افزایش نگران‌کننده آسیب‌ها و اختلال‌های روانی در ایران
۱۳۹۰ اسفند ۵, جمعه
تا دو سه دهه پیش بسیاری از ناهنجاری‌های روانی در ایران چندان شناخته نبود؛ اگر هم بود اغلب در جای خود و به مفهوم واقعی یک بیماری یا ناهنجاری دیده نمی‌شد. اکنون معضلاتی چون افسردگی یا از دست دادن تعادل روانی در قالب اصطلاح‌های نوظهوری مانند "دپرس بودن" و "قاط زدن" به فرهنگ کوچه نیز راه یافته و توسط کودکان دبستانی نیز تکرار می‌شود. کارشناسان می‌گویند میزان و شتاب شیوع اختلال‌های روانی در ایران بسیار نگران‌کننده است.
اختلال روانی یک پنجم ایرانیان
قشرهای ضعیف هر جامعه بیش از دیگر شهروندان در معرض آسیب‌های روانی قرار دارند. پناهندگان، بیکاران، بی‌خانمان‌ها، کودکان و نوجوانان و ساکنان مناطق حنگ‌زده از تشکیل دهندگان این قشرها محسوب می‌شوند. در کشورهای دیکتاتوری، به ویژه در استبدادهای دینی و حکومت‌های ایدئولوژیک شدت و دامنه‌ی انواع خشونت چنان فراگیر می‌شود که هیچ قشری از پیامدهای آن در امان نمی‌ماند.
وجود قوانین تبعیض‌آمیز و محدودیت‌هایی که به یک قشر یا افراد یک قوم و پیروان یک آیین خاص بیشتر اعمال می‌شود می‌تواند به افزایش میزان اختلال روانی در میان آنها منجر شود. در جمهوری اسلامی زنان، جوانان و اقلیت‌های قومی و مذهبی را می‌توان به عنوان مصداق‌های این تبعیض‌ها و فشارها قلمداد کرد.
عباسعلی ناصحی، مدیر دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت می‌گوید، بررسی شیوع اختلال‌های روانی در سطح کشور که در سال‌های اخیر انجام شده نشان می‌دهد که ۲۶ در صد زنان و ۱۵ درصد مردان دچار این اختلال‌ها هستند. این میزان در خوش‌بینانه‌ترین حالت شامل یک پنجم کل شهروندان می‌شود.
ناصحی تبعیض‌های اجتماعی نسبت به زنان و وضعیت نامناسب اقتصادی آنها نسبت به مردان را از علت‌های اختلاف فاحش در آمار به دست آمده عنوان می‌کند. احمد جلیلی، رئیس انجمن روان‌پزشكان ایران، شمار زنان مبتلا را اندکی بیشتر و تا دوبرابر مردان عنوان می‌کند. او نیز اعتقاد دارد که "شرایط محیطی و نابسامانی‌های اجتماعی و قانونی در این مسئله موثر است." جلیلی می‌گوید در میان جوانان افسردگی شایع‌تر از دیگر گروه‌های سنی است و علت آن را مشکلات محیطی ذکر می‌کند.
ناآشنایی با انواع بیماری‌های روانی
اغلب کارشناسان بر این نظرند که شمار شهروندانی که در ایران دچار آسیب‌ها و اختلال‌های روانی هستند بسیار بیشتر از آماری است که مراجع رسمی، از جمله وزارت بهداشت منتشر می‌کند. این آمار بر اساس موارد شناخته شده و شمار افرادی به دست آمده که به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند.
سطح نازل آگاهی عمومی نسبت به آنچه در پزشکی اختلال روانی خوانده می‌شود و نگرانی از "بیمار روانی" قلمداد شدن از علت‌هایی است که باعث می‌شود بسیاری از افرادی که سلامت روانی‌شان آسیب دیده از آن آگاه نباشند یا به مراکز درمانی رجوع نکنند. رئیس انجمن روانپزشکان چنین مواردی را "اختلال‌های خاموش روانی" خوانده و می‌گوید، بسیاری از افراد در جامعه هستند كه مبتلا به یكی از انواع اختلالات روانی هستند كه از آن بی‌اطلاع‌اند. او معتقد است که شناخت از انواع بیماری‌های روانی باید در جامعه گسترش یابد.
افزایش ۶۰ درصدی بیماری در ۹ سال
با انگیزه‌ی افزایش آگاهی عمومی در مورد اختلال‌های روانی و بررسی نقش رسانه‌ها، دومین همایش سالانه سلامت روان و رسانه، سوم اسفند ماه ۱۳۹۰ در تهران برگزار شد. احمد نوربالا، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در نشست خبری این همایش گفت، دو مطالعه‌ای که در سال‌های ۱۳۷۸ و ۸۷ انجام شده نشان می‌دهد که میزان شیوع اختلال‌های روانی در میان ایرانیان در فاصله‌ی ۹ سال ۶۰ درصد افزایش پیدا کرده و به اندکی بیش از ۳۴ درصد رسیده است.
احمد نوربالا می‌گوید در سال جاری نیز مطالعه‌ی جدیدی در مورد میزان شیوع بیماری‌های روانی انجام شد که نشان می‌دهد این روند همچنان سیری صعودی دارد و به بیش از ۳۵ درصد رسیده است. او می‌افزاید «هر گونه سیاست یا برنامه‌ای که ماحصل آن استرس، اضطراب و تنش است، همچنین مشخص نبودن آینده برای آحاد جامعه به وجود آورنده انواع بیماری‌ها در حوزه سلامت روان است.»
در این میان افزایش اختلال‌هایی چون اضطراب و پیش‌فعالی در میان کودکان و نوجوانان نیز توجه بسیاری از کارشناسان را به خود جلب کرده است. خبرگزاری مهر از قول جواد علاقبندراد، رئیس انجمن روانپزشکى کودک و نوجوان می‌نویسد «در دوران نوجوانى یا پس از دبستان، انواع و اقسام اختلالات ارتباطى، پرخاشگرى و افسردگى وجود دارد و می‌توان گفت که ۲۰ درصد کودکان و نوجوانان ایرانى زیر ۱۸ سال مبتلا به یکى از انواع اختلالات روانى و نیازمند کمک هستند.»
ایران پیشتاز بیماری‌های روانی در منطقه
مصطفی معین، رئیس کرسی یونسکو در آموزش سلامت در ایران که از برگزارکنندگان همایش سوم اسفند بود می‌گوید، میزان شیوع اختلالات روانی در جوامع مختلف ۲۰ تا ۳۰ درصد است که ۸۰ تا ۹۰ درصد این میزان به کشورهای جهان سوم به ویژه ایران تعلق دارد. به گزارش خبرگزاری ایلنا معین در این همایش گفته است «استرس‌های مختلف مانند نابرابری‌های اقتصادی، سو استفاده از دین، تبعیض جنسیتی و قومی می‌تواند موجب کاهش قدرت دفاعی بدن و به دنبال آن وقوع انواع مشکلات روانی برای افراد شود.»
کارشناسان معتقدند شتاب گرفتن میزان شیوع بیماری‌های روانی از سویی حاصل آشنایی بیشتر با این اختلال‌ها و مراجعه به مراکز درمانی، از طرف دیگر بازتابی از افزایش تنش‌ها و نابرابری‌های اجتماعی است. معاون سلامت وزارت بهداشت اواخر سال ۸۷ پیش‌بینی کرده بود که به تدریج اختلال‌های روانی رتبه‌ی نخست را در میان بیماری‌های مردم ایران به خود اختصاص دهد.
اثر رفتار حکومت بر سلامت روانی جامعه
ظاهرا پیش بینی معاون وزیر بهداشت مدتی است به واقعیت تبدیل شده است. آنچه همچنان متخصصان را نگران می‌کند بی‌توجهی به رفتاری است که با معیارهای سازمان بهداشت جهانی از اختلال‌های روانی محسوب می‌شوند اما به علت شیوع بیش از حد در کشورهایی چون ایران به هنجارهای اجتماعی تبدیل شده‌اند.
پرخاشگری، واکنش‌های عصبی، ارعاب، رفتار خشونت‌آمیز، بی‌اعتنایی به حقوق دیگر شهروندان و بی‌اعتنایی به قوانینی که برای تنظیم روابط اجتماعی و امنیت عمومی ضروری هستند از مواردی است که اغلب از سوی حکومت نهادینه می‌شود و شهروندان با تکرار آن بهداشت روانی خود و دیگران را مختل می‌کنند.
رتبه نخست تصادف و مصرف دارو
شمار چشمگیر قربانیان حوادث رانندگی در ایران یکی از نمونه‌هایی است که در آن با همکاری حکومت و بخشی از شهروندان اختلال‌های روانی چون افسردگی و اضطراب به جامعه تحمیل می‌شود. ایران با حدود ۲۷ هزار کشته در حوادث رانندگی در سال به نسبت جمعیت‌اش در رتبه نخست جهان قرار دارد.
بی‌توجهی و بی‌کفایتی حکومت در تولید خودروهای استاندارد و بهبود وضعیت جاده‌ها و خیابان‌ها، در کنار بی‌اعتنایی شهروندان به قوانین و قواعد رانندگی به قربانی شدن بیش از ۷۰۰ هزار نفر در سه دهه‌ی گذشته انجامیده که هر یک چندین خویشاوند و دوست و همکار داشته‌اند. چنین حوادثی می‌تواند زمینه‌ساز افسردگی بازماندگان شود.
وضعیت نگران کننده ایران در افزایش بی‌رویه و اغلب بدون تجویز داروهای آرام‌بخش نیز منعکس است. ایران با حدود ۷۵ میلیون نفر پس از چین با بیش از یک میلیارد و ۲۳۰ میلیون نفر جمعیت بزرگترین مصرف‌کننده دارو در آسیاست.
آمار مربوط به موارد شناخته شده اختلال‌های روانی در ایران نشان می‌دهد که این میزان گرچه از کشورهای پیشرفته بیشتر است، ولی تقریبا به همان میزانی است که در دیگر کشورهای توسعه‌نیافته ثبت شده است. آنچه نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد موارد ناشناخته و "اختلال‌های رفتاری و روانی" است که از فرط تکرار در خانه و خیابان و رسانه‌های رسمی ناهنجار جلوه نمی‌کند.
BK/BM