سوال تندروها برای رفراندم: آیا موافق ادامه کار روحانی هستید؟
۱۳۹۸ خرداد ۶, دوشنبه
روز شنبه چهارم خرداد (۲۵ مه) حسن روحانی در جمع خبرنگاران از "شرایط بسیار سخت" کشور گفت و به بند ۵۹ قانون اساسی برای همهپرسی به عنوان اصلی "بن‌بست شکن" اشاره کرد. رئیس جمهور ایران گفت: «در هر زمان لازم دریچه به روی مردم باز است، حالا چه موقع باید از این اصل استفاده کرد یا آیا باید قبلاً استفاده می‌کردیم، موضوعی دیگر است.»
اگرچه روحانی نگفت بر سر چه موضوعی لازم است به این اصل "بن‌بست شکن" در شرایط فعلی رجوع کرد، اما محور سخنان او اختیارت بیشتر برای دولت بود. او به جلسه‌ای با آیت‌الله خامنه‌ای اشاره کرد که در آن به رهبر جمهوری اسلامی گفته بود: «کشور در این شرایط جنگی برنامه و فرمانده می‌خواهد و شما فرمانده و ما همه مطیع هستیم.» علی خامنه‌ای هم به او پاسخ داده است: «خودتان فرماندهی را بر عهده بگیرید.»
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
حسن روحانی در این سخنرانی به مقاطعی مانند سال ۸۳ اشاره کرده که در آن از رهبر جمهوری اسلامی خواسته بوده که "موضوع هسته‌ای" را به رای مردم بگذارد. اتفاقی که البته هرگز نیافتاد و برنامه هسته‌ای با تمام ضررهای جبران‌ناپذیرش "حق مسلم" گردانندگان حکومت ایران باقی ماند.
آیا روحانی با اشاره مجدد به رفراندم می‌خواهد سوالی را طرح کند که به اختیارات بیشتر دولت در سیاست خارجی و منطقه‌ای ایران مربوط است؟ آیا می‌خواهد سیاست تعامل با کشورهای منطقه یا حتی مذاکره با آمریکا را به رفراندم بگذارد؟ آیا این‌ها اساسا مسائلی هستند که بتوان آنها را به رفراندم گذاشت؟ پاسخ این سوال‌ها روشن نیست، اما تنها بر زبان آوردن این واژه کافی بود تا مخالفان تندروی او در جناح اصولگرا از آن بر علیه خود او استفاده کنند.
«رنگ و بوی سیاسی و برای دور زدن راه‌های قانونی و دموکراتیک»
خبرگزاری تسنیم به نقل از محمدمهدی حجتی، کسی که در این خبرگزاری به عنوان تحلیلگر سیاسی قلم می‌زند، نوشته است: «در واقع درخواست همهپرسی در ایران برعهده قوه مجریه و براساس اصل ۱۱۰ نیز، فرمان آن توسط رهبری صادر می‌شود و رئیس‌جمهور تنها موظف است نتیجه همهپرسی را پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی، امضاء کند و برای اجرا در اختیار مسئولان بگذارد.»
او اضافه کرده است: «هرچند همهپرسی و برگزاری رفراندوم یکی از ظرفیت‌های قانون اساسی است که تاکنون جز در مورد قانون اساسی و بازنگری آن در سال ۶۸، در مورد موضوع دیگری انجام نشده اما به‌نظر می‌رسد درخواست‌هایی که در گذشته برای برگزاری رفراندوم انجام می‌شد، بیشتر رنگ‌وبوی سیاسی و برای دور زدن راه‌های قانونی و دموکراتیک بوده و پس از چندی فراموش می‌شد.»
محمدمهدی حجتی در ادامه به ابوالحسن بنی‌صدر، اولین رئیس جمهور ایران پس از انقلاب، و اختلاف او در اداره جنگ با نخست وزیر وقت و مجلس و خواست برگزاری رفراندم در سال ۸۲ برای برقراری رابطه با آمریکا و پیشنهاد محمد خاتمی پس از انتخابات مناقشه‌برانگیز سال ۸۸ به منظور برگزاری همهپرسی برای مشروعیت بخشیدن به دولت محمود احمد‌ی‌نژاد اشاره کرده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
این تحلیلگر سپس سراغ طرح موضوع همهپرسی از سوی حسن روحانی رفته که در سال‌های اخیر برای چندمین بار مطرح می‌شود. او معتقد است اگر قرار باشد رفراندمی برگزار شود باید نمایندگان مجلس «با توجه به وضعیت نامطلوب اقتصادی و گرانی‌های همه‌روزه و نرخ افسارگسیخته دلار» طرحی تهیه کنند و از مردم بپرسند آیا «موافق ادامه کار دولت فعلی با توجه به مشکلات فراوان اقتصادی هستند یا خیر؟ یا اینکه؛ با توجه به ناتوانی دولت روحانی در تنظیم بازار و بحران کمبود مواد غذایی همچون گوشت و شکر آیا بر سر کار بودن دولت را به‌صلاح می‌دانند؟»
آقای حجتی نتیجه این همهپرسی را نیز پیشاپیش حدس زده و نوشته است: «باتوجه به اینکه در برخی نظرسنجی‌ها بخش قابل توجه و اکثریت مردم به کارآمدی دولت روحانی امید ندارند و تقریباً اکثریت اصلاح‌طلبان و حامیان روحانی نیز به منتقدان جدی وی تبدیل شدند، می‌توان پیش‌بینی کرد که آقای روحانی چندان هم به رفراندوم‌های جدی علاقمند نباشند.»
«رئیس جمهور بگوید کجاها اختیار می‌خواهد؟»
عزت‌الله یوسفیان ملا، نماینده مردم آمل و لاریجان، روز ششم خرداد (۲۷ مه) یعنی دو روز پس از سخنرانی روحانی در گفت‌وگو با ایلنا از تهیه نامه «درخواست از رهبری» برای بازنگری قانون اساسی خبر داده و با اشاره به سخنان روحانی گفته است: «آقای رئیس‌جمهور باید بگویند که کجاها اختیار می‌خواهند، این امر اگر در دست مجلس باشد و اگر مجلس مجوز قانون اساسی را داشته باشد که بتواند بعضی از اختیارات را به رئیس‌جمهور بدهد قطعا و یقینا این کار را خواهد کرد و مقام معظم رهبری هم که این کار را کرده‌اند. در نتیجه اگر موارد مورد نظر به روشنی بیان شود خیلی راحت‌تر می‌توان درباره آن اقدام کرد.»
او نیز به روسای جمهور قبلی اشاره کرده که از نداشتن اختیارات کافی شکایت داشتند و گفته است: «از آنجایی که تقریبا همه روسای جمهور، از کم بودن اختیاراتشان گله‌مند بوده‌اند نمی‌توان برداشت کرد که شاید نقدشان وارد بوده است؟» و افزوده است: «اینکه فردی بگوید اختیارات بیشتری می‌خواهد باید بگوید در چه حیطه‌ای؟ باید اسم ببریم. آقایانی که چنین اظهارنظری می‌کنند باید مورد را بگویند. هیچ‌کدام از روسای‌جمهور این موضوع را بروز نمی‌دادند و شفاف نمی‌گفتند.»
«چه‌هاست در سر این قطره محال اندیش»
برخی موافقان روحانی هم به زبان آمده‌اند. جواد کاشی، استاد دانشگاه، در یادداشتی تلگرامی با عنوان «چه‌هاست در سر این قطره محال اندیش» نوشته است:
«ارجاع تصمیم گیری در باره مساله ما و آمریکا به یک رفراندم، و کسب تکلیف کردن از مردم، نقطه عطفی در تاریخ حیات جمهوری اسلامی خواهد بود. چنین اقدامی، برای دهه‌ها، حیات سیاسی در ایران را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. پیامدهای برگزاری یک رفراندم هم پیامدهای کوتاه مدت خواهد داشت و هم پیامدهای دراز مدت.»
از نظر او چنین همهپرسیای می‌تواند «یکباره اذهان را از تعقیب نگران کننده خبرهایی که مرتب از خارج به گوش می‌رسد، به داخل معطوف» کند و «از حیث روانی، این وضعیت در همه عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و سرانجام سیاسی تاثیر» بگذارد. همچنین می‌تواند بر فضای بین‌المللی تاثیر بگذارد، افزایش فشار بر ایران را « فاقد مشروعیت» کند، و «چشم‌ها را در عرصه جهانی متوجه رویداد بزرگی» کند که در ایران اتفاق می‌افتد.
از نظر این استاد دانشگاه چنین همهپرسیای حتی می‌تواند جدایی نظام سیاسی از مردم را بی‌معنی کند چون «تصمیمی که مردم در این زمینه خواهند گرفت، یک تصمیم ملی قلمداد خواهد شد». از این گذشته «نظام سیاسی در فرایند اجرایی کردن تصمیمی که مردم به طور مستقیم گرفته‌اند، با قدرت و مشروعیتی صد چندان عمل خواهد کرد» و «مردم خود مسئولیت پیامدهای هر تصمیمی را که گرفته‌اند بر عهده خواهند گرفت».
علی تاجرنیا، نماینده پیشین مجلس و از اصلاح‌طلبان نیز از همهپرسی استقبال کرده و فردای سخنرانی روحانی در مصاحبه با "ایران آنلاین" گفته است که این گام می‌تواند به "قدرت مانور دولت کمک کند" و آنرا برای مجموعه حاکمیت «رهگشا» دانسته است.
به باور او درخواست روحانی برای افزایش اختیارات دولت از این جنبه اهمیت دارد که «برخی نهادها در ساخت قدرت به میزان تاثیراتی که دارند از پاسخگویی برخوردار نیستند و از این حیث منصب رئیس جمهوری به نسبت نظام های سیاسی مشابه از اختیار کمتری برخوردار است».
تاجرنیا افزوده است: «منظور رئیس جمهوری بخش‌های ناپیدای قدرت است که در مدیریت کلان کشور اثرگذار هستند.»
همچنین جلال میرزایی، عضو فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی، بر ضرورت اختیارات و قدرت چانه‌زنی دولت و حل و فصل معضلات سیاست خارجی تاکید کرده است. او در گفت‌وگو با خبرنگار "خانه ملت" گفته است: «رئیس‌جمهور باید این درخواست خود را شفاف کند و در رابطه با آن توضیحات لازم را بدهد تا بتوان به طور دقیق‌تر تصمیم‌گیری کرد در شرایط کنونی که تنها این درخواست به صورت کلی مطرح شده نباید به مخالفت با آن پرداخت.»