اجلاس داووس و "جهان از هم گسیخته"
۱۳۹۶ بهمن ۲, دوشنبه
سیاستمداران ارشد و مدیران شرکت‌های بزرگ و موسسات مالی جهان بار دیگر در داووس سوئیس گرد هم می‌آیند تا در اجلاس‌های "مجمع جهانی اقتصاد" به بحث و تبادل نظر در باره روندها و چشم‌اندازهای اقتصاد جهان بپردازند. ترامپ هم امسال در میان مهمانان است. در باره موفقیت این اجلاس نظرهای متفاوتی وجود دارد.
سال پیش اجلاس سالانه "مجمع جهانی اقتصاد" در داووس سوئیس تحت‌الشعاع حضور شی جین پینگ، رئیس جمهور چین بود. او آمده بود تا در پیامی تلویحی به واشینگتن از اقتصاد آزاد و جهانی‌شدن آن دفاع کند. و این در روزهایی بود که دونالد ترامپ تازه پا به کاخ سفید گذاشته بود. موفقیت او در کسب کلید کاخ سفید از جمله مدیون شعارهایی بود که در نقد جهانی‌شدن اقتصاد و تجارت آزاد و در دفاع از سیاست‌های حمایتی از اقتصاد بومی بر زبان آورد و در شعارهایی مانند "احیای عظمت آمریکا" یا "آمریکا قبل از هر چیز" تجلی یافت.
امسال ماجرا برعکس شده است. دونالد ترامپ به احتمال زیاد مهمان اصلی اجلاس است و در عوض از شی جین پینگ خبری نیست. با توجه به مواضع ترامپ در باره اقتصاد جهان و الویتی که برای اقتصاد آمریکا قائل است معلوم نیست که سخنرانی او در روز جمعه (۲۶ ژانویه/ ۶ بهمن) در داووس با روح و سابقه این اجلاس که در حمایت از جهانی‌شدن اقتصاد است سازگاری داشته باشد.
ترامپ به تازگی چین را به دلیل "دزدی مالکیت معنوی و غیرملموس" دستاوردهای علمی و فنی آمریکا به تحمیل جریمه‌هایی سنگین تهدید کرده که ابعاد آنها "حتی در مخیله رهبران چین هم نمی‌گنجد". سخنرانی او در داووس از این جهت نیز واجد توجه بیشتری شده است.
چالش‌ها و سوال‌هایی بی‌سابقه در برابر اقتصاد جهان
حاکم‌شدن سیاست‌های درونگرا و حمایتی و مخالفت با تجارت آزاد در دوران ترامپ و نفوذ این ایده زاویه‌دار با روندهای جهانی‌شدن به سایر کشورها اجلاس داووس را بیش از پیش با سوال‌هایی اساسی روبرو کرده است. این سوال‌ها به شکاف‌ها و چالش‌های اقتصاد کنونی جهان برمی‌گردند؛ چگونه می‌توان جهانی‌شدن را به گونه‌ای سمت و سو داد که شمار بیشتری از مردم جهان از مزایای آن بهره‌مند شوند؟ با بازندگان این روند که حالا در گرایش به انزواگرایی و مقابله با روندهای جهانی‌شدن خود را نشان می‌دهد چه باید کرد؟ چگونه می‌توان دیجیتالیزه و اتوماییزه‌شدن اقتصاد را به مسیری هدایت کرد که امنیت شغلی و معیشتی شاغلان و مزدبگیران را تهدید نکند و صرفا به سودبری عده‌ای معدود نیانجامد؟ روندهای منفی جمعیتی در کشورهای غربی چه نقشی در چشم‌اندازهای اقتصادی این کشورها خواهد داشت؟ جا به جایی قدرت اقتصادی دنیا و برآمد قدرت‌هایی مانند چین چه تاثیری بر ساختار کنونی اقتصاد جهان دارد؟ ... شاید همین سوال‌هاست که عنوان امسال اجلاس "آینده مشترک در جهان از هم گسیخته" را بامسما می‌کند.
در همین چارچوب خود "مجمع جهانی اقتصاد" در تحلیلی که به تازگی منتشر کرده نگران آن است که رونق کنونی اقتصاد جهان دوباره نگاه‌ها و ذهن‌ها را از ریشه‌ها و ابعاد بحران‌های غیرمتعارفی که در کمین این اقتصاد نشسته و با سوال‌های یادشده مرتبطند، غافل کند. این تحلیل می‌گوید که بحران‌های یادشده می‌توانند کل آینده بشریت را در معرض خطر قرار دهند.
عدم موفقیت اجلاس‌هایی مانند داووس در نزدیک‌شدن به پاسخی برای این سوال‌ها هم شاید روند انزواگرایی و مخالفت با جهانی‌شدن اقتصاد را تشدید کند و هم خود این اجلاس‌ها را از اعتبار و اهمیت بیاندازد.
چنین سرنوشتی هنوز برای داووس مقدر نیست. حضور و سخنرانی رهبران آلمان، ایتالیا، فرانسه، بریتانیا یا روسای شرکت‌های معظم جهان مانند اریک اشمیت (گوگل) یا دانیل ژانگ (کنسرن بزرگ اینترنتی چینی علی بابا) در اجلاس امسال یا اقدام فیسبوک در ساخت یک قصر چوبی سه طبقه‌ای در داووس برای عرضه دستاوردهای خود شاید نشانه‌ای از این امرباشد. با سخنرانی ترامپ در روز آخر اجلاس این قصر هم برچیده می‌شود.
لغو حضور ظریف
اجلاس امسال چهل و هشتمین اجلاس "مجمع جهانی اقتصاد" است، همایشی که از سال ۱۹۷۱ برگزار می‌شود و محل بحث در باره عمده‌ترین گرایش‌ها و روندهای اقتصاد جهان است. اجلاس در روزهای سه‌شنبه تا جمعه (۲۳ تا ۲۶ ژانویه) برگزار خواهد شد.
بین ۲۵۰۰ تا ۳ هزار مهمان در این اجلاس شرکت دارند و داووس به لحاظ امنیتی به یک دژ نفوذناپذیر بدل می‌شود. به خصوص حضور ترامپ بیش از پیش مسئله امنیت اجلاس را حساس کرده است. بارش و نشست کم‌سابقه برف در اطراف داووس نیز مزید بر علت شده است.
از ایران قرار بود محمدجواد ظریف، وزیر خارجه در اجلاس داووس شرکت کند. ولی روز دوشنبه اعلام شد که این سفر لغو شده است. این که آیا عدم حضور ظریف با اعلام حضور ترامپ ارتباطی داشته است محل حدس و گمان است.
سال ۲۰۱۴ حسن روحانی، رئیس جمهور ایران شخصا در اجلاس مجمع جهانی شرکت کرده بود. محمد خاتمی نیز در دوران ریاست جمهوری‌اش یک بار مهمان اجلاس داووس بود.
در کنار سیاستمداران و مدیران ارشد شرکت‌های بزرگ جهان، گروه‌های و سازمان‌های غیردولتی مختلفی از منتقدان روندهای منفی جهانی‌شدن نیز برای تظاهرات و اکسیون‌های اعتراضی متعددی در شهرهای سوئیس تدارک دیده‌اند. آمدن دونالد ترامپ و مخالفت با سیاست‌های زیست محیطی او یا نوع نگاهی که به زنان دارد نیز بر انگیزه این معترضان افزوده است.
نتیجه‌ای به دست خواهد آمد؟
سازمان خیریه آکسفام تشدید بی‌عدالتی در جهان را در آستانه اجلاس داووس در گزارش سالیانه خود منتشر کرده است. در این گزارش از جمله گفته می‌شود که سال ۲۰۱۷ افزایش شمار میلیاردرها در جهان شتابی بی‌سابقه گرفته و هر دو روز یک بار یک میلیاردر به شمار میلیاردرهای جهان افزوده شده است. در این گزارش همچنین گفته می‌شود که ۸۲ درصد ثروت جهان در دست یک درصد جمعیت دنیا متمرکز شده.
بیشتر بخوانید: آکسفام: هر دو روز یک میلیاردر به میلیاردهای جهان اضافه می‌شود
اتحادیه سندیکاهای کارگری اروپا نیز در تحقیق مشترک با خود مجمع جهانی اقتصاد به این نتیجه رسیده که درآمد مدیرانی که در داووس گرد هم می‌آیند در همان چهار روز اقامت در این شهر به اندازه حقوق ۱۸ ماه یک فرد شاغل آلمانی با حقوقی متوسط است.
اجلاس‌های قبلی داووس نتوانسته در این روندهای منتهی به بی‌عدالتی بیشتر در جهان تغییری ایجاد کند. آیا زنگ خطری که اینک در گزارش‌های همین مجمع هم بازتاب پیدا کرده این روند را برعکس خواهد کرد؟ منتقدان امید چندانی ندارند، ولی همین که مجمع محلی برای گفت‌وگو در باره این مسائل و گردآمدن منتقدان برای اعتراض به روندهای اقتصادی جهان است نیز حداقل فایده اجلاس تلقی می‌شود.