فارسی کتاب «تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران» را فرصتی برای خود می‌داند که خواننده را با «تاریخ ۲۵۰۰ ساله‌ی هنجارها، ایستارها و زناشویی و زناشویی موقت، روسپیگری، همجنس‌گرایی و رواج بیماری‌های واگیردار سکسی در جامعه ایران» آشنا کند. او در این «سفر تاریخی» نشان می‌دهد که چه‌گونه هنجارها و کردارها در زمینه‌های یاد شده درگذرقرن‌ها تغییر یافته یا پایدار مانده‌اند.
فلور در کتاب خود از منابع گوناگونی بهره گرفته است، از ادبیان قدیم ایران، از مسعود سعد سلمان، سوزنی سمرقندی، حافظ و سعدی، مولوی و عطار گرفته تا یادداشت‌ها، خاطرات و مشاهدات خارجی‌هایی که در طول تاریخ به ایران سفر کرده و گزارش‌هایی درباره مشاهدات خود نوشته‌اند.
بشنوید: گفت‌وگو با ویلم فلور، مؤلف کتاب «تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران»
بشنوید: گفت‌وگو با محسن مینوخرد، مترجم اثر
بیش از ۹۰ صفحه از کتاب ۴۳۵ صفحه‌ای «تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران» به یادداشت‌ها و ذکر منابعی اختصاص داده شده که نویسنده برای پژوهش خود مورد استناد قرار داده است. محسن مینوخرد، مترجم این کتاب با تلاش زیادی نقل قول‌های کتاب را، به‌جز چند نمونه از اشعاری که وی به آن‌ها دسترسی نداشته، با مراجعه به متون اصلی در ترجمه‌اش منعکس کرده است.
فلور هدف اثر خود را مطالعه تطبیقی نمی‌داند. او می‌خواهد «خواننده به نگاه متعادلی از روابط سکسی در ایران، آن‌گونه که در منابع آمده‌اند، دست یابد.» به گفته نویسنده این کتاب اگرچه منابع یاد شده «نخبه‌گرا، مردسالار و از دید ناظران خارجی‌اند» اما وی تلاش کرده با بهره‌گیری از همه این‌ها «تصویری تاحد ممکن نزدیک به واقعیت» را عرضه کند.
کتاب «تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران» با عنوان «A Social History of sexual Relations in Iran» به زبان انگلیسی نوشته و در سال ۲۰۰۸ در آمریکا منتشر شده است. ترجمه این کتاب توسط انتشارات فردوسی در سوئد به چاپ رسیده است.
تاریخ روابط «سکسی» یا «جنسی»
محسن مینوخرد، مترجم کتاب در مورد اینکه چرا نام «تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران» و نه «روابط جنسی» را به عنوان ترجمه تیتر انتخاب کرده می‌گوید: « واژه‌ی "سکس" ریشه‌ی لاتین دارد، به معنای جنس است. بنابراین رابطه‌ی جنسی در متن‌های دقیق‌تر، یعنی متن‌های علمی، ابهام معنایی پیدا می‌کند. چون رابطه‌ی جنسی رابطه بین دو جنس و از جمله رابطه‌ی اقتصادی، رابطه‌ی حقوقی و بسیار روابط را دربرگیرد. بنابراین لزوماً رابطه‌ی جنسی به معنای رابطه‌ی همخوابگی نیست. به همین دلیل بهتر دیدم برای کتابی که موضوعش همخوابگی دو جنس ، زن و مرد، یا دو همجنس ، مرد و مرد یا زن و زن است ، عبارت "رابطه‌ی سکسی" را به‌کار ببرم....علاوه براین با واژه‌ی سکس می‌شود ترکیب‌های مختلفی هم ساخت مانند " سکس‌ورزی " یا زنان "سکس‌کاره" که دراین کتاب به کاربرده ام ولی با همخوابگی یا با رابطه‌ی جنسی این ترکیب‌ها ساخته‌شدنی نیستند.»
کتاب «تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران» در پنج بخش تاریخ روابط سکسی در ایران را مورد پژوهش قرار داده است. در بخش نخست ازدواج در ایران به عنوان امری خانوادگی مورد بررسی قرار می‌گیرد. نگاه فلور به موضوع ازدواج در ایران نگاهی تاریخی است. او با تکیه به آثار و شواهد باقی‌مانده، از ازدواج در دوره هخامنشی آغاز می‌کند و سپس با نگاهی گذرا به دوره‌های پیش از اسلام، به مقررات اسلام و زناشویی تا به ایران امروز می‌رسد. معیار‌های اجتماعی و اقتصادی در همسر گزینی، چند همسری و نقش بکارت، طلاق و «بکن و نکن‌های توی بستر» از مباحثی هستند که نویسنده در این فصل از کتاب مطرح می‌کند.
فلور بخش ویژه‌ای را به موضوع ازدواج موقت اختصاص داده است. موضوعی که هنوز هم موضوع بحث‌های داغ در جامعه و در میان نمایندگان مجلس هم هست. محسن مینوخرد انتشار ترجمه کتاب را در این زمان یک تصادف می‌داند و می‌گوید: «شاید این کتاب باید ده‌سال یا بیست‌سال پیش نوشته می‌شد. متأسفانه بسیاری از ما ایرانی ها حتا از نگاه اسلامی و شیعی به ازدواج، صیغه، متعه و این‌ها هم آگاهی درستی نداریم. چون ما هرگز نگاه تاریخی به این مسأله نداشته‌ایم. و در بسیاری از مواقع با نگاه محض سیاسی با این موضوع برخورد کرد ه‌ایم. اما ویلم فلور بی‌طرفانه هم منابع اسلامی را بررسی کرده، هم منابع ایران پیش از اسلام و همین طور معاصر را.»
نکته جالب توجه در این بخش از کتاب علاوه بر بررسی موضوع ازدواج موقت در دوره صفویان تا قاجار، برخورد اقلیت‌های مذهبی مانند مسیحیان و یهودیان در ایران با این موضوع است. در بخش سوم کتاب موضوع روسپیگری در طول تاریخ ایران از خلیفه‌ها تا دوران مغول، دستمزد روسپیان و نگاه اجتماع به آنان در طول تاریخ مورد گفت‌وگو قرار گرفته است. نشان دادن دید مردسالاری در جامعه ایران نسبت به این موضوع مورد توجه فلور است. روسپیگری در ایران در دوران جمهوری اسلامی جای ویژه‌ای را به‌خود اختصاص داده است.
موضوع روابط هم‌جنس‌گرایانه در این کتاب با استناد به اشعاری از ادیبان بزرگ ایران در بخشی جداگانه مطرح شده است. علاوه بر عشق به پسران نابالغ که انعکاس زیادی در ادبیات ما نیز داشته است، در این کتاب در مورد لزبیگری و روابط بین مردان نیز اشاره شده است. در بخش پایانی کتاب بیماری‌های جنسی در ایران و گسترش آن در ایران معاصر، از جمله ایدز، پرداخته شده است.
فرهنگ پدرسالاری مانعی برای تحقیق علمی
پرداختن به موضوع سکس در جامعه ایران بسیار دشوار است. سکس از محرمات محسوب می‌شود و تابوست. به اعتقاد محسن مینوخرد، مترجم کتاب: «ما در ایران از سکس فقط در ناسزاها یا در جوک‌ها‌مان یاد می کنیم و هیچ وقت نگاه علمی و تاریخی به این مسأله نداشته ایم . سکس بخش مهم وجودی انسان است. بعد از خوردن و نوشیدن، سکس مهم‌ترین نیاز تن آدمی است. ولی پدرسالاری چیره بر فرهنگ ما اجازه ی پرداختن علمی به آن را نداده است، یعنی آ‌ن‌چنان که در غرب به آن پرداخته‌اند و تاریخش را از گذشته‌های دور نیاکان پیش ـ انسان ما بررسی کرد‌ند.»
از دیدگاه نویسنده درایران نیز مانند هرجای دیگر، همه‌گونه رابطه‌ی سکسی میان مرد و زن، مرد و مرد، زن و زن، انسان و حیوان درکاربوده است. وی می‌گوید: «جدا از بافت دینی و فرهنگی متفاوت، آن‌چه در این بررسی نشان می‌دهد این است که طبیعت و تنوع و مشکلات روابط سکسی در ایران در طی سده‌ها چندان فرق بزرگی با روابط سکسی مثلا در کشورهای اروپایی ندارد... تاریخ روابط سکسی نشان می‌دهد که مردم، هراندازه هم جامعه و مذهب بخواهند هنجارهای آن‌جهانی را به‌زور بر ایشان بارکنند، طبیعتِ انسانی خود را انکارنمی‌کنند.»
فلور ماهیت دشواری‌های موجود بر سر راه روابط سکسی در ایران را به دشواری‌های بسیاری از کشورهای صنعتی شبیه می‌داند، «به چالش کشیدن ادعای مرد در چیرگی داشتن بر زن، تغییر یافتن سن ازدواج، سکس پیش از ازدواج، افزایش میزان طلاق، افزایش همه‌آمیزی سکسی، روسپیگری، بچه‌های خیابانی، همجنس‌گرایی و بیماری‌های انتقال یابنده از راه سکس. اما اینکه حکومت ایران قادر خواهد بود به نحو موثری از پس این مشکلات برآید، بستگی دارد به این که با توجه به گرفتاری‌های دینی‌اش، چه‌گونه دست به عمل خواهد زد و پیش خواهد رفت. آینده نشان خواهد داد.»
علاقه‌مندی به فرهنگ ایران
ویلم فلور Willem Floor، در سال ۱۹۴۲ در هلند به دنیا آمده و در فاصله ۱۹۶۳ تا ۶۷ در دانشگاه اوترخت در رشته جامعه شناسی و اقتصاد تحصیل کرده است. او د ر۱۹۷۱ در همین رشته‌ها از دانشگاه لیدن دکترا گرفت. فلور می‌گوید: «با خواندن تاریخ بیهقی بود که من عاشق فرهنگ ایران شدم و دیگر رهایش نکردم. از آن زمان، که ۴۵ سال پیش است، تحقیقاتم را برای جامعه‌ی با فرهنگ و با تاریخ ایران ادامه دادم.»
فلور نزدیک به ۲۰ سال در بانک جهانی به سمت کارشناس انرژی کار کرد. در این سال ها کتاب تاریخ اقتصادی-اجتماعی ایران را منتشر کرد. او در سال‌های گذشته بارها در ایران بوده و به اقصی نقاط کشور سفر کرده است.
از جمله کتاب‌های دیگر ویلم فلور می توان از "تاریخ تئاتر در ایران"، "بهداشت عمومی در ایران دوره قاجار"، "تاریخ اقتصادی اجتماعی در دوره صفویه"، "تاریخ پنج شهر از جمله تاریخ بندرلنگه"، و کتاب دیگری راجع به بندر عباس و میناب، "خلیج فارس، ظهور عرب‌های خلیج فارس ۱۷۴۷ – ۱۷۹۲" و کتاب‌های اخیر وی "سفر به شمال ایران از ۱۷۷۰ تا ۱۷۷۴" ، القاب‌ها و اجرت‌ها در ایران صفوی نام برد. ویلم فلور در حال حاضر مشغول نگارش کتاب "بازی‌های ایرانی" است که به زودی منتشر می‌شود.