اقوام ایران در سال ۹۳؛ دستاوردها و ناکامی‌ها
۱۳۹۳ اسفند ۲۵, دوشنبه
تحولات مربوط به اقوام را با رویدادی آغاز میکنیم که در روزهای پایانی سال ۹۳ رخ داد. برای نخستین بار (۳ مارس/۱۲ اسفند) تارنمای دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی با نام "انسجام ملی" آغاز به کار کرد.
به نوشته خبرگزاری فارس این سایت در نظر دارد به اخبار مربوط به اقوام بپردازد. این سایت اقوام ساکن کشور را به "کرد، بلوچ، ترکمن، عرب و آذری" تقسیم میکند.
نامه ۱۸۱۱ دانشجوی آذربایجانی به روحانی
یک رویداد مهم دیگر نامه ۱۸۱۱ دانشجوی دانشگاه‌های شهرهای ارومیه، زنجان، کلیبر، دانشگاه سراسری تبریز، دانشگاه سراسری مراغه و دانشگاه آزاد اسلامی مشکین‌شهر (۴ مارس/۱۳ اسفند) بود که به دفتر ریاست جمهوری فرستاده شد.
دانشجویان از رئیس جمهور خواستند که به وعدههای انتخاباتی خود مبنی بر "تدریس به زبان مادری"، "به رسمیت شناختن زبان ترکی" و "تاسیس فرهنگستان زبان و ادب ترکی" عمل کند.
بیشتر بخوانید: وعده تاسیس فرهنگستان زبان ترکی آذری در ایران
دکتر حسن روحانی در یکی از بیانیه‌های خود اعلام کرده بود متعهد و مصمم است که بندهایی از قانون اساسی مربوط به حقوق اقوام کشور را عملی کند. دانشجویان یادآور میشوند: «حکومت ایران به قانون اساسی مصوب خود هم تن نمیدهد و اجازه ی تدریس زبان مادری به آذریها به عنوان پرجمعیتترین مردم غیرفارس نمیدهد! بلوچها، ترکمنها و… هم به همین مشکل گرفتارند. چه نتایجی از این مقایسه میتوان گرفت؟ آیا این موضوع روشن‌کنندهی مخالفت بنیادین حاکمان امروز ایران با هویت و فرهنگ مردم خود نیست؟»
دانشجویان این پرسش را هم طرح میکنند که: "چرا موعد انتخابات که فرا می‌رسد وعدهی تدریس به زبان مادری می‌دهند؟"
شورای شهر میتواند اقدام به آموزش زبان ترکی کند
درخواست از رئیس جمهور برای اجرای وعدهها به مقامات محلی استانهای مناطق قومی هم کشیده شد. آنها صریحا خواستار اجرای وعدههای روحانی شدند.
رسول درسخوان، عضو هیئت رئیسه شورای شهر تبریز، در نشست خبری با خبرنگاران (۶ مارس/۱۵ اسفند) عدم تدریس زبان ترکی را مشکل دولت دانست. او صریحا عنوان کرد که برای حل این مشکل شورای شهر میتواند از طریق فرهنگ‌سراهای شهر اقدام به آموزش زبان ترکی نماید. این مقام محلی همچنین تاکید کرد: «آقای روحانی باید به وعده و قول خود عمل کند و این کار را نباید به وقت دیگری موکول کند چرا که همگان انتظار تسریع در تاسیس فرهنگستان زبان ترکی را دارند.»
تدریس زبان کردی از سال ۹۴ در دانشگاه آزاد سنندج
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا (۲۸ فوریه/۹ اسفند) به نقل از محمدقربان کیانی، رئیس واحد سنندج دانشگاه آزاد اسلامی، نوشت که مقدمات تدریس زبان کردی در این مرکز فراهم شده است. کیانی گفت: «از اساتید و فرهیختگان حوزه زبان کردی برای تدوین سرفصل‌های این درس دعوت شده و با نهایی شدن سرفصل‌ها و مشخص شدن اساتید، از سال ۹۴ زبان کردی در قالب دو واحد درس اختیاری تدریس میشود».
به گفته رئیس دانشگاه آزاد اسلامی سنندج "مرکز کردستان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج" نیز فعال شده و در گام اول کتابی با موضوع "کنایه‌های کردی" به نام "زیوری زمان" منتشر خواهد کرد.
سال ۹۳ سال نومیدی بیشتر اقوام در ایران
اما آگاهان به مسائل اقوام درباره "تحولات" مهم سال ۹۳ چه میگویند؟
دکتر عبدالستار دوشوکی، رئیس "مرکز مطالعات بلوچ در لندن" به دویچه وله میگوید: «عملکرد دولت روحانی در مورد اقوام در سال ۹۳ مایوس‌کننده بوده است، آنهم در مقابل کنش مملو از امید و حسن نیت آنان که بیشترین آراء را به ایشان دادند. رئیس جمهور به جای عملی نمودن وعدهها و پاسخگویی به موکلان خود، مرعوب افراطیونی شده است که نه تنها به او رای ندادند بلکه در انتخابات با کمتر از ١٠ درصد آرا شکست خوردند.»
به نظر آقای دوشوکی در نظام جمهوری اسلامی نسبت به اقوام و به خصوص اقوام سنی‌مذهبی مانند ترکمنها، بلوچها و کردها نگاه "غیر خودی" حاکم است. دوشوکی تاکید میکند هیچکدام از وعدههای شفاهی و کتبی آقای روحانی و آنچه که در بیانیه شماره سه که در ٩ خرداد ١٣٩٢ منتشر شد، محقق نشدند.
دوشوکی اصافه میکند: «ایشان قول تدریس زبان مادری اقوام به طور رسمی در سطوح مدارس و دانشگاه‌ها و اجرای کامل اصل ۱۵ قانون اساسی را داد، که اجرا نشد. حتی در مناطقی مانند بلوچستان اجازه نشر نشریه به زبان بلوچی به روزنامه‌نگاران بلوچ ندادند.»
بیشتر بخوانید: "تخریب زبان‌های غیر فارسی" در ایران توسط صدا و سیما
به نظر دوشوکی طرح ایجاد یک کرسی زبان کردی در دانشگاه سنندج و یا زبان بلوچی در سسیتان و بلوچستان مشکل زبانی را حل نمیکند، بلکه آموزش زبان مادری اقوام باید سراسری شود.
"تحولات برای اقوام درسال ۹۳ مثبت بود"
اما دیهجی، حقوقدان ساکن استان گلستان در گفت‌وگو با دویچه وله (فارسی) در رابطه با تحولات سال ۹۳ میگوید که در ترکمنصحرا برای نخستین بار ۴ فرماندار از میان خود ترکمنها انتخاب شدند و حتی در قیاس با دوره اصلاحات که فقط دو فرماندار از ترکمنها انتخاب شده بودند این مسئله را میتوان پیشرفت حساب کرد.
او در رابطه با عملی نشدن وعدههای روحانی برای اقوام هم چنین توضیح میدهد: «دو نوع دیدگاه وجود دارد. ما اگر از دیدگاه حقوقی به این قضیه نگاه بکنیم و مسئله حق و ناحق را میان بکشیم حق اجرا نشده است اما کمی با فن سیاست به این قضیه نگاه بکنیم و شرایط فرهنگی و اجتماعی کل جامعه ایران را در نظر بگیریم فکر میکنیم که نمی‌توانیم به صورت ایدآل انتظار عملی شدن خواستهای اقوام را داشته باشیم. چون دولتی که سر کار آمده بخشی از قوه مجریه را در اختیار دارد و اختیار تمام امور را در دست ندارد.»
این حقوقدان می‌افزاید: «به نظر من انتقادی که باید به دکتر روحانی وارد کرد این است که چرا این قولها را داده چون همان زمانی که این قولها را میداد نیز عملی نبودن این وعدهها مشخص بود. ولی او بنا بر رقابت‌های انتخاباتی چنین شعارهایی داد. حال ممکن است چنین نیتی هم داشته باشد اما همه ابزار دست دولت نیست و جناح افراطی اصول‌گرایان هم در مقابل خواستهای اقوام و اقدامات دولت مقاومت میکند.»
دیهجی نتیجه می‌گیرد گرچه اقوام برای به قدرت رسیدن حسن روحانی نقش مهمی ایفا کردند اما بخش کوچکی از قدرت در دست دولت و رئیس جمهور است و انتظارات را نباید بالا برد. وی همچنین تاکید میکند در سال ۹۳ "نتایج جزئی" و مثبتی در رابطه با اقوام حاصل شده است.
محور اصلی درخواست اقوام در سال ۹۳ تدریس زبان مادری و تاکید روی اجرایی شدن وعدههای روحانی به اقوام بود. کارشناسان امور اقوام معتقدند قفل مشکلات اقوام در سال ۹۳ همچنان ناگشوده باقی ماند و ادامه این وضعیت نه تنها نارضایتی به دولت را میان اقوام بیشتر کرده است بلکه انسجام ملی را هم به خطر می‌اندازد.