پرتاب تلسکوپ فضایی "یوکلید"؛ آغاز سفر به اعماق تاریک گیتی

تلسکوپ فضایی "یوکلید" (اقلیدس) متعلق به سازمان فضایی اروپا، ساعت ۱۱ و ۱۲ دقیقه صبح روز شنبه، اول ژوئیه به وقت محلی در ایالات متحده آمریکا به فضا پرتاب شد.

این تلسکوپ فضایی ۱.۵ میلیارد یورویی که سوار بر راکت "فالکون-۹" شرکت "اسپیس‌ایکس" از ایستگاه فضایی "کیپ کاناورال" فلوریدا به فضا فرستاده شد، قرار است طی یک ماموریت ۶ ساله از یکی از بزرگ‌ترین رازهای عالم یعنی ماهیت "ماده تاریک" و "انرژی تاریک" رمزگشایی کند.

این تلسکوپ فضایی ۲۱۶۰ کیلوگرمی با ارتفاع تقریبا ۴.۵ متر و قطر حدود ۳.۵ متر، در ابتدا قرار بود در قالب دو ماموریت جداگانه به نام‌های "Dune" و "Space" به فضا پرتاب شود اما در نهایت این دو طرح با یکدیگر ادغام شدند و در اکتبر سال ۲۰۱۱ طرح یوکلید (Euclid) از سوی سازمان فضایی اروپا انتخاب و به صورت رسمی تصویب شد.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

یوکلید که به افتخار اقلیدس، ریاضیدان مشهور یونانی قرن ۳ پیش از میلاد نام‌گذاری شده طی ۳۰ روز آینده به نقطه‌ای در فضا خواهد رسید که نقطه لاگرانژی ۲ (L2) نام دارد.

نیروی گرانشی میان زمین و خورشید در این ناحیه که در فاصله ۱.۶ میلیون کیلومتری زمین واقع شده متعادل است و از این رو فضاپیماها یا ماهواره‌ها و تلسکوپ‌های فضایی می‌توانند در آن‌ نواحی با حداقل مصرف سوخت، همراه با زمین به دور خورشید بگردند.

بیشتر بخوانید:آیا پیش از بیگ‌بنگ چیزی وجود داشته است؟

از این رو تلسکوپ فضایی یوکلید نیز مانند دو تلسکوپ فضایی "گایا" سازمان فضایی اروپا و "جیمز وب" ناسا در این ناحیه مستقر خواهد شد.

ماده تاریک چیست؟ انرژی تاریک چیست؟

مشاهدات و بررسی‌های کیهان‌شناسان نشان می‌دهند که عمر عالم ما به حدود ۱۳.۸ میلیارد سال می‌رسد اما آن چه که سبب حیرت دانشمندان شده این است که ماده معمولی که می‌شناسیم تنها کمتر از ۵ درصد از عالم ما را تشکیل می‌دهد و بقیه جهان از دو موجودیت مرموز به نام‌های ماده تاریک و انرژی تاریک تشکیل شده است.

دانشمندان دقیقا نمی‌دانند که ماهیت آنچه که ماده تاریک و انرژی تاریک خوانده می‌شود چیست، اما تا کنون باور غالب کیهان‌شناسان این بوده که ماده تاریک در آغاز جهان و هم‌زمان با پیدایش عالم شکل گرفته‌ است.

در کنار ماده معمولی شکل‌دهنده عالم که تنها ۵ درصد از گیتی را تشکیل می‌دهد، ماده تاریک در حدود ۲۷ درصد از کیهان ماست و ۶۸ درصد باقی‌مانده نیز از موجودیتی مرموز تشکیل شده که انرژی تاریک نام دارد.

بیشتر بخوانید:جهان ما ممکن است در دو بیگ‌بنگ به وجود آمده باشد

کیهان‌شناسان می‌گویند، ماده تاریک بر سرعت چرخش کهکشان‌های مارپیچی اثر می‌گذارد و انرژی تاریک نیز عامل انبساط شتاب‌دار عالم است. به گفته دانشمندان، انرژی تاریک در حدود ۵ میلیارد سال پیش، زمانی که کیهان ۹ میلیارد سال عمر داشته، ظاهر شده است.

به عبارت دیگر، انبساط جهان از ۵ میلیارد سال پیش به این سو شتاب گرفته است و پیش از آن انبساط عالم تحت تاثیر نیروی گرانش در حال کاهش بوده است.

بیشتر بخوانید:کشف یک سیاهچاله کوچک در نزدیکی زمین

رفتار مرموز ماده تاریک و انرژی تاریک و ماهیت ناشناخته این دو، پیش‌بینی فرجام نهایی کیهان را ناممکن کرده است. برخی از دانشمندان بر این باورند که اگر این انبساط ادامه یابد، کل کیهان، شامل کهکشان‌ها و ستارگان و اتم‌ها و ذرات زیراتمی و حتی خود فضازمان، در حدود ۲۲ میلیارد سال آینده از هم خواهد پاشید.

تلسکوپ فضایی یوکلید چه چیزی را رصد خواهد کرد؟

تلسکوپ فضایی یوکلید مجهز به دو ابزار رصدی به نام‌‌های VIS و NISP است که اولی امواج نور مرئی را گردآوری می‌کند و یک دوربین ۶۰۰ مگاپیکسلی است.

دومین ابزار یعنی NISP، امواج فروسرخ نزدیک را رصد می‌کند و در بررسی انتقال به سرخ کهکشان‌‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ابزار با محاسبه فاصله کهکشان‌ها بر اساس دور شدن آن‌ها از ما اطلاعات ارزشمندی درباره نرخ انبساط عالم و در نتیجه ماهیت انرژی تاریک در اختیار ما قرار می‌دهد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

انبساط شتابدار عالم در واقع از اواخر دهه ۱۹۹۰، شناخته شد و دانشمندان دریافتند که انبساط گیتی ثابت نیست بلکه شتابدار است و کهکشان‌های دورتر عالم، با سرعت بیشتری از ما دور می‌شوند. پدیده‌ عجیبی در کیهان که هنوز توضیح مشخص و دقیقی برای آن وجود ندارد و کسی نمی‌داند که چرا عالم ما با قطر تقریبی ۹۳ میلیارد سال نوری، این چنین است.

مشاهده طیف فروسرخ چه اهمیتی دارد؟

واقعیت این است که برخی اجرام در کیهان، اصطلاحا سردند و نور مرئی یا انرژی زیادی از خود ساطع نمی‌کنند. امواج نور مرئی در بسیاری از موارد بر سر راه خود با موانعی چون سحابی‌های متراکم و ابرها و غبارهای عظیم مواجه می‌شوند و از این رو برای ما قابل مشاهده نیستند.

بیشتر بخوانید:تلسکوپ فضایی جیمز وب، دریچه ای رو به جهان فروسرخ

یکی از کارهایی که تلسکوپ‌های آشکارساز فروسرخ مانند یوکلید یا جیمز وب انجام می‌دهند در واقع این است که به ما این امکان را می‌دهند که به درون ابرهای متراکم نگاه کنیم و ببینیم پشت این توده‌های متراکم سحابی و غبار، چه می گذرد.

بیشتر بخوانید:از انبساط عجیب عالم تا تلاش برای کشف صد میلیون سیاهچاله در کهکشان راه شیری

مساله بر سر این است که کوتوله‌های قهوه ای یا مراحل تشکیل پیش ستاره‌ها در اعماق یک سحابی به سختی قابل مشاهده‌اند. از این رو این تلسکوپ‌ها، بخش‌های پنهانی از کیهان را برای ما قابل مشاهده می‌کنند که اصولا قابل مشاهده نیستند.

آشکارسازی این بخش از امواج الکترومغناطیسی، یعنی طیف فروسرخ می‌تواند اطلاعات بسیاری درباره ماهیت ماده تاریک، انرژی تاریک، سیاهچاله‌ها و روند تکامل کهکشان‌ها در اختیارمان بگذارد.