آب "نواصولگرایی" در خوابگه اصول‌گرایان
۱۳۹۶ مرداد ۳, سه‌شنبه
جریان اصول‌گرا به‌خصوص پس از شکست سنگین در انتخابات ریاست جمهوری ایران در روز ۲۹ اردیبهشت سال جاری (۱۳۹۶) در بحرانی عمیق و تشتتی فرساینده به سر می‌برد. واگذاری شوراهای چند شهر مهم نیز شکست آنان را کامل و بحران را نمایان‌تر کرد. جناح رقیب در تهران حتی یک صندلی را هم برایشان در شورای شهر خالی نگذاشت.
بحران البته پیش‌تر هم در جریان کارزار انتخاباتی خودنمایی کرده بود و بسیاری از چهره‌های شاخص اصول‌گرا حساب‌شان را از تصمیم‌سازان اصلی جدا کرده بودند. سعید جلیلی یکی از آنها بود. خود ابراهیم رئیسی هم برای اعلام نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری، استقلال خود از "جمنا" را اعلام کرده بود.
این تصمیم‌سازان در بزرگترین تشکل اصول‌گرایان موسوم به جبهه مردمی نیروهای انقلاب اسلامی (جمنا) گرد هم آمده بودند.
یکی دیگر از جلوه‌های بحران این جریان هم خود را در نامه سرگشاده اخیر محمد باقر قالیباف نشان داد.
قالیباف در خلأ ناشی از غیاب چهره‌های مقبول اصول‌گرایان، همچون حبیب‌الله عسگراولادی و محمد رضا مهدوی کنی، عملا با نامه‌اش خواسته نقش پرچمدار اصلاحات در درون جریان اصول‌گرا را بازی کند.
پیش‌تر نیز محمود احمدی‌نژاد، رئیس دولت‌های نهم و دهم، دست‌کم برای دوره‌ای، در هم‌پیوندی طیف‌های اصول‌گرا نقش‌آفرینی کرده بود؛ دورانی که خاطره‌ای خوش برای این جریان بر جای نگذاشته است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
نامه شهردار اصول‌گرای تهران خطاب به "جوانان انقلابی و دلسوز ایران عزیز"، شاید به دلیل تداعی همین دوران، با سکوت بخشی از هم‌جناحی‌های تصمیم‌ساز او و بی‌اعتمادی بخشی دیگر مواجه شد.
فراخوان قالیباف به "نواصولگرایی" جایی را در صفحه اول روزنامه‌های اصول‌گرایی مثل "کیهان"، "وطن امروز"، "سیاست روز" و "افکار" به خود اختصاص نداد.
در میان اصول‌گرایانی هم که به نامه قالیباف واکنش نشان داده‌اند، کمتر کسی را می‌توان یافت که حرکت او را، به‌صراحت یا تلویحی، اقدامی در جهت بسیج بخشی از این نیرو در جهت منافع سیاسی شخصی ارزیابی نکرده باشد.
از سوی دیگر خطاب قرار دادن "جوانان انقلابی و دلسوز" و نه "شهروندان تهران و حومه"، برای خوانندگان نامه قالیباف نشانه‌ای روشن تلقی شد که این "نواصول‌گرا"ی شکست‌خورده در انتخابات ریاست جمهوری، بیش از آنکه بخواهد گزارشی از کارنامه خود در آخرین روزهای قرار داشتن بر مسند شهرداری تهران ارائه دهد، سودایی سیاسی در سر دارد و می‌خواهد بخشی از بدنه ناراضی اصول‌گرایان را در این مسیر با خود همراه کند.
"آتش به اختیار" از نوع قالیباف
قالیباف در نامه مورخ ۳۱ تیرماه خود به تشریح دیدگاه‌هایش درباره "دلیل شکست‌های اخیر جریان اصول‌گرایی" پرداخته و اعلام کرده بود که روند تصمیم‌گیری در رأس این جریان دچار اخلال است و باید متحول شود. او ضمن انتقاد از رهبری اصول‌گرایان، خواستار گذار به "نواصولگرایی" شده بود.
از نظر این فرمانده ارشد سابق سپاه اینک "تغییر اساسی در نحوه کنش جریان اصول‌گرایی" به یکی از مطالبات اصلی جوانان تبدیل شده است. قالیباف در نامه‌اش نوشته بود که اصول‌گرایی باید «در نگرش و شیوه سیاست‌ورزی خود متحول شود و با گفتمان و چهره‌هایی نو، حرکت در راستای "نواصولگرایی" را هرچه زودتر آغاز کند».
او "شخصیت‌های مسئول و اثرگذار اصول‌گرا" را به "خودانتقادی و تغییر" فراخوانده و خطاب به جوانان "انقلابی و دلسوز" نوشته بود: «این مهم زمانی اتفاق خواهد افتاد که شما امیدوارانه، فعالانه و آتش‌به‌اختیار وارد صحنه شده، منتظر اقدامات از بالا به پایین در جریان اصول‌گرایی نباشید؛ زیرا تحلیل رفتارهای پس از انتخابات برخی دوستان نشان می‌دهد تصمیم‌گیری در این مورد در رأس جریان همچنان دچار اختلال است».
بیشتر بخوانید: دلایل پیدا و پنهان انصراف قالیباف از رقابت‌های انتخاباتی
رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای، حدود دو هفته پس از انتخابات ۲۹ اردیبهشت و اعلام پیروزی قاطع حسن روحانی، خطاب به "افسران جنگ نرم" گفته بود: «هر کجا فرماندهی مرکزی دچار اختلال شد شما آتش به اختیار هستید».
البته خامنه‌ای اندکی بعد فرمان خود را تعدیل کرد و گفت که منظورش از این عبارت "بی‌قانونی، فحاشی و مدیون کردن جریان انقلابی" نبوده است.
با فرض پذیرش همین تفسیر تعدیل شده نیز می‌توان سخنان قالیباف را به معنای تشویق "جوانان دلسوز و انقلابی" برای کنار زدن تصمیم‌گیرندگان جریان اصول‌گرا تلقی کرد؛ سخنانی که گاه حتی با واکنش‌هایی تند وکم‌سابقه مواجه شد.
لحن نامه چنان بود که سایت اعتدال‌گرای "انتخاب" از "شورش در جناح" اصول‌گرا سخن گفت و اینکه «روزهای مهمی در پیش است. شاید به همین زودی شاهد تغییرات خیره‌کننده‌ای در آرایش سیاسی اصول‌گرایان باشیم».
جریان‌سازی تنها در انحصار "امام مسلمین"
روزنامه اصلاح‌طلب "اعتماد" روز دوم مرداد "چرا باختیم و چه باید کرد" را دو پرسش اصلی نامه قالیباف دانسته بود. اما گویا اصول‌گرایان حتی اگر با پرسش‌های فوق موافق باشند، با پرسشگر چندان توافقی نداشته‌اند.
یکی از واکنش‌های تند به "پرسشگر" از آنِ نماینده تندروی "فراکسیون ولایی" مجلس، جواد کریمی قدوسی بود که روز سه‌شنبه (۳ مرداد/ ۲۵ ژوئیه) ضمن سرزنش "قدرت‌طلبی" و اشاره به "نواصولگرایی" پیشنهادی قالیباف، چنین مفهوم‌هایی را "کلیدواژه‌های ساختگی جدید" برای ایجاد تفرقه ارزیابی کرد.
کریمی قدوسی در گفت‌وگو با خبرگزاری "خانه ملت" با تأکید بر اینکه "امروز بحث نواصولگرایی و جریان جدید وجود نداشته و به‌طور کلی امام مسلمین است که جریان‌سازی امت را به دست دارد"، به‌صراحت به قالیباف گوشزد کرد که پا را از مرزهای مجاز فراتر نهاده است.نصرالله پژمان‌فر، نماینده اصول‌گرای مجلس و از اعضای جبهه پایداری نیز هم‌زمان "نواصولگرایی" قالیباف را "سیاست‌بازی" دانست و به‌روشنی دست رد به سینه "حرکت سیاسی" او زد.
حسین ابراهیمی، عضو تشکل اصول‌گرای "جامعه روحانیت مبارز" هم پیش از این راه قالیباف برای حل بحران اصول‌گرایان را قبایی برازنده او ندانسته و گفته بود: «معتقدم آقای قالیباف به تنهایی نمی‌تواند چنین کاری را انجام دهد. این کار سوابق و اصولی دارد که اینها را یک نفر نمی‌تواند به تنهایی انجام دهد. لازمه‌اش هماهنگی است».
"ویروس‌زدایی" از اصول‌گرایی
البته به جز قالیباف اصول‌گرایان دیگری هم هستند که جریان اصول‌گرایی را در آخر خط می‌بینند و بر ضرورت "ویروس‌زدایی" و بازنگری در آن تأکید دارند. یکی از افراد وحید جلیلی، فعال فرهنگی اصول‌گرا و برادر سعید جلیلی است.
وحید جلیلی در جریان یک سخنرانی که متن آن روز شنبه (۳۱ تیر/ ۲۲ ژوئیه) در سایت "رجانیوز" منتشر شد، به عریان‌ترین شکلی به این جریان حمله کرده بود: «بعضی مناسبات که به اسم اصول‌گرایی در کشور حاکم شده، رسما و علنا مناسبات سکولار و ضد دینی است، رسما و علنا مناسبات خلاف حجت شرعی و حجت دینی است، ولی همچنان این نام را یدک می‌کشند، نام‌های تهی، عناوین پوچ».
برادر سعید جلیلی، نماینده رهبر در شورای عالی امنیت ملی، ادامه داده است: «باید آماده بشویم، امروز روز ویرایش تفکر انقلابی است. روز ویروس‌زدایی از تفکر انقلاب اسلامی است. تا ما این ویروس‌زدایی را انجام ندهیم، آنقدر ضعیف خواهیم شد که نه در برابر حریف‌های قدر که در برابر حریف‌های ضعیف هم خواهیم باخت».
وحید جلیلی با ادبیاتی تند اوج بحران در جریان اصول‌گرایی را نشان می‌دهد: «اصول‌گراهای مافنگی امروز همان پهلوان‌پنبه‌هایی هستند که به دوپینگ عادت کرده‌اند. با قدرت لابی و تشکیلات، شایسته‌تر‌ها را حذف کردند و نوچه‌بازی و قبیله‌گرایی راه انداختند و حالا که عمرشان سرآمده، می‌خواهند از طریق تئوریزه کردن فساد سیاسی‌شان و تسری دادن آن به بدنه اجتماعی، احتضارشان را عقب بیندازند. آدرس غلط می‌دهند که مشکل ما اجتماعی و فرهنگی است. دوپینگ‌های سیاسی، دوپینگ‌های پروپاگاندایی و تبلیغات موقتی هیجانی، بنیه‌فکری و فرهنگی و اجتماعی بدنه انقلاب را ضعیف کرده و در این مورد، ما هیچ تعارفی نباید بکنیم وگرنه روز به روز وضعیت بدتر خواهد شد».
"تلاشی برای گریز از سرنوشت احمدی‌نژاد"
اصلاح‌طلبان هم در این میان به تحلیل نامه سردار پیشین به جوانان اصول‌گرا پرداخته‌اند و عنوان کرده‌اند که او بیش از آنکه به بازسازی جریان اصول‌گرا بیندیشد، در پی ایجاد موقعیتی سیاسی برای خود است.
بیشتر بخوانید: شهردار تهران و حکایت رانده شدن اصلاح‌طلبان از "بهشت"
قاسم میرزایی نیکو و محمود صادقی، اعضای فراکسیون امید مجلس، هر دو بر این نظرند که شکست سخت قالیباف در انتخابات ریاست جمهوری و پایان دوران حضورش در شهرداری تهران، دلیل اصلی نوشتن نامه و تلاش او برای کسب قدرت است. به گفته صادقی: «رویکرد او در این نامه معطوف به قدرت و عمل‌گرایانه است و این نگاه می‌تواند مشکلاتی را برای طیف اصول‌گرایان ایجاد کند».
علی شکوری‌راد، دبیرکل حزب اصلاح‌طلب اتحاد ملت نیز در توییتر نوشته بود: «نواصول‌گرایى یعنی جذب حامى و هوادار با هر نوع باور و هر نوع سبک زندگى. یعنی هر شکل و هر جور می‌خواهی باش اما فقط با ما باش و به ما رأى بده».
عباس عبدی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب هم نامه قالیباف را نوعی دفاع ضمنی او از رفتار انتخاباتی‌اش دانسته و با تأکید بر لزوم نقد اصول‌گرایان از گذشته خود، توانایی قالیباف برای رهبری کردن بازسازی جریان اصول‌گرا را بعید دانسته است.
صادق زیباکلام، تحلیل‌گر سیاسی اصلاح‌طلب نیز در تحلیل حرکت اخیر شهردار اصول‌گرای تهران گفته است: «شاید آقای قالیباف می‌خواهد که یک جایی برای خودش در سپهر سیاسی ایران به وجود بیاورد و می‌خواهد در حقیقت به سرنوشت احمدی‌نژاد دچار نشود. چون به هر حال می‌داند اگر بخواهد به جریان اصول‌گرایی بچسبد هیچ جایگاهی ندارد. یعنی او نه در بین اصول‌گرایان جایگاهی دارد نه بیرون جریان اصول‌گرایی؛ بنابراین آقای قالیباف امیدوار است با مانورهایی اینچنینی جایگاهی در سپهر سیاسی ایران تحت عنوان نواصولگرایی یا اصول‌گرایی جدید برای خودش به وجود بیاورد».
تحلیل‌گر سایت "عصر ایران"، نزدیک به مواضع اصلاح‌طلبان و اعتدال‌گرایان هم همین مضمون را به گونه‌ای دیگر بیان کرده و نوشته است، از نامه قالیباف برمی‌آید که او قصد ترک صحنه سیاست را ندارد.
محمد باقر قالیباف، سردار پیشین سپاه، فرمانده سابق نیروی انتظامی ایران و "هنوز" شهردار تهران، در جریان مناظره‌های انتخاباتی تلویزیونی به خاطر عبور از "خط قرمزهایی اخلاقی" با انتقادهای شدیدی مواجه شد، کناره‌گیری‌اش از نامزدی انتخابات به نفع ابراهیم رئیسی به عنوان شکست دیگر او نزد اصول‌گرایان ارزیابی شد و پس از ۱۲ سال تکیه زدن بر مسند شهرداری تهران مجبور است صندلی‌اش را واگذار کند.
سکوت بخش بزرگی از تصمیم‌گیرندگان اصلی جریان اصول‌گرا در برابر نامه اخیر قالیباف، مخالفت تند بخشی دیگر و نیز فضای انتقادی عمومی نسبت به فراخوان سرگشاده‌اش، از شکستی دیگر برای این "نواصول‌گرا" نشان دارد.