ایران و مسئله کمبود آب

به مناسبت هفته جهانی آب (۱۲ تا ۱۸ اوت) با دکتر حمید طراوتی کارشناس و فعال محیط زیست در ایران تماس گرفتیم تا از وضعیت آب در ایران مطلع شویم. دکتر طراوتی به مسئله آب از منظر توسعه پایدار می‌نگرد.

دویچه وله: آقای طراوتی کشور ایران از نظر دخایر آب در چه رده ای ارزیابی می‌شود؟

کشور ایران دارای آب و هوایی خشک و گرم است. اما آب دریافتی آن به علت وجود رشته کوه زاگرس و البرز از همه کشور های خاور میانه بیش تر است.

دویچه وله: چه راههایی برای استفاده بهینه از آب در ایران توسط کارشناسان توصیه میشود؟ چه کارهای کارشناسی و برنامه‌ریزی شده برای استفاده بهینه از آب در ایران پیش برده می‌شود؟

کمبود آب یکی از مهم ترین مسایل زیست محیطی ایران و یکی از موانع توسعه است. مسایل زیست محیطی را نمی توان جدا از یکدیگر مورد توجه قرار داد و حل کرد. عمده آب ایران از بارندگی در رشته کو ه های زاگرس و البرز به دست می آید. اما به برآورد کارشناسان سالانه چیزی حدود ۵۰ میلیون متر مکعب از این آب به صورت سیلاب هرز می رود. در این رابطه موارد زیر را می توانم عرض کنم:

در ایران به علت بالا بودن درجه حرارت و شدت تبخیر، استفاده از سد و ذخیره کردن آب در مناطق روباز مناسب نیست . پیشینیان ما آب را در زیر زمین و در داخل قنات ها ذخیره می کردند. ما نیز باید آب را بیش تر در زیر زمین ذخیره کنیم و این تنها با عملیات گسترده آبخیزداری ممکن است. آبخیزداری برای ایران مفید تر از سد سازی است. البته این حکم در همه جا صادق نیست ولی عمدتا چنین است. با آبخیزداری ما زمین را از آب غنی می کنیم و سپس با کشت و زرع در آن از آب استفاده بهینه می شود. در سال های اخیر حد اقل از لحاظ نظری آبخیز داری مورد توجه قرار گرفته ولی جز برخی اقدامات پراکنده تا کنون کار مهمی صورت نگرفته. به نظر من این کار نیازمند یک بسیج ملی است.

استفاده از روش های کم مصرف آبیاری مانند آبیاری قطره ای و بارانی و غیره نیز برای صرفه جویی در مصرف آب بسیار مفید است. خوشبختانه این راهکار سال هاست که مورد توجه مقامات قرار گرفته و اکنون در سطح وسیعی اجرا شده است. اما هنوز می باید حمایت های مادی و معنوی بیش تری از این راهکار صورت گیرد و تسهیلات بیش تری به آن اختصاص داده شودتا کشاورزان راحت تر بتوانند از آن استفاده کنند.

مسایل زیست محیطی کاملا به هم پیوسته اند. مشکل کمبود آب در اثر رشد جمعیت تشدید شده است. کنترل رشد جمعیت، بویژه در مناطق روستایی، علاوه بر اثرات مثبت دیگری که دارد در پیشگیری از کمبود آب نیز موثر است. تلاش برای آبادانی روستا ها، از جمله از طریق آبخیز داری و درخت کاری، نیز از مهاجرت به شهر ها و مصرف گسترده آب در شهر ها خواهد کاست. در مهار رشد جمعیت ایران یکی از موفق ترین کشور ها بوده است. اما اکنون جمعیت مجددا روی به رشد گذاشته و این مساله ای است که نباید از آن غفلت شود.

نکته دیگر رشد قارچ گونه شهر هاست. در مبارزه بر سر آب، به دلایل اجتماعی و اقتصادی، همواره روستا ها بازنده اند . اکنون شهر تهران بخش عمده آب تمام رود های مجاور خود را از مازندران گرفته تا گیلان به خود اختصاص داده و هنوز نیز عطش آن فرو ننشسته است. مهار رشد نا متوازن شهری نیز خود در رفع کمبود آب موثر است. در پیشگیری از رشد قارچ گونه شهر ها تا کنون به هیچ وجه موفق نبوده ایم و اقدام موثری در این زمینه صورت نگرفته است.

خشکسالی های چند سال اخیر به مردم نشان داد که گرم شدن آب و هوای کره زمین شوخی نیست. اکنون تعداد زیادی از روستا های ایران، بویژه در مناطقی همچون یزد و کرمان و زابل، کاملا تخلیه شده اند و چونان شهر ارواح به نظر می رسند. کم آبی چند سال اخیر و گرمای شدید، منابع آب این روستا ها را از بین برده و مردم در جستجوی کار به شهر ها رفته اند. هرگونه اقدام برای جلوگیری از گرماشدن کره زمین، از جمله درختکاری وسیع در روستا ها و تپه ماهورها و نیز در شهر ها و نیز کاهش میزان انتشار کربن از طریق گازسوز کردن اتوموبیل‌ها و کاهش مصرف بنزین و بهبود بخشیدن به امکانات رفت و آمد عمومی مانند اتوبوس ها و قطار ها ، خود در مهار کمبود آب موثر است.

فرهنگ سازی و آموزش مردم نیز موثر است. تا چند سال پیش مردم کمبود آب را باور نمی کردند. هنوز هم برخی گمان می کنند که وزارت نیرو بیهوده می گوید و کمبودی در کار نیست بلکه آب به کشور های ساحل خلیج فارس فروخته می شود. اما جیره بندی آب در چند سال گذشته و قطع مکرر آب در تابستان ها به اکثریت مردم هشدار قاطعی داد. بله ایران دچار کمبود آب است و باید با آن بطور همه جانبه مبارزه کند. و مردم باید در این زمینه شدیدا آموزش ببینند.