انتخابات ریاست جمهوری و آزادی زبان‌های قومی

در آستانه‌ی انتخابات ریاست جمهوری، آیت‌الله مهدوی کنی و نیز میرحسین موسوی نامزد ریاست جمهوری وعده دادند که به زبان مادری اقوام در کشور تدریس خواهد شد. میرحسین موسوی علاوه بر پوشیدن لباس ترکمن‌ها، تلاش می‌کند به زبان ترکی آذری سخن گوید. در این میان شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست احمدی نژاد، حتی مصوبه‌ی تدریس زبان‌های مختلف اقوام را تصویب کرد.

این اقدام از سوی جامعه‌ی فرهنگی کشور، بویژه فرهنگدوستان اقوام مورد استقبال قرار گرفت. ولی منتقدین با اشاره به اجرا نشدن مواد ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی مربوط به زبان و ادبیات اقوام، در خصوص اجرای مصوبه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی تردید نشان می‌دهند و آن را بخشی از تبلیغات انتخاباتی ارزیابی می‌کنند که بر روی کاغذ باقی خواهد ماند.

میزگرد پیرامون تدریس زبان اقوام

دویچه وله پیرامون مصوبه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی، با خانم دکترامیلیا نرسسیانس محقق و مدیر گروه انسان شناسی دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دکتر آرازمحمد سارلی ، ناشر و استاد دانشگاه و رییس کانون صنفی نویسندگان استان گلستان، دکتر احمد امید یزدانی مولف فرهنگ جامع آلمانی- آذربایجانی و مسئول "آکادمسین‌های آلمان- آذربایجان" صحبت کرد و نظر آنها را پیرامون مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی پرسید.

دکتر امیلیا نرسسیانس: من خیلی خوشحالم از این خبر و این نشان دهنده‌ی گام بسیار مثبتی است در مورد اینکه به گنجینه و سرمایه‌ی زبانی خودمان بیشتر اشاره بکنیم. زبانها سرمایه‌ی ملی یک مملکت هستند و چه بهتر که این سرمایه‌ها تدریس شوند و بانی آن هم همین آموزش عالی باشد.

دکتر آرازمحمد سارلی: ما نیز خوشحال هستیم که بالاخره یکی از مواد قانون اساسی، یعنی اصل ۱۵ قانون اساسی که تصریح شده، در کنار زبان فارسی، زبان های قومی تدریس بشود، به مرحله‌ی عمل نزدیکتر می‌شود. من این را به همه‌ی اقوام ایرانی تبریک می‌گویم اعم از ترکمن، کرد، بلوچ، ترک و سایر قومیت‌هایی که در ایران وجود دارند.

دکتر احمد امید یزدانی: این یک قدم بسیار کوچکی است. زبان را باید کودکان از دبستانها یاد بگیرند. از کلاس اول دبستان یاد بگیرند که آشنایی کامل با زبان مادری خودشان داشته باشند، هم از لحاظ دستور زبان و هم از لحاظ احساسی کودکان به زبان مادری خود علاقه پیدا بکنند و بتوانند هنگامی که بزرگ شدند به زبان مادری خود تسلط داشته باشند. به عقیده‌ی من گذاشتن چند واحد در دانشگاهها تاثیر زیادی نخواهد داشت.

دویچه وله: آیا مصوبه‌ی شورای عالی انقلاب ایران پیرامون تدریس زبان اقوام پشتوانه‌ی اجرایی دارد و اینکه در کشور برای عملی شدن تدریس زبانهای اقوام کادر و افراد متخصص واجد شرایط وجود دارند؟

نرسسیانس: اگر زبانها بطور رسمی تدریس نشوند، بصورت غیر رسمی در میان اقوام تدریس می‌شوند. در میان اقوام کسانی هستند که پیگیر زبان و ادبیات‌شان هستند. حال ممکن است که این کار به صورت آکادمیک و کلاس‌های رسمی انجام نگیرد ولی آنها می‌توانند خودشان آن را انجام دهند. من فکر می‌کنم اگر این افراد کمی تعلیم هم داده شوند، می‌توانند استادان بسیار خوبی باشند برای تعلیم این زبان‌ها. در سازمان آموزش عالی انقلاب فرهنگی، برای سازوکار آن اندیشیده شده است و در واقع بصورت یکی از لانگویچ پلانینگها Languge planning است و بنظر من هم عملی است و هم دورنمای بسیار مثبتی می‌تواند داشته باشد.

سارلی: من به همراه سایر همکارانم در دانشگاه یعنی در مراکز دانشگاهی استان گلستان و سایر دانشگاهها مثلا در دانشگاه تهران دوستانی داریم که زبانشناس هستند و زبان فارسی تدریس می‌کنند و صاحب دکترای زبان ترکی هستند یا در ترکمنستان زبان ترکمنی را آموزش دیده‌اند. اینها کسانی هستند که فی الواقع در رابطه با زبان ترکمنی سابقه‌ی فعالیت دارند و تالیفات و مقالات دارند. من شخصا آمادگی دارم که دو واحد زبان ترکمنی را برای تدوین به همراه دوستان دانشگاهی‌ام عاجلا اقدام بکنم و آماده بکنم تا حالت تنفیذ و اجرا به خود بگیرد. درست است که این مصوبه از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلان شده، اما مهم این است که در مراکز استانها بصورت عملی کاربرد پیدا بکند، یعنی این دو واحد تدریس بشود و دانشجو این دو واحد را انتخاب کند. بنظرمن اصل و مهم همین مسئله است. روسای دانشگاه مثل دانشگاه گلستان می‌توانند هیاتی ترکیبی از زبانشناسان ترکمن را تعیین کنند و تا مهرماه کتابی تدوین و ارایه بشود به وزارت علوم و تصویب شود و از مهرماه قابلیت اجرایی پیدا بکند.

یزدانی: در آذربایجان ما به اندازه‌ی کافی کادرهای تعلیم و تربیت به زبان مادری ترکی آذری داریم. اینها می‌توانند کلاسهای ابتدایی را دایر و تدریس کنند. علاوه بر آن می‌توان از کتاب های آموزش زبان ترکی آذری جمهوری آذربایجان هم استفاده کرد.

دویچه وله : شورای عالی انقلاب فرهنگی تدریس زبان اقوام را در آستانه‌ی انتخابات ریاست جمهوری تصویب کرده. آیا این اقدام تحت تاثیر انتخابات انجام گرفته؟

نرسسیانس: من کاری به انتخابات ریاست جمهوری ندارم، ولی به خودی خود این یک کار مثبت است و چنین مسئله‌ای هیچوقت در تاریخ ایران نبوده. حداقل آن تابوی مربوط به زبان‌های اقوام شکسته شده. اگر ما درباره‌ی ایران صحبت می‌کنیم، ایران بدون در نظر گرفتن اقوام معنا پیدا نمی‌کند. من فکر می‌کنم قاعدتا چون در قانون اساسی زمینه‌ی آن وجود داشت و عملی نمی‌شد حالا شرایطی پیش آمده تا جامه‌ی عمل بپوشد.

یزدانی: به عقیده‌ی من اینها قول و قرارهای قبل از انتخابات ریاست جمهوری است. ما در اروپا نیز شاهد چنین وعده‌ها و قول و قرارها هستیم. پیش از انتخابات این کاندیداهای احزاب مختلف قول و قرار می‌دهند که پس از انتخاب شدن فراموش می‌کنند یا از بین می‌روند. اینها هم قول و قرارهایی است که در قانون اساسی هست و تابحال اجرا نشده و اجرا هم نخواهد شد. من آدم خوشبینی هستم ولی بنظر من اینها نمی‌توانند آزادی زبانی و فرهنگی را به این ملت‌ها بدهند.

سارلی: فکر می‌کنم یک گام بسیار بزرگی است که شورای عالی انقلاب فرهنگی برداشته گرچه من فکر می‌کنم که خیلی زودتر از اینها باید اقداماتی انجام می‌گرفت و تسهیلاتی ایجاد می‌شد، تا زمینه‌ی تدریس زبان اقوام فراهم می‌شد. بنظر من تدریس زبان اقوام به همبستگی اقوام ایرانی کمک خواهد کرد.

دویچه وله: دانشجویان از واحدهای تدریس زبان اقوام چگونه استقبال خواهند کرد؟

نرسسیانس: حتما باعث خوشحالی اقوام متفاوت خواهد شد. من همین الان تصمیم گرفتم که اگر چنین واحدهایی در دانشگاه تشکیل گردد در این کلاس ها شرکت خواهم کرد. من آذری، ترکمن یا کرد نیستم ولی حداقل یک زمینه‌ی تامل بین اقوام پیش می‌آید و این سبب دوستی و انسجام ملت خواهد بود.

یزدانی: به عقیده‌ی من جمهوری اسلامی ایران پیش از انتخابات قصد دارد خواستهای عادلانه ملیت‌ها را به اصطلاح کمی آرامش بدهد. من تاکید می‌کنم اینها قدم های اساسی نیستند و اگر قرار است چنین قدم هایی برداشته شوند بایستی کودکان از اول دبستان به زبان مادری کتاب داشته باشند. سیستم تحصیلی ایران از پایین شروع شود نه از بالا یعنی از دانشگاهها.

سارلی: این دو واحد بصورت اختیاری اعلام شده و جزو واحدهای اجباری نیست و آنهم در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی، یعنی دانشجویان زبان و ادبیات فارسی ۲ واحد اختیاری خواهند داشت که این دو واحد می‌تواند زبان ترکمنی باشد. من فکر می‌کنم دانشجویان ترکمن در استان گلستان ، که استان ما است استقبال خوبی خواهند کرد.

مصاحبه گر: طاهر شیرمحمدی

تحریریه: بهرام محیی