تنگنای دولت روحانی میان اصلاح‌طلبان و مرکز قدرت
۱۳۹۷ شهریور ۱۹, دوشنبه
در حالی که بخش بزرگی از اصولگرایان، به‌خصوص میانه‌روهای این جناح، با تأکید رهبر جمهوری اسلامی بر حمایت از دولت، در کنار دولت روحانی قرار گرفته‌اند، اصلاح‌طلبان اما از رفتار واحدی در برابر آن برخوردار نیستند. استیضاح وزیران کار و اقتصاد دولت دوازدهم و برکناری آنان و نیز رأی نمایندگان مجلس به قانع نشدن از پاسخ‌های روحانی به چهار سؤال اقتصادی، حداقل نمودهای ایستادن بخشی از اصلاح‌طلبان در برابر روحانی بود.
با وجودی که اصلاح‌طلبان برای پیروزی مجدد حسن روحانی به حمایت تمام‌‌قد از او پرداختند و سهم بزرگی در نشستن دوباره او بر کرسی ریاست جمهوری ایفا کردند، اما انتقادهایشان از همان آغاز چینش کابینه دوازدهم آغاز شد و با سیاست‌های اقتصادی دولت و بحران‌هایی همچون التهابات شدید بازار ارز و تظاهرات اعتراضی دی‌ماه گذشته به مرور ادامه یافته و حتی شدت گرفت. چنین بود که ابهام در رابطه میان اصلاح‌طلبان و دولت اعتدال به حدی رسید که زمزمه‌های "عبور از روحانی" را ایجاد کرد.
محمدصادق جوادی حصار، تحلیلگر و فعال اصلاح‌طلب، دولت را عامل این "شکاف" می‌داند. این عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی، روز دوشنبه ۱۹ شهریور (۱۰ سپتامبر) به اعتمادآنلاین گفت: «علائم و ظواهر زیادی وجود دارد که شکافی بین اصلاح‌طلبان و رئیس‌جمهور ایجاد شده، اما اینکه چه کسی عامل این اتفاق است باید گفت که سبب این جدایی نمی‌توانند اصلاح‌طلبان باشند؛ اصلاح‌طلبان اساسا امکان نقض عهد با آقای روحانی را نداشتند و کاری نبوده که انجام ندهند.»
حرکت روحانی به سمت "هسته سخت" قدرت
به گفته جوادی حصار، حمایت اصلاح‌طلبان از روحانی "مشروط" به این بوده که «به وعده‌های خود در انتخابات عمل کند و مسیری را که از ۹۲ تا ۹۶ طی کرده بود با قدرت بیشتری ادامه بدهد». این در حالی است که به باور این فعال اصلاح‌طلب، "تمایلات" روحانی از انتخابات ۹۶ بدین‌سو "به سمت هسته سخت حاکمیت بیشتر شده و در حقیقت جانب مردم را رها کرده است".
جوادی حصار می‌گوید، این سمت‌گیری اصلاح‌طلبان را به این "جمع‌بندی" رسانده که در صورت تداوم چنین مسیری از سوی رئیس دولت دوازدهم «هیچ دلیلی ندارد بیشتر از این از آقای روحانی حمایت و برای ایشان هزینه شود». این تحلیلگر اصلاح‌طلب با اشاره به دو راهبرد روحانی مبنی بر "تنش‌زدایی منطقه‌ای و جهانی" و "تنش‌زدایی داخلی و رونق اقتصادی"، افزود: «در بُعد داخلی جریان منتقد دولت فشارها را زیاد کرد و دولت هم کوتاه آمد و به سمت آنها حرکت کرد. وقتی روحانی به سمت راست گردش کرد، جناح اصولگرا فشار خود را بیشتر کرد تا جایی در دی ماه ۹۶ اتفاقاتی رخ داد و خود رئیس‌جمهور هم گفت همه چیز از ۵ دی ماه شروع شد».
به گفته جوادی حصار: «حادثه دی‌ماه، مناسبات داخلی و بین‌المللی را بهم زد؛ در داخل مسیر را عوض و فشار جریان منتقد دولت را بیشتر کرد و در خارج هم کلیدواژه عبور از روحانی با خروج ترامپ از برجام تکمیل شد. ترامپ احساس کرد آقای روحانی قدرتی ندارد و تضعیف شده است و می‌تواند از او عبور کند».
از میان رفتن "شرط" حمایت از روحانی
این فعال اصلاح‌طلب "عامل اصلی" در سمت‌گیری روحانی به سوی هسته سخت قدرت را در "فشار منتقدان دولت در درون حاکمیت" از یک‌سو و "وادادگی" و "عقب‌نشینی" روحانی و دولت او در برابر فشارها از سوی دیگر می‌بیند. از نظر جوادی حصار، عقب‌نشینی روحانی چنان بود که «جانب مردم رها شد و مردم احساس کردند هر چقدر بیشتر حمایت می‌کنند، بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرند».
این عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی در ادامه می‌گوید: «جریان منتقد دولت حتی به اینکه آقای روحانی دستش را ببرد بالا راضی نیست، آنها می‌خواهند روحانی را به عنوان الگو معرفی کنند که هر که با ما درافتاد، ور افتاد؛ می‌خواهند نمادی درست کنند که نباید با آنها در کشور مخالفت شود و این مخالفت نتیجه‌ای جز شکست و سرافکندگی نخواهد داشت».
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
جوادی حصار در توجیه حمایت اصلاح‌طلبان از روحانی در جریان انتخابات ریاست جمهوری می‌گوید: «ما آنجا اهرم راستی‌آزمایی نداشتیم که بدانیم آقای روحانی بعد از اینکه رای گرفت، به رای مردم پشت می‌کند و یا همراه مردم می‌ماند، در مقابل فشارهای جناح مقابل چقدر ایستادگی می‌کند یا عقب‌نشینی می‌کند». به گفته این فعال اصلاح‌طلب، وقتی روحانی به وعده‌های خود عمل نکند، "شرط" حمایت از او نیز عملا "از بین رفته است".
هم‌زمان محمدرضا عارف، رئیس فراکسیون امید مجلس ایران، نیز اعلام کرده است که اصلاح‌طلبان از حمایت از روحانی برای پیروزی در دومین دوره ریاست جمهوری‌اش "پشیمان" نیستند، اما در عین حال برای پیگیری مطالبات مردم هم "تعارف" ندارند.
با وجود دفاع اصلاح‌طلبان از سیاست‌های تاکنونی‌شان در قبال روحانی، نمی‌توان انکار کرد که عمل نکردن رئیس دولت دوازدهم به وعده‌های انتخاباتی‌اش، ضربه‌ای بر پیکر جریان اصلاحات و اصلاح‌طلبان بوده است. پیگیری این سیاست‌ها نخستین نتیجه ملموس خود را در جریان اعتراضات سراسری دی‌ماه گذشته دید؛ اعتراضاتی که یکی از شعارهای آن "اصلاح‌طلب اصولگرا، دیگه تمومه ماجرا" بود. حرکت‌های اعتراضی دی‌ماه و مردادماه گذشته و واکنش اصلاح‌طلبان در برابر آنها، اگر نگوییم بخت اصلاح‌طلبان را برای پیروزی در مقابل رقیب کاملا از بین برد، دست‌کم به میزان تعیین‌کننده‌ای آن را تضعیف کرد.
باهنر: هیچ‌کس حق ندارد پشت دولت را خالی کند
اما با وجود فاصله گرفتن تدریجی اصلاح‌طلبان از روحانی و دولت او، اصولگرایان، به‌ویژه میانه‌روهای این جریان، بیش از گذشته در نقش حامی دولت ظاهر می‌شوند. این حمایت و همراهی به‌خصوص پس از نمودهای متعدد فاصله گرفتن روحانی از اصلاح‌طلبان شدت گرفت.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، پس از تهدید تلویحی روحانی به بستن تنگه هرمز و استقبال قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس از او، از رئیس دولت تمجید کرد و آن را "سیاست و رویکرد نظام" خواند. خامنه‌ای پس از بازگشت دور اول تحریم‌های آمریکا علیه ایران نیز گرچه عملا ناکامی برجام را به گردن دولت روحانی انداخت، اما در عین حال تضعیف دولت او را خواست "دشمن" ارزیابی کرد. رهبر جمهوری اسلامی اخیرا نیز در دیدار با نمایندگان مجلس خبرگان مجددا تأکید کرد که «راه حل مشکلات کشور خالی کردن پشت دولت، دعوا و ایجاد تشکیلات موازی با دولت نیست».
محمدرضا باهنر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و از اصولگرایان میانه‌رو، روز دوشنبه در تداوم سخنان رهبر جمهوری اسلامی گفت که «هیچ کسی حق ندارد پشت دولت را خالی کند».
باهنر در بخشی از سخنان امروز خود در مورد افزایش نرخ تورم در دوره دوم ریاست جمهوری برخی از رؤسای دولت در ایران گفت: «در دوره دوم مرحوم آیت‌الله هاشمی در سال ۷۴ رکورد ۵ / ۴۹ درصدی تورم را زدیم. در دوره اول خاتمی بحث‌ها عمدتا سیاسی بود، قتل‌های زنجیره‌ای و این مسائل مطرح بود، ولی در دوره دوم ایشان مقداری کارهای اقتصادی رونق پیدا کرد و تورم کمتری داشتیم».
این سیاستمدار اصولگرا ادامه داد: «در دوره دوم ریاست جمهوری احمدی‌نژاد دلار ۱۲۰۰ تومانی شد ۳۵۰۰ تومان و دوره دوم دولت روحانی هم دلار ۳۵۰۰ تومانی شد ۱۱ هزار تومان، یعنی این ژن ترکیدن تورم در اقتصاد ما مثل یک ژن ماندگار شده است، بنابراین از این جهت خیلی فرقی نمی‌کند احمدی نژاد یا روحانی و یا هاشمی رئیس‌جمهور باشند. البته به این معنا نیست که قصور و غفلت نکردیم». باهنر با وجود تأکید بر لزوم حمایت از دولت، افزود: «من نگرانم که رکورد ۵ / ۴۹ درصد تورم دولت مرحوم آیت‌الله هاشمی را بزنیم. البته امیدوارم این اتفاق نیفتد و این رکورد به نام آقای هاشمی بماند».
محمدرضا باهنر با اشاره به اینکه "بسیاری از مشکلات کشور در داخل قابل حل است" نتیجه گرفت: «معتقدم دولتمردان اگر مستقیم و یا غیرمستقیم برای حل مشکلات اقتصادی کشور دنبال راه‌حل سیاسی هستند راه را اشتباه رفته‌اند، مشکلات اقتصادی ما امروز راه حل اقتصادی دارد؛ چراکه ما ظرفیت‌ها و نیروهای توانمند در اختیار داریم».
جهانگیری: راهکار مشکلات کشور سیاسی است
معاون رئیس دولت اما نظر دیگری دارد. اسحاق جهانگیری هم‌زمان با محمدرضا باهنر گفته است: «راهکار مشکلات کشور سیاسی است». جهانگیری وضعیت کنونی را شرایطی "نیازمند مقاوم کردن مردم در مقابل طراحی‌های دشمن" برای عبور از "پیچی خطرناک" ارزیابی کرده است. معاون اول رئیس جمهوری ایران تأکید کرده است: «اگر دشمن به سمت به مخاطره انداختن اعتماد مردم به مجموعه نظام و دولت و آینده‌شان است، ما نیز باید برعکس آنها عمل کنیم».
اما در چنین شرایطی حتی برخی از حامیان دولت همچون حزب کارگزاران سازندگی، به "نقد استراتژیک" دولت پرداخته و خواستار "بازسازی" دولت روحانی شده‌اند. این حزب در بیانیه اخیر خود با اشاره به اینکه دولت به "مجمعی از بوروکرات‌های بی‌انگیزه" تبدیل شده، بر لزوم نوسازی دولت "در دو عرصه سیاست‌گذاری و اجرا" تأکید کرده است.
منتقدان دولت روحانی با اشاره به بی‌اعتمادی فزاینده مردم، بر لزوم حرکت هم‌هنگام برای تنش‌زدایی ملی و بین‌المللی، تجدیدنظر در برخی سیاست‌های کلان و نیز ضرورت احترام به حقوق بشر و حقوق شهروندی به عنوان تضمینی برای دستیابی به ثبات اقتصادی و سیاسی تأکید می‌کنند.