یک سال دولت یازدهم؛ فرهنگ در ترازوی وعده و عمل
۱۳۹۳ مرداد ۱۰, جمعه
سپردن کار فرهنگی و هنری به اهل فرهنگ و هنرمندان از وعده‌هایی است که حسن روحانی در جریان مبارزات انتخاباتی سال ۹۲ به شکل‌های گوناگون مطرح کرده و پس از پیروزی در انتخابات نیز بر آن تاکید داشته است.
۱۲ مرداد ۹۳ یک‌سال از آغاز کار دولت یازدهم می‌گذرد؛ در این مدت تنها بخش کوچکی از وعده‌های روحانی در عرصه فرهنگ عملی شده است.
گفتار و رفتار مسئولان در یک‌سال گذشته نشان می‌دهد، دولت برای اجرایی کردن برخی از وعده‌های خود برنامه‌ی مشخص و شفافی ندارد و برای تحقق بخشی از وعده‌ها از اختیارات قانونی لازم و قدرت کافی برخوردار نیست.
بیشتر بخوانید: باز کردن فضای فرهنگی؛ پاشنه آشیل دولت یازدهم
وعده‌ی انقلاب در سینما
بازگشایی "خانه سینما"، بزرگترین تشکل صنفی سینماگران، مهمترین وعده‌ی انتخاباتی حسن روحانی است که تاکنون تحقق پیدا کرده است. گرچه هنوز از "انقلاب در سینما" که روحانی در جریان انتخابات از ضرورت آن سخن می‌گفت خبری نیست.
در سال‌های پایانی دولت دهم و همزمان با تاسیس سازمان سینمایی کشور، فعالیت تشکل‌هلی صنفی سینماگران غیرقانونی اعلام شد. در ماه نخست دولت یازدهم خانه سینما دوباره گشایش یافت اما تصمیم‌گیری‌ها در این حوزه همچنان بر عهده این سازمان دولتی است.
روحانی پیش از انتخابات با انتقاد از این که با دخالت‌های دولت و محدودیت برای سینماگران "چیزی از سینما نمانده" گفته بود: «بیاییم سینما را به اهالی و آنانی که هنرمند و فیلم‌ساز هستند واگذار کنیم.»
در دوران محمود احمدی‌نژاد برخی از مدیران دولتی و سینماگران نزدیک یا وابسته به دولت برای کنار گذاشتن نهاد صنفی سینماگران اقدام به تشکیل نهادی موازی با نام "خانه سینما" کرده بودند.
علی جنتی اندکی پس از گرفتن رأی اعتماد از مجلس برای وزارت‌خانه فرهنگ و ارشاد اسلامی، در اظهاراتی که با حیرت و تمسخر سینماگران مستقل روبرو شد از احتمال وجود دو خانه سینما در کنار هم سخن گفت.
این سخنان وزیر ارشاد و تداوم نقش تعیین کننده نهادهای دولتی در تمام امور سینمایی نشان داد که متولی امور فرهنگی دولت یازدهم ظاهرا اعتقاد یا برنامه‌ای برای تحقق شعار روحانی مبنی بر واگذاری امور سینما به سینماگران ندارد.
حذف سانسور پیش از انتشار کتاب
یکی دیگر از وعده‌های انتخاباتی حسن روحانی حذف سانسور کتاب پیش از انتشار بود: «نباید در انتشار کتاب زیاد در ممیزی‌ها سخت‌گیری شود. نظارت را می‌شود بعد از چاپ نیز صورت داد زیرا چاپ‌های اول عموماً کم‌تیراژ هستند.»
این سخنان جای تامل دارد؛ روحانی ضرورت حذف ممیزی را نه احترام به آزادی نشر و بیان که به کم‌تیراژ بودن چاپ‌های نخست نسبت می‌دهد. با این همه، اظهارات وزیر ارشاد درباره سانسور کتاب نیز حکایت از بی‌برنامگی دولت در حوزه نشر دارد.
جنتی چند هفته پس از نشستن بر صندلی وزارت ارشاد از بی‌اعتقادی به سانسور کتاب پیش از چاپ و طرح سپردن ممیزی به ناشران و نویسندگان سخن گفت و چند روز بعد در پی واکنش‌های مخالفت‌آمیز منتقدان، نظر خود را تغییر داد.
بررسی وضعیت ناشرانی که در دوره احمدی‌نژاد مجوز فعالیت‌شان لغو شده یا به حال تعلیق درآمده از دیگر وعده‌های دولت یازدهم است که تا کنون جز در یکی دو مورد عملی نشده است.
حذف برخی از فیلم‌ها از جشنواره فیلم فجر در بهمن ۹۲ و ادامه محرومیت شماری از ناشران در نمایشگاه کتاب تهران در سال جاری حاکی است که دست‌کم در نخستین سال دولت "تدبیر و امید" تغییر محسوسی در بسیاری از حوزه‌های فرهنگی به وجود نیامده و چنانچه تحولی آغاز شده باشد هنوز نتیجه‌ی آن ملموس نیست.
ادامه‌ی رکود در بازار نشر
حسن روحانی در یکی از سخنرانی‌های انتخاباتی خود گفته است: «تنوع‌بخشی به بخش کتاب سبب افزایش علاقه نسل جوان به کتاب‌خوانی خواهد شد.»
به رغم این، و برخلاف وعده‌های وزیر ارشاد برای رونق نشر، روند نزولی کاهش تعداد عنوان و شمارگان کتاب‌های منتشر شده در سال‌های گذشته در سال ۹۲ نیز ادامه داشته است. تعداد کل نسخه‌های منتشر از تمام عنوان‌ها در این سال حدود ۲۰ میلیون نسخه کمتر از سال قبل بود.
مطابق آمار موجود تعداد کتاب‌های منتشر شده در سال گذشته ۶۲ هزار و ۱۸۸ عنوان بوده است. این میزان به نسبت سال ۹۱ نزدیک به دو هزار عنوان و در قیاس با سال ۹۰ بیش از ۶۵۰۰ عنوان کاهش داشته است.
افزون بر این در دولت‌های نهم و دهم بخش بزرگی از فعالیت‌های فرهنگی و هنری به تعدادی سازمان و نهاد دولتی و شبه خصوصی واگذار شد که با استفاده از رانت‌ها و امکانات دولت عرصه را بر بخش خصوصی و مستقل تنگ‌تر می‌کنند.
در یک سال نخست دولت روحانی اقدام قابل توجه و موثری برای کاهش تصدی‌گری دولت در فعالیت‌های فرهنگی و محدود کردن نهادهای شبه‌خصوصی به چشم نمی‌خورد.
بلاتکلیفی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران
حسن روحانی در هفته‌های پیش از انتخابات سال ۹۲ بارها تاکید کرد که "کار فرهنگ را باید به اصحاب فرهنگ سپرد" و گفته بود: «کار هنر را نباید به "دستوربگیر" بسپاریم.»
روحانی در سخنرانی‌های انتخاباتی خود دست‌کم دوباره به صورت آشکار وعده‌ی از سرگیری فعالیت انجمن صنفی روزنامه‌نگاران را تکرار کرد.
دفتر اداری این انجمن مرداد ۸۸ با حکم دادستان وقت تهران، سعید مرتضوی بسته شد.
ظاهرا این حکم پس از شکایت وزارت اطلاعات دولت دهم از تشکل صنفی روزنامه‌نگاران صادر شده است.
علی جنتی اسفند ماه ۹۲ در یک نشست خبری اعلام کرد، وزارت اطلاعات شکایت خود از انجمن صنفی را پس گرفته است و با توافق وزارت‌خانه‌های ارشاد، کار و اطلاعات انجمن می‌تواند با تشکیل مجمع عمومی و انتخاب هیئت مدیره جدید کار خود را آغاز کند.
انجمن صنفی در بیانیه‌ای که ۱۱ اردیبهشت ۹۳ منتشر شد و در نامه‌ای به روحانی تاکید کرده که بر خلاف وعده‌های انتخاباتی تاکنون "هیچ گونه اقدام عملی قانونی و واقعی" برای رفع محدودیت‌ها و از سرگیری فعالیت این تشکل صورت نگرفته است.
ادامه لغو کنسرت‌های موسیقی
در دوران محمود احمدی‌نژاد لغو کنسرت‌های موسیقی و جلوگیری از اجرای تئاتر به امری تقریبا معمول تبدیل شده بود؛ به گونه‌ای که حسن روحانی در یکی از مصاحبه‌های خود پیش از انتخابات از تسلط فضای امنیتی بر فعالیت‌های هنری انتقاد کرد و فعالیت آزاد هنرمندان را برای پیشرفت کشور ضروری خواند.
وزارت ارشاد دولت یازدهم در یک سال گذشته برای کاهش محدودیت‌ها در این عرصه کوشش‌هایی داشته اما وضعیت همچنان با وعده‌های داده شده فاصله‌ی زیادی دارد.
مطابق گزارش‌ها در سه ماهه نخست دولت یازدهم دست‌کم ۱۲ کنسرت در شهرهای مختلف لغو شده است. خبرگزاری ایسنا اسفند ماه گذشته از راه افتادن موج جدید لغو کنسرت‌های موسیقی خبر داد و خرداد امسال به لغو چند کنسرت در سه ماه گذشته اشاره کرد.
به گزارش ایسنا در اردیبهشت ماه امسال چند کنسرت در شهرهای شیراز، اهواز، یزد و یاسوج لغو شده و در مورد دو شهر آخر علت این اقدام فشار "گروه‌های خودسر" عنوان می‌شود.
به جز گروه‌های فشار نهادهای مختلفی امکان لغو کنسرت‌های مجوزدار را دارند و وزارت ارشاد به عنوان نهاد مسئول صدور مجوز در اغلب موارد واکنش مشخصی به برهم خوردن برنامه‌های از پیش اعلام شده نداشته است.
حمید رضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی سوم مرداد ۹۳ در جریان دیدار هنرمندان با رئیس جمهور خطاب به روحانی گفت: «بارها شاهد بوده‌ایم کنسرت‌هایی که مجوز رسمی از وزارت ارشاد داشتند در اجرای شهرستان‌ها لغو شده‌اند. این در حالی است که دولت‌ها باید پشت مجوزهایی که ارائه می‌کنند، بایستند.»
تحقق ۸ درصد از وعده‌ها
حسن روحانی پیش از پیروزی در انتخابات سال ۹۲ از ممنوعیت استفاده از ماهواره انتقاد کرده و گفته است: «ما فکر کردیم اگر در بحث ماهواره چند دیش را جمع کنیم، مسائل حل می‌شود، ما باید خودمان را با مسائل روز منطبق کنیم و برنامه‌های درستی در این زمینه داشته باشیم.»
او همچنین کندی اینترنت را باعث ساعت‌ها معطل شدن دانشجویان و محققان هنگام کار خواند و گفت "چنین شرایطی در شأن مردم و ملت ما نیست".
در همین زمینه وزیر ارشاد نیز زمانی وعده داد در فیلترینگ اینترنت تجدیدنظر شود اما تلاش‌های مسئولان دولتی تاکنون بیشتر به شکل حضور فعال بسیاری از اعضای کابینه در شبکه‌های اجتماعی نمود داشته است.
پایگاه اینترنتی "روحانی‌سنج" که کار خود را "سنجشی بی‌طرفانه و نظارتی دقیق بر نحوه تحقق وعده‌های حسن روحانی" می‌خواند، فهرستی از مهمترین وعده‌های هفتمین رئیس جمهور ایران فراهم کرده و عملکرد دولت در ارتباط با این وعده‌ها را رصد می‌کند.
مطابق این فهرست در روزهای پایانی نخستین سال دولت یازدهم تنها ۸ درصد از وعده‌های روحانی محقق شده و پیگیری ۵۲ درصد آنها هنوز آغاز نشده است.
محدودیت‌های دولت برای تحقق وعده‌ها
در فهرست "روحانی‌سنج" به ۲۴ وعده در حوزه مسائل فرهنگی و اجتماعی اشاره شده که ۳ مورد آن "محقق شده" و ۱۲ مورد "پیگیری نشده" ارزیابی می‌شود. براساس این فهرست دو وعده دیگر روحانی "محقق نشده" و هفت مورد آنها "در حال پیگیری" هستند.
در این سنجش بازگشایی خانه سینما، بازگرداندن استادان کنار گذاشته شده‌ی دانشگاه‌ها و جلوگیری از ستاره‌دار کردن دانشجویان سه وعده محقق شده روحانی معرفی شده‌اند.
باز شدن فضای سیاسی در دانشگاه‌ها، رفع فیلتر از شبکه‌های اجتماعی، به حداقل رساندن کنترل در حوزه سینما و تدوین قواعد شفاف برای سانسور کتاب از وعده‌های هستند که در ارزیابی "روحانی‌سنج" پیگیری نشده خوانده شده‌اند.
دوره ریاست جمهوری در ایران چهار سال است و انتظار این که تمام وعده‌های دولتمردان در سال نخست عملی شود منطقی و منصفانه به نظر نمی‌رسد.
مشکل روحانی در سال‌های آینده می‌تواند وعده‌هایی باشد که به اهل فرهنگ و شهروندان داده شده اما دولت برای تحقق آنها با سد مخالفان و معارضان اصولگرا روبروست.