از ویلی تا لعیب؛ نمادهای عروسکی جام جهانی فوتبال تا کنون

نمادهایی که تا کنون برای هر دوره از مسابقات جام جهانی فوتبال طراحی و ساخته ‌شده‌اند، غالبا ریشه در تاریخ، جغرافیا و فرهنگ کشور میزبان دارند. نماد عروسکی جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ که "لعیب" نام دارد نیز از این قاعده مستثنی نیست.

برای نخستین بار در جام جهانی ۱۹۶۶ انگلیس بود که یک نماد عروسکی بازی‌ها را همراهی می‌کرد: شیری به نام ویلی که پرچم بریتانیا را بر تن داشت و در همه‌ی بازی‌ها در کنار زمین دیده می‌شد. گویا حضور ویلی در میدان برای تیم میزبان بخت‌آور بود، چون ملی‌پوشان انگلیس در آن دوره از مسابقات توانستند برای اولین و آخرین بار تا کنون قهرمان جهان شوند.

نام مکزیک غالبا تداعی‌کننده کلا‌ه‌های لبه‌دار بزرگ است. این عنصر فرهنگی در نماد جام جهانی ۱۹۷۰ که این کشور میزبانی آن را عهد‌دار بود نیز نقشی مهم بازی می‌کرد: پسرکی به نام خوانیتو که لباس ورزشی بر تن داشت و یک کلاه مکزیکی بزرگ بر سر.

در سال ۱۹۷۴ نیز گویا نماد بازی‌ها بخت‌آور بود. میزبان مسابقات، یعنی آلمان، در این سال به قهرمانی جهان رسید. عروسک‌های آن دوره دو پسربچه به نام‌های تیپ و تاپ بودند که پوست‌شان سفید بود و لپ‌های سرخشان می‌درخشید. روی پیراهن یکی از آنها واژه WM (مخفف جام جهانی به زبان آلمانی) و روی پیراهن دیگری عدد ۷۴ نوشته شده بود. این دو پسربچه تا اندازه‌ای یادآور شخصیت‌های کارتونی لولک و بولک بودند.

نماد جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین نیز مانند دوره‌های پیشین یک پسربچه بود، این بار به نام گائوچیتو که پیراهن تیم ملی فوتبال آرژانتین را بر تن داشت و حتی توپ او نیز به رنگ پرچم آرژانتین (سفید و آبی) بود. ملی‌پوشان ایران نیز در آرژانتین برای نخستین بار در جام جهانی حضور یافتند. در آن دوره از مسابقات تیم میزبان موفق شد بر جام قهرمانی بوسه بزند.

در جام جهانی ۱۹۸۲ اسپانیا برای نخستین بار نه یک حیوان و نه یک انسان بلکه یک میوه به عنوان نماد بازی‌ها انتخاب شد: پرتقالی به نام نارنخیتو که پیراهن تیم ملی فوتبال اسپانیا را بر تن داشت. البته این پرتقال ورزشکار چندان برای میزبان بخت‌آور نبود، چون در آن دوره از مسابقات این ایتالیایی‌ها بودند که جام قهرمانی را به خانه بردند.

نماد جام جهانی ۱۹۸۶ مکزیک شخصیتی کارتونی و ترکیبی بود از یک فلفل سبز به‌ظاهر تند و تیز که نه تنها کلاه مکزیکی بر سر داشت، بلکه سبیل‌کلفت هم بود. پیکه اگرچه لباس تیم ملی فوتبال مکزیک را بر تن داشت و پا به توپ بود، اما به شخصیت‌های فیلم‌های وسترن شباهت داشت. با آنکه ملی‌پوشان مکزیک قهرمان نشدند، اما جام قهرمانی دست کم در آمریکای جنوبی ماند و به آرژانتینی‌ها رسید.

نماد جام جهانی فوتبال ۱۹۹۰ ایتالیا که چائو (Ciao) نام داشت، یک سمبل ساد‌ه‌ی گرافیکی به شکل بدن انسان بود که از قطعات منظم هندسی با رنگ‌های پرچم ایتالیا (سبز و سفید و قرمز) تشکیل شده بود، اما سرش یک توپ فوتبال بود. ایتالیایی‌ها که به قهرمانی جهان امید بسته بودند، از صعود به فینال بازماندند و ملی‌پوشان آلمان با شکست آرژانتین جام قهرمانی را به خانه بردند.

در جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا بار دیگر جانوران الهام‌بخش طراحان شدند. نماد آن دوره از مسابقات که استرایکر نام داشت، سگی پا به ‌توپ بود که پیراهن تیم ملی فوتبال آمریکا را بر تن داشت و لبخندی ملیح بر لب. در آن دوره از مسابقات برزیلی‌ها قهرمان جهان شدند، آن هم پس از پیروزی بر لاجوردی‌های ایتالیا در ضربات پنالتی.

در جام جهانی ۱۹۹۸ نیز باز هم جانوران حرف اول را زدند. سمبل آن دوره از مسابقات خروسی خوش‌خنده و کاکل‌قرمز به نام فوتیکس بود که کفش فوتبال به پا کرده بود و یک توپ فوتبال هم در دست داشت. ناگفته نماند که روی سینه ملی‌پوشان فرانسه نیز آرم خروس نقش بسته که آرم فدراسیون فوتبال این کشور است. فوتیکس در آن دوره بخت‌آور بود و تیم ملی فرانسه برای نخستین بار قهرمان جهان شد.

در سال ۲۰۰۲ بود که مسابقات جام جهانی برای نخستین بار در قاره آسیا برگزار شد. نماد‌های آن دوره که شخصیت‌هایی کامپیوتری بودند، اتو، کاز و نیک نام ‌داشتند و بی‌شباهت به موجودات فضایی نبودند. عروسک‌های این دوره نتوانستند به محبویت نمادهای دوره‌های قبل دست یابند. در آن دوره از بازی‌ها دو تیم میزبان، به ویژه کره جنوبی، کم و بیش خوش درخشیدند، اما برزیل برای پنجمین بار قهرمان جهان شد.

در جام جهانی ۲۰۰۶ که آلمانی‌ها برای دومین بار میزبانی را برعهده داشتند، بار دیگر یک شیر به عنوان نماد قدم به گود گذاشت: گولئوی که یک دوست کوچولو نیز به همراه داشت: توپی سخنگو به نام "پیله". این شیر پیراهن تیم ملی فوتبال آلمان را بر تن داشت که در آن دوره از مسابقات سوم شد.

در سال ۲۰۱۰ قاره سیاه برای نخستین بار میزبان برگزاری جام جهانی فوتبال بود و از این رو جای تعجب نیست که در آن دوره از بازی‌ها سمبلی ارائه شد که با طبیعت و ویژگی‌های آفریقا پیوند دارد. عروسک جام جهانی ۲۰۱۰ که یک یوزپلنگ بود، زاکومی نام داشت. زاکومی نیز مانند نمادهای دوره‌های پیشین به یک توپ فوتبال مجهز بود.

به مناسبت جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل نیز بار دیگر یک حیوان به عنوان نماد بازی‌ها برگزیده شد؛ آرمادیلو که حیوانی در معرض انقراض در برزیل محسوب می‌شود. در نظرسنجی‌ای که در آن ۷ / ۱ میلیون برزیلی شرکت کردند، نام فولکو (Fuleco) ۴۸ درصد از آرا را کسب کرد و به عنوان نام این نماد برگزیده شد که در آن رنگ‌های زرد، سبز و آبی (رنگ‌های پرچم برزیل) برجسته است.

نماد عروسکی جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه گرگی بود به نام زابیواکا؛ نامی که به معنی "گلزن کوچولو" است. این نماد از سوی کمیته برنامه‌ریزی جام جهانی روسیه و همچنین فوتبالدوستان این کشور بیشترین آراء را به دست آورد. رقیبان این گرگ در رأی‌گیری، یک ببر و یک گربه بودند.

نماد عروسکی جام جهانی ۲۰۲۲ قطر "لعیب" نام دارد؛ واژه‌ای عربی که به معنای بازیکن واقعا ماهر است. این نماد به شکل دستار سر عربی طراحی شده و در واقع یک مرد است که فوتبال بازی می‌کند. گفته می‌شود که این نماد همه داشته‌های فرهنگی، لباس محلی، رسم‌الخط و رنگ پرچم قطر را در خود جای داده است. "لعیب" را حسین اوجاقی که یک گرافیست ایرانی است، طراحی کرده است.