آزار سالمندان در ایران؛ رده سوم در خشونت‌های خانگی
۱۳۹۸ تیر ۲۹, شنبه
هشدار رسانه‌ها و محافل کارشناسی در ایران نسبت به "چالش سالمندی" ادامه دارد؛ هشداری که به نبود ساختارها، عدم آمادگی بیمه‌ها و کمبود مراکز نگاهداری بر می‌گردد و مهم‌تر از همه، به مناسبات انسانی و درون خانوادگی که پیوسته در حال تحول و دگردیسی است.
رضا جعفری، رئیس اورژانس اجتماعی ایران، می‌گوید که با وجود تاکیدات دینی مبنی بر توجه و احترام به سالمندان، این گروه اجتماعی در معرض خشونت‌های خانگی قرار دارد. او در مراسم افتتاح یک مرکز توانبخشی و مراقبتی در بوئین‌زهرا گفته است: «کودک آزاری، همسر آزاری، سالمند آزاری و معلول آزاری به ترتیب بیشترین خشونت‌های خانگی کشور هستند، اگرچه میزان سالمند آزاری بالا نیست اما همین میزان نیز نیاز به برنامه‌ریزی دارد.»
او تاکید کرده که در صورت عدم مدیریت مناسب برای دوران سالمندی، فرصت ناشی از افزایش میانگین امید به زندگی، به تهدید تبدیل خواهد شد. این میانگین در حال حاضر ۷۰ تا ۷۳ سال است.
بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، افراد بالای شصت سال سالمند محسوب می‌شوند؛ با این همه تلقی عمومی از سالمندی، دوران بازنشستگی و ایام پس از ۶۵ سالگی است.
در آخرین سرشماری ایران که سال ۱۳۹۵ انجام گرفت، آمار سالمندان ۲/ ۹ درصد یعنی هفت و نیم میلیون نفر ثبت شد. مطابق پیش‌بینی‌ها، این تعداد در سال ۱۴۳۰ به ۳۳ درصد جمعیت می‌رسد؛ یعنی از هر سه نفر یک نفر سالمند خواهد بود. رئیس اورژانس اجتماعی ایران گفته است که باید امکانات کشور را به سالمندی معطوف کنیم: «با توجه به این‌که شاهد دورنمایی از سالمندی در کشور هستیم، امروز بحث توسعه مراکز شبانه‌روزی شاخص مثبت نیست و بازپیوند اجتماعی باید موردتوجه قرار بگیرد.»
رضا جعفری با اشاره به گسست ارتباطات خویشاوندی افزوده که سبک زندگی کنونی و آپارتمان نشینی، دوستدار سالمندان نیست: «سالمند نیازمند خدمات و مراقبت ویژه است... برنامه‌ریزی در حوزه سالمندی باید جامع و تضمین‌کننده زندگی سالم باشد.»
"تحقیر و آزارهای عاطفی"
رئیس اورژانس اجتماعی ایران چیزی درباره مصادیق خشونت‌های خانگی علیه سالمندان نگفته، اما مددکاران و جامعه‌شناسان، عموما بدرفتاری‌های عاطفی، آزارهای روانی و فشارهای اقتصادی را مثال می‌آورند. بی‌احترامی و کم‌محلی به سالمند، هل دادن کسی که مشکل حرکتی دارد، داد کشیدن سر سالمند کم‌شنوا، تحقیر فراموشکاری و ناتوانی شخص سالخورده، بی‌اعتنایی به تغذیه سالمند یا خشونت‌های کلامی مختلف از جمله این سوءرفتارهای خانگی هستند.
رئیس انجمن پزشکی-اجتماعی ایران در سال ۱۳۹۴ و بر اساس یک تحقیق میدانی گفته بود که سوءرفتار عاطفی و روانی مثل تحقیر کردن، دشنام دادن و مسخره کردن بیشترین میزان خشونت با سالمندان در جامعه است: «دومین خشونت غفلت از سالمند برای برآوردن نیازهای اساسی اوست و نوع سوم سوءرفتار مالی به معنای در مضیقه قرار دادن اوست.»
این در حالی است که میزان زوال عقل و افسردگی نزد سالمندان با سوءرفتار افزایش می‌یابد و مهم‌ترین اختلال در میان این گروه اجتماعی، افسردگی معرفی می‌شود.
جامعه ایران در حال گذار و معجونی از سنت و مدرنیته است. از یکسو، پدیده خانه سالمندان هنوز تابو و به منزله "طردشدگی" و "بی‌کسی" است. از سوی دیگر سبک زندگی خانوارها، با هم‌زیستی بین نسلی هماهنگ نیست. سالمندآزاری در حالی حائز رتبه سوم خشونت‌های خانگی شده که شورای ملی سالمندان ایران می‌گوید حدود یک‌سوم سالخوردگان کشور از فقیرترین قشرهای جامعه هستند و ۷۰ درصدشان نیز بیمه تکمیلی ندارند.