آیا قطع کامل صادرات نفتی ایران ممکن است؟
۱۳۹۷ تیر ۸, جمعه
روز ۴ نوامبر (۱۳ آبان) روزی حساس در سرنوشت جمهوری اسلامی ایران است. روزی که مهلت دولت آمریکا به خریداران نفت ایران خاتمه می‌یابد. به واردکنندگان بزرگ نفت ایران به‌ویژه در آسیا تا آن روز فرصت داده شده که جایگزینی برای واردات نفت خود از ایران بیابند.
هدف آمریکا از اجرای این سیاست چنین اعلام شده است: قطع کامل صادرات نفتی ایران. موضوعی که در کنفرانس مطبوعاتی تلفنی وزارت امور خارجه آمریکا که روز چهارشنبه ۲۷ ژوئن برگزار شد، مجددا مورد تاکید قرار گرفت.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
آمریکا کشورهای وارد کننده نفت از ایران را به مجازات تهدید کرده است. هدف آمریکا از تجدید و تشدید تحریم‌های اقتصادی ایران وادار ساختن این کشور به قطع کامل فعالیت‌های هسته‌ای بوده و در عین حال خواستار آن است که ایران به نقش و عملکرد خود در منطقه پایان دهد. نقش و عملکردی که به باور دولت آمریکا و بسیاری از کشورهای منطقه، نقشی مخرب است.
تلاش‌های دیپلماتیک
آمریکا به منظور اجرای برنامه خود مبنی بر قطع کامل صادرات نفت ایران ظرف هفته‌های گذشته به یک تلاش دیپلماتیک گسترده دست زده است. گروهی از کارشناسان آمریکا ظرف روزهای گذشته راهی اروپا شدند و با مسئولان کشورهای اروپایی بر سر واردات نفت از ایران گفت‌وگو و مشورت کردند.
این گروه قرار است در ادامه فعالیت‌های خود راهی خاورمیانه و کشورهای آسیایی شود. تماس با مقامات قطر، ترکیه و عراق را نیز باید در این چارچوب توضیح داد.
افزون بر آن، تلاش‌های دیگری نیز به شکل موازی صورت گرفته است. از آن جمله است سفر نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل به هند.
مهم‌ترین چالش آمریکا در زمینه قطع کامل صادرات نفتی ایران در آسیا قرار دارد. چهار کشور چین، کره جنوبی، ژاپن و هند در شمار خریداران اصلی نفت ایران در آسیا به شمار می‌آیند.
این کشورها نمی‌توانند هیچگونه اختلالی در تامین انرژی مورد نیاز خود را بپذیرند. حذف نفت ایران، می‌بایست از طریق تضمین دریافت نفت از سوی کشور یا کشورهای دیگر جبران شود. و چنین کاری به سادگی ممکن نیست.
آغاز ماجرا
یک هفته پیش از اعلام خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در ماه مه سال جاری، مقامات آمریکایی با محمد بن سلمان، شاهزاده عربستان سعودی تماس گرفتند. موضوع بر سر نگرانی آمریکا از افزایش بهای نفت خام بر اثر تحریم‌های نفتی ایران بود.
تماس تلفنی وزارت امور خارجه آمریکا با مقامات عربستان، از سوی دولت این کشور نیز رسما تکذیب نشد. عربستان تنها به گفتن این موضوع بسنده کرد که تماس با مقامات آمریکایی بر سر مسائل مربوط به بازارهای انرژی، امری عادی است.
در همان ماه مه، ترامپ توییتی را منتشر کرد که از نگرانی دولت آمریکا از افزایش احتمالی بهای نفت خام حکایت داشت. ترامپ در پست توییتری خود از بالا بودن بهای نفت خام انتقاد کرده و گفته بود که افزایش بهای نفت «پدیده بدی است که آمریکا حاضر به پذیرش آن نیست.»
در همین رابطه، تلاش عربستان برای افزایش تولید نفت خود و تشویق سایر کشورهای عضو اوپک در این راستا آغاز شد. سفر محمد بن سلمان به روسیه و گفت‌وگوهای بین مقامات روسیه و عربستان بر سر افزایش تولید نفت را نیز در این رابطه باید توضیح داد.
حاصل مذاکرات دو جانبه عربستان سعودی و روسیه بر سر افزایش میزان تولید نفت را می‌شود در نشست روز ۲۱ ژوئن اوپک مشاهده کرد.
آلکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه در کنار خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان مشترکا از افزایش تولید روزانه نفت خبر دادند. در چارچوب این اقدامات قرار شد تولید نفت کشورهای عضو اوپک و روسیه به میزان یک میلیون بشکه در روز افزایش یابد.
دشواری‌های آمریکا
حذف نفت ایران از چرخه بازار انرژی جهان بنا بر سیاست آمریکا می‌بایست بدون تاثیر بر بهای این فرآورده صورت گیرد. کارشناسان تحقق چنین موضوعی را بسیار بعید ارزیابی می‌کنند. دلایل تردید کارشناسان را می‌توان چنین جمع بندی کرد:
· حجم صادرات نفت ایران: بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی سایت بلومبرگ، جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی تولید نفتی معادل ۳ و نیم میلیون بشکه در روز دارد. با احتساب یک میلیون بشکه مصرف داخلی، میزان صادرات نفت ایران در شرایط کنونی ۲ و نیم میلیون بشکه در روز است. افزایش تولید پیش‌بینی شده از سوی عربستان و روسیه نمی‌تواند حذف این میزان نفت از بازار را جبران کند.
· بی ثباتی بازار نفت: مشکل جبران کمبود عرضه نفت تنها به نفت صادراتی ایران محدود نمی‌شود. شرایط جنگی حاکم بر لیبی و اوضاع سیاسی آشفته ونزوئلا نیز منجر به کاهش میزان صدور نفت از سوی این کشورها شده است. مشکلات دیگری نیز بر میزان تولید نفت کشورهای آنگولا، نیجریه و همچنین کانادا موثر واقع شده است.
· عربستان: تلاش عربستان سعودی بر افزایش تولید نفت خود نیز به سادگی ممکن نیست. عربستان اعلام کرده است که از ظرفیت افزایش دو میلیون بشکه نفت در روز برخوردار است. حتی اگر این ارزیابی درست باشد، عربستان برای اجرای این سیاست نیازمند همراهی سایر کشورهای عضو اوپک است. افزون بر آن، کاهش بهای نفت موضوعی نیست که عربستان از بابت آن خرسند باشد. پیش از این اعلام شده بود که شرکت نفت عربستان (آرامکو) بر آن است پا به بازار سهام بگذارد. کاهش بهای نفت در تعیین بهای سهام این شرکت موثر خواهد بود.
· تضمین تامین نیازها: کشورهای بزرگ آسیایی که در شمار وارد کنندگان اصلی نفت جمهوری اسلامی ایران به حساب می‌آیند، تنها زمانی حاضر به قطع واردات نفت خود از ایران خواهند شد که تضمین لازمه برای تامین نیازهای انرژی خود را در اختیار داشته باشند. به باور کارشناسان دادن چنین تضمینی به این کشورها در شرایط کنونی ممکن نیست.
کارشناسان بر همین اساس پیش بینی کرده‌اند که بهای نفت ظرف هفته‌ها و ماه‌های آینده می‌تواند سیری صعودی داشته باشد. بنا بر ارزیابی برخی از کارشناسان، در صورت آنکه آمریکا نتواند حذف نفت جمهوری اسلامی از چرخه بازارهای انرژی را جبران کند، بهای نفت می‌تواند به بشکه‌ای معادل ۹۰ دلار برسد.
موضوعی که به هر روی، بر آهنگ رشد اقتصادی جهان تاثیر می‌نهد و کشورهای صنعتی حاضر به پذیرش آن نیستند.
بررسی مورد به مورد
نگرانی‌های ناشی از بروز نارسایی در تامین نیازهای نفتی، باعث آن شده است که کشورهای آسیایی وارد کننده نفت ایران با آمریکا بر سر معافیت از تحریم‌ها گفت‌وگو کنند.
در همین رابطه، خبرگزاری رویترز، روز جمعه ۲۹ ژوئن (۸ تیر) به نقل از یکی از دیپلمات‌های ارشد آمریکا گفته است که این کشور، موضوع صدور نفت ایران به کشورها را مورد به مورد بررسی خواهد کرد.
بررسی مورد به مورد واردات نفت از سوی کشورهای آسیایی با مواضع تصریح شده کاخ سفید مبنی بر قطع کامل صادرات نفتی ایران سازگار نیست.
به نظر می‌رسد که آمریکا نیز با توجه به دشواری‌های یاد شده در سیاست اعلام شده خود ناگزیر به تجدید نظر است و احتمالا سیاست کاهش حداکثری صادرات نفتی ایران را به جای سیاست قطع کامل صادرات نفتی ایران به اجرا خواهد گذاشت. این سیاست نمونه شدیدتر همان سیاستی است که آمریکا سال ۲۰۱۲ در ارتباط با تحریم‌های نفتی ایران به مورد اجرا گذاشت.