تصمیم پارلمان اروپا بر درخواست تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، افزایش تنش در روابط اتحادیه اروپا و جمهوری اسلامی ایران را وارد فصل جدیدی کرد. البته این تصمیم الزام‌آور نیست و به عنوان یک پیشنهاد برای کمیسیون اروپا ارسال شده است. شورای اروپا، متشکل از نمایندگان ارشد ۴۷ دولت عضو، باید تصمیم بگیرد که مشابه دولت آمریکا کل نهاد نظامی، ایدئولوژیک، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی سپاه را به فهرست سازمان‌های تروریستی اضافه کند یا نه؟
این تصمیم با دشواری‌های زیادی همراه است. سپاه نه تنها مهم‌ترین تشکیلات نظامی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از دولت‌های عضو سازمان ملل است، بلکه حضور برجسته‌ای در خاورمیانه نیز دارد. تروریستی اعلام کردن آن تبعات مهم نظامی، راهبردی، سیاسی و اقتصادی برای هر دو طرف دارد.
تهدید به اقدام تلافی‌جویانه از سوی مقامات سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی، اولین چالش اروپا است. طبق ادعای محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس یازدهم، اگر اتحادیه اروپا سپاه را در فهرست سازمان‌های تروریست قرار دهد، آنگاه جمهوری اسلامی همه ارتش‌های اروپایی را تروریست قلمداد کرده و دولت‌های اروپایی را نیز حامی تروریسم به شمار خواهد آورد. به صورت تلویحی نیز تهدید شده که برخورد متفاوتی در منطقه با اروپایی‌ها خواهد شد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
ستاد مشترک نیروهای مسلح نیز با محکوم کردن اقدام پارلمان اروپا، به اتحادیه اروپا در خصوص خطای محاسبه و به خطر افتادن صلح و امنیت در خاورمیانه هشدار داد. ابراهیم رئیسی نیز این اقدام را از سر "استیصال و درماندگی" ارزیابی کرد؛ کلیدواژه‌ای که در مطالب رسانه‌ها و زبان مقام‌های حکومتی تکرار شد.
تجربه تهدیدهای حکومتی قبل از قرار دادن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا نشان می‌دهد که احتمال برخوردهای ایذائی از سوی جمهوری اسلامی علیه اروپا بالا نخواهد بود. البته اگر کشورهای اروپایی از انسجام بالایی برخوردار نباشند، به صورت جداگانه، بخصوص کشورهای کوچک‌تر اروپایی، در مقایسه با آمریکا آسیب‌پذیرتر هستند؛ این مساله می‌تواند وضعیت را در مقایسه با آمریکا متفاوت کند.
از سوی دیگر اروپا روابط گسترده‌تر تجاری−فرهنگی با ایران بعد از انقلاب داشته است. این عامل در کنار افزایش ریسک‌های امنیتی، چالش‌های تصمیم یادشده را نمایان می‌سازد. در واقع تروریست اعلام کردن سپاه از سوی اروپایی‌ها به یک بررسی همه‌جانبه نیاز دارد تا به قول جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اروپا، از حالتی که "احساس و نگرانی بر آن غالب باشد" خارج شود.
رای نیاوردن پیشنهاد "تعلیق مذاکرات بازسازی برجام" در پارلمان اروپا و رأی شکننده به تروریستی اعلام کردن سپاه، نشانه‌هایی هستند که اتحادیه اروپا در کوتاه‌مدت تصمیمی در این خصوص نخواهد گرفت و به تشدید تحریم‌ها و تعویق مذاکرات برجام ادامه می‌دهد. ۳۱۳ نفر از ۵۴۵ نماینده حاضر در پارلمان به اطلاق برچسب "تروریست" به سپاه رای مثبت دادند.
از آنجا که پایه اولیه این تصمیم‌گیری رای مثبت ۵۹۸ نماینده پارلمان بود، رای مثبت نهایی ۵۲ درصد کسانی که حاضر به طرح این موضوع برای بررسی در فهرست موضوعات قطعنامه شده بودند، نشانگر شکننده بودن این تصمیم در بین سیاستمداران اروپایی است. می‌توان انتظار داشت که نرخ کاهش یادشده وقتی به وزارتخانه‌ها و دولت‌های اروپایی برسد، بیشتر شود.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
البته متغیر اصلی نفس قرار گرفتن در فهرست سازمان‌های تروریستی نیست که بحثی جدلی در دنیا است و در سازمان ملل نیز اجماعی بر سر معیارهای تعریف تروریسم وجود ندارد. متغیر تعیین‌کننده نوع برخوردی است که بعد از نامگذاری قرار است انجام شود! اگر مشابه دولت‌های ترامپ و بایدن فقط حالتی تشریفاتی و نمادین داشته باشد و برخوردی با سپاه و ابزارهایش در منطقه نشود، آن‌وقت موضوع چندان حساسیت‌برانگیز نخواهد بود.
حضور سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی ایالات متحده نه تنها مانعی در برابر مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا بر سر بازسازی برجام ایجاد نکرد، بلکه حتی رفع آن جزو شروط جمهوری اسلامی در زمان حاکمیت یکپارچه اصول‌گرایان نیز نشد. حال اگر این روند بخواهد در مورد رویکرد اروپا نیز تکرار شود، بعید است بحران جدیدی به وجود بیاید.
اما اگر اروپا بخواهد با نیروهای وابسته به سپاه همچون گروهی تروریستی برخورد عملی داشته باشد، آنگاه نه تنها ریسک برخورد نظامی افزایش پیدا می‌کند، بلکه مواجهه‌های امنیتی نیز به شکل خطرناکی در داخل و خارج از اروپا افزایش پیدا می‌کند. سپاه در مقایسه با داعش و القاعده توانایی عملیات تخریبی و گروگان‌گیری بیشتری دارد.
همچنین تلاش‌های اروپا برای بهبود شرایط در عراق، سوریه، لبنان و یمن و کاهش موج مهاجرت به اروپا از خاورمیانه با تنگنای جدیدی مواجه می‌شود. این تنگنای جدید با توجه به حضور طالبان در افغانستان و رویکرد تهاجمی و توسعه‌طلبانه روسیه، هزینه بیشتری برای اروپا دارد. در این شرایط امکان افزایش همکاری نظامی جمهوری اسلامی با روسیه علیه ناتو و مناسبات راهبردی و ژئوپلیتیک اروپا نیز وجود دارد که به نوبه خود برای اروپا دردسرآفرین است.
نادیده گرفتن این چالش‌ها در شرایطی می‌تواند به معنای استقبال از جنگ و یا در دستور کار قرار دادن تغییر جمهوری اسلامی از طریق اشغال نظامی به موازات گسترش شکاف حکومت- ملت در ایران، مشابه مداخله در لیبی، باشد. البته هیچیک از نمایندگان پارلمان اروپا تا کنون بحث حمله نظامی به ایران و تغییر جمهوری اسلامی از طریق مداخله نظامی را طرح نکرده‌اند.
سپاه به دلیل رویه‌ای که در پیش گرفته و حضور فعالی که در مناسبات تجاری قاچاق و غیررسمی دارد، در برابر فشارهای دولت‌های غربی آسیب‌پذیری کمی دارد. قرار گرفتن در فهرست تروریستی اروپا تاثیر بازدارنده معناداری در موقعیت و عملکرد سپاه در داخل و خارج از ایران ندارد. بررسی وضعیت قبل و بعد از قرار گرفتن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی دولت آمریکا گواه این ادعا است. موقعیت سپاه در داخل ایران به نهاد ولایت فقیه گره خورده است و تا زمانی که حکومت عوض نشود، بعید است موقعیت فرادست سپاه دستخوش دگرگونی شود. در سطح منطقه نیز قدرت اصلی سپاه برخاسته از معادلات میدانی و موازنه قوا در داخل کشورهای لبنان، عراق، سوریه و یمن است.
با توجه به نقش پررنگ سپاه در اقتصاد ایران، گنجاندن آن در فهرست تروریستی اتحادیه اروپا پیامدهای اقتصادی و مالی دارد. همچنین موج جدیدی از انتظارات تورمی ایجاد می‌کند که کل اقتصاد بحران‌زده ایران را متاثر می‌سازد. شرکت‌های تحت نظر سپاه با تنگناهای جدیدی مواجه شده و محدودیت‌های تازه‌ای در مبادلات بانکی و مالی، برخورداری از سرمایه‌های خارجی و سرمایه‌گذاری را تجربه خواهند کرد.
در عین حال، بدون این اقدام و در شرایط کنونی نیز، با توجه به تشدید تنش در روابط ایران و اروپا، بن‌بست موجود در بازسازی برجام و افزایش تحریم‌های اروپا علیه جمهوری اسلامی، سپاه و کل موسسات تجاری حاکمیتی در ایران با تنگناهایی تازه روبه‌رو هستند. به همین جهت، از لحاظ اقتصادی تروریست اعلام شدن سپاه توسط اتحادیه اروپا تفاوت زیادی در وضعیت موجود و چشم‌انداز پیش‌رو ایجاد نمی‌کند. حتی اگر برجام احیا شود، باز بعید است که شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی بخواهند و یا بتوانند در پرتو فصل جدید تنش‌ها و مناسبات، در بازار ایران فعالیت کنند.
اما جنبه حیثیتی و سیاسی قرار گرفتن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی اروپا برای جمهوری اسلامی اهمیت بیشتری از جنبه‌های اقتصادی و راهبردی آن دارد. از نقطه نظر سیاسی و تاثیر روانی آن بر تقابل اکثریت مردم ایران با حکومت، نظام در تنگنا قرار می‌گیرد. از این رو، جمهوری اسلامی تلاش خواهد کرد که این اتفاق نیفتد، اما در عین حال در صورت عملی شدن این اقدام، آن را تهدید بزرگ تلقی نکرده و به مقابله به مثل و مدیریت تنش روی خواهد آورد.
بنابراین گرچه سپاه پاسداران با شاخص‌های عام یک سازمان تروریستی است، اما گنجاندن آن در فهرست سازمان‌های تروریستی اروپا فراتر از بحث فنی، نیازمند بررسی جامع و حرفه‌ای ریسک‌ها و آنالیز هزینه – فایده است. سیاستگزاران اصلی در اروپا هنوز به جمع‌بندی مشخصی در این خصوص نرسیده‌اند. عامل اصلی اثرگذار، ارتباط این تصمیم با ملاحظات امنیتی اروپا و افزایش احتمال جنگ و تنش‌های غیرضرور و پرهزینه در خاورمیانه و دنیا است.
* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.