هشدار کارشناسان درباره آلودگی دریای خزر

آیا لاینحل ماندن رژیم حقوقی دریای خزر و مشخص نشدن مرزهای آبی در میان کشورهای حوزه دریای خزر، موجب آلودگی بیشتر دریا شده است؟

و یا استخراج نفت و گاز سبب نابودی آبزیان و انقراض نسل جانداران این دریا شده است؟ بيش از ‪ ۱۲ميليون انسان در حاشيه اين پهنه آبى زندگى مي‌كنند. شش ميليون ايرانى در نوار ساحلى جنوبى، سه ميليون در باكو و سواحل جمهورى آذربايجان ، سه ميليون در قزاقستان ، روسيه و تركمنستان ساكنان حاشيه اين دريا را تشكيل مي‌دهند. در آستانه اجلاسیه سران کشورهای حوزه دریای خزر در تهران که قرار است ۱۶در در شانزدهم اکتبر برابر با 24 مهر برگزار گردد، مشکلات زیست محیطی نیز یکی از محورهای گفتگوهای رهبران این کشورها خواهد بود.

دانشمندان و مدافعین محیط زیست مدتهاست درباره آلودگی دریای خزر، نابودی نسل ماهیان خاویاری، خطر احتمالی نشت نفت و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی این دریا هشدار می دهند. بویژه منابع سرشار نفت و گاز مورد توجه کشورهای غربی و کنسرسیوم های نفتی قرار گرفته است.

پیامدهای عدم توافق بر سر رژیم حقوقی خزر

شرکت های نفتی علیرغم لاینحال ماندن رژیم حقوقی دریای خزر استخزاج و بهره برداری از انرژی نفت و گاز را آغاز کردند. سران دولت های حاشیه دریای خزر چندین بار در فکر تدوین تعیین رژیم حقوقی خزر برآمدند ولی موفقیتی کسب نکرده اند.

لاینحل ماندن رژیم حقوقی دریای خزر چه پیامدهای منفی زیست محیطی داشته است؟ الهه كولايی، استاد دانشگاه وعضو كميسيون امنيت‌‏ ملی و سياست‌‏خارجی مجلس ششم، که درخصوص مشکلات دریای خزر تحقیقاتی کرده به این سئوال چنین پاسخ می دهد:

«فوق العاده تاثیر مخربی داشته، البته من فکر می کنم که ما به یک موفقیت بسیار چشمگیر در این حوزه که در دوران آقای خاتمی شکل گرفت، یعنی به امضای کنوانسیون محیط زیست دریای خزر اشاره داشته باشیم که به هر حال حقوق این کشورها را مشخص کرده است. منتهی چقدر این حقوق و تکالیف قانونی مصرح در این کنوانسیون اجرا می گیرد بحث دیگری است.

ما امروز با قاچاق بسیار نگران کننده منابع ماهیان خاویاری در دریای خزر مواجه هستیم بویژه بگونه ای که برخی از کارشناسان معتقدند ظرف 15 سال آینده از این ماهیان و خاویار دریای خزر اثری باقی نخواهد ماند. ضمن این به تلاش های بین المللی بسیار ارزشمند این دریاچه اشاره بکنیم که از طریق کنوانسیون حفظ گونه های زیستی در حال انقراض با تلاش هائی در این خصوصو انجام می شود.»

امین گلی کارشناس و پژوهشگر ترکمن در اینباره نظر دیگری دارد. وی می گوید از منظر محیط زیست، دریای خزر هیچگاه در کانون توجه کشورهای حاشیه این دریا قرار نگرفته است وی با استناد به مطبوعات محلی در استان های گلستان و مازندران از افزایش آلودگی در سواحل ایران خبر می دهد. بنظر او فاضلاب های صنعتی و شهری یکی از عوامل گسترش آلودگی دریا در سواحل ایران است. امین گلی درباره نقش کشورهای دیگر حاشیه خزر در آلودگی دریا نیز چنین گفت: " قزاقستان با استخراج نفت در شرق دریای خزر بالاترین سطح آلودگی را دارد و همچنین با صید بی رویه فک های دریائی نسل آبزیان را تهدید کرده است. در منطقه آستراخان هم کارخانه های کشور روسیه آلودگی ها را سبب شده که زباله های کارخانجات از طریق رودخانه ولگا وارد خزر می گردد. باکو هم با استخراج نفتی که در کناره های سواحل ش قرار دارد در آلودگی دریا خزر حد بیشتری را نصیب خود کرده است. ترکمنستان هم با پاک نکردن اسکله هایش نتوانسته نمودار پیشرفته ای را از خودش نشان بدهد."

بنظر امین گلی لاینحل ماندن رژیم حقوقی دریای خزر از سوئی و عدم سرمایه‌‌گذاری دولت های حاشیه خزر جهت مبارزه علیه آلودگی از سوی دیگر سبب گسترش آلودگی در سالهای گذشته شده است. ولی چگونه می توان از آلودگی بیشتر دریا جلوگیری کرد؟ الهه کولائی: « فکر می کنم حفظ محیط زیست دریای خزر عزم و اراده همه کشورهای ساحلی را می طلبد که متاسفانه بسیاری از این کشورها بیشتر به منافع فوری و آنی خود توجه دارند. ما حتی گزارش هائی را داریم که کشورهای فراتر از کشورهای ساحلی دریای خزر در امرقاچاق خاویار و ماهیان خاویاری دخالت دارند. جمهوری اسلامی ایران تلاش زیادی را کرده تا این منافع را بتواند حفظ بکند و در پرورش ماهیان خاویاری تلاش کرده است. من تصورم این است که اگر کشورهای ساحلی حقوق خودشان را در نطر بگیرند و تعهداتشان را هم انجام بدهند، ما می توانیم اکوسیستم بسیار ارزشمند و انحصاری این دریاچه را حفظ بکنیم و به نسل های آینده هم انشاالله تحویل بدهیم.»

علیرغم دیدگاههای متفاوت کشورهای حاشیه خزردرباره رژیم حقوقی دریا، در مبارزه علیه آلودگی دریا آنها نظر واحدی دارند. بنظر کارشناسان آلودگی دریا بایستی زنگ خطری برای رهبران کشورهای حاشیه این دریا باشد که هر چه زودتر رژیم حقوقی خزر را تعیین کنند.