’وب ۳‘ و پرسش از پی معنا

"وب ۱"، اینترنت است در نگاه آغازین امروزی به آن: شبکه‌ی جهانی، وب‌سایت، لینک، داون‌لود، آپ‌لود، ای-میل و باقی قضایا.

عنوان "وب ۱" وقتی اختراع شد، که عنوان "وب ۲" اختراع شد، همچنانکه "عصر جدید"، باعث شکل‌گیری اصطلاح‌های "عصر کهن" و "عصر میانه" شد. طبعا ۲ که بیاید، پرسیده می‌شود که ۳ چه خواهد بود، و نیز ۴، و پس از ۴ هم لابد ۵ خواهد آمد و ...

"وب ۲" و "وب ۳"

"وب ۲" را با درک تازه‌ای از شبکه مشخص می‌کنند، با حسی تازه، حس به چیزی که دیگر ابزاری نیست که در کار ارتباط‌های از پیش موجود، سهولت ایجاد می‌کند. کسی که وبلاگ دارد، به آن به چشم نوعی خانه نگاه می‌کند، نه نوعی دفتر یادداشت. و کسی که تماشاگر یوتیوب است و ویدئوهایش را در آن منتشر می‌کند، دیگر شبیه کسی نیست که در قالب "وب ۱" تلویزیون تماشا می‌کند. این درک تازه را "وب ۲" می‌گویند. پس "وب ۲" یعنی وب میانکنشیِ (اینتراکتیو) عمومی و در عین حال خصوصی. "وب ۲" یعنی یوتیوب، فلیکر، ویکیپدیا و همانندهای اینها.

اما "وب ۳": آن را وبی می‌دانند هوشمندتر، وبی به اصطلاح "معناشناس"، وبی که می‌گویند فقط ابرو را نمی‌فهمد، از اشارت‌های ابرو هم سر در می‌آورد.

بحث محبوب رسانه‌‌ای

نظرورزی در مورد آینده‌ی "وب" یک بحث محبوب رسانه‌ای است، از جمله به این دلیل که بحث در مورد آینده‌ی خود رسانه است. "وب ۳" را می‌توانیم عنوانی برای بحث‌های جاری بدانیم. بحث بر سر چیزی نیست که هست، بحث بر سر چیزی است که از طریق همین بحث‌ها شکل می‌گیرد. به این جهت است که می‌بینیم هر کس تعریف خود را از "وب ۳" دارد.

در مقاله‌ای با عنوان "اینترنت نسل بعدی" در روزنامه‌ی آلمانی "فرانکفورتر آلگماینه" در توصیف "وب ۳" چنین آمده است: «از گوگل که بپرسید، به شما لینک تحویل می‌دهد. از ولفرام آلفا (Wolfram Alpha) که بپرسید، به شما پاسخ می‌دهد. ماشین دانای نابغه‌ی ریاضیات، استفن ولفرام (Stephen Wolfram) در پاسخ به پرسشی در مورد درجه‌ی هوای یک شهر، گرافیکی عرضه می‌کند که در آن هم درجه‌ی حرارت روزهای قبل درج شده و هم شامل پیش‌بینی هوای روزهای آینده است. اگر از آن در مورد تعداد کاربران اینترنت بپرسید، به شما خواهد گفت که ۹ /۲۸۹ میلیون نفر هستند و همچنین خواهد گفت که پنج شهر اول در اروپا از نظر تعداد کاربران اینترنت چه شهرهایی هستند، در حالی که گوگل لینک وبگاه Internetworldstats را به شما می‌دهد تا خودتان در آن جست‌وجو کنید.»

چشم به راه "ولفرام آلفا"

البته باید منتظر ماند و دید آیا "ولفرام آلفا" به این هیجا‌ن‌انگیزی است که در مورد آن نوشته می‌شود یا هنوز باید صبر کرد تا دید "ماشین دانا" کی اختراع می‌شود. "ولفرام آلفا"به زودی "آن‌لاین" می‌شود، در همین ماه مه.

"فرانکفورتر آلگماینه" این پیش‌بینی را ندارد که "ولفرام آلفا"، گوگل را از میدان به در برد. هنوز بایستی با کمک گوگل و نظایر آن جست‌وجو کرد، به مقداری لینک رسید، بر روی لینک‌ها کلیک کرد و خود سره را از ناسره جدا کرد.

درک "معنا"

جداسازی آنچه به درد می‌خورد از آنچه به درد نمی‌خورد، مستلزم درک معناست. اینکه معنای "معنا" چیست و ماشین به چه معنا "معناشناس" تواند بود، بحثی پردامنه است. "ولفرام آلفا" به این معنا، فهمیده است که در منابعی معتبر جست‌وجو می‌کند و مفهوم‌هایی را که به آنها معناهای ثابتی نسبت داده شده، در پیوند با هم قرار می‌دهد و از این طریق به اصطلاح "دانش" تولید می‌کند.

این کار "ولفرام آلفا" تازه نیست. تلاش‌های مختلفی برای ایجاد ماشین‌های سمانتیکی (معناشناس) انجام شده است. خود گردانندگان گوگل در صددند که گوگل را معناشناس کنند. "فرانفکفورتر آلگماینه" از قول تیم اُ ریلی (Tim O’Reilly)، از صاحب‌نظران پرآوازه‌ی اینترنت می‌نویسد که «گوگل بعدی گوگل خواهد بود»، یعنی ماشین جست‌وجوی تازه‌ای اختراع نخواهد شد که جای گوگل را بگیرد؛ گوگل خود را تکامل داده و مقام فعلی را حفظ خواهد کرد.

جهان همچون بانک اطلاعاتی

برای آنکه گوگل، ولفرام آلفا و نظایر کنونی یا آینده‌‌ی آنها جست و‌جو کنند، بایستی پیشتر جست‌وجو شده باشد، یعنی اطلاعات ذره ذره جمع شده و زمانی به خورد کامیپوتر داده شده باشد. در مقاله‌ای در روزنامه‌ی "نویه تسورشر" که در معرفی کتابی است با عنوان "جهان همچون بانک اطلاعاتی" نوشته‌ی تاریخ‌نویس علوم و فنون، دیوید گوگرلی (David Gugerli)، با این تذکر مواجه می‌شویم که این فرهنگ جست‌وجو، به تازگی پدید نیامده و بسی پرسابقه است.

زمانی شوق جست‌وجو کردن و ثبت کردن در یک‌جا در حد پرونده‌های پلیس، پرونده‌های مالیاتی و دائرة‌المعارف‌ها بود. اکنون ابعادی پیدا کرده که با گذشته قابل مقایسه نیست. دانستنی، روی دانستنی تلنبار می‌شود. آیا با این انباشتگی داناتر می‌شویم؟ سقراط توصیه کرده بود «خودت را بشناس!» آیا ماشین‌های جست‌وجو به این خودشناسی کمکی توانند کرد؟ بگذارید اولین سؤالمان از "ولفرام آلفا" این باشد: من کیستم؟

نویسنده: رضا نیکجو

تحریریه: مصطفی ملکان