بحران از یاد رفته؛ یمن میان جنگ و تباهی
۱۳۹۶ مرداد ۵, پنجشنبه
یمن در آستانه یک فاجعه مضاعف انسانی قرار گرفته است. به گفته بسیاری از نهادهای سازمان ملل، شیوع فزاینده وبا هم‌زمان با قحطی و گرسنگی، هستی این کشور را تهدید می‌کند. وجود چنین فاجعه‌ای را مدیران صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف)، سازمان بهداشت جهانی و برنامه جهانی غذای سازمان ملل در بیانیه‌ای مشترک اعلام کرده‌اند.
مدیران این سه سازمان جهانی اعلام کرده‌اند: «این بدترین شیوع وبا در جهان در متن بزرگ‌ترین بحران انسانی جهان است».
از آوریل سال جاری میلادی (۲۰۱۷) تاکنون، ۴۰۰ هزار مورد ظن ابتلا به وبا ثبت شده است. شمار تلفات این بیماری مهلک ۱۹۰۰ نفر برآورد می‌شود.
گیرت کاپلر، مدیر بخش خاورمیانه یونیسف، اوایل ژوئن سال جاری ابراز نگرانی کرده بود که موارد ابتلای به وبا بتواند، در صورت نرسیدن کمک‌های لازم، هر ۱۴ روز تا دو برابر افزایش یابد و حتی از مرزهای یمن گذشته، به تمام کشورهای همسایه‌ی این کشور جنگ‌زده نیز سرایت کند.
علاوه بر این حدود دو میلیون کودک از سوءتغذیه رنج می‌برند و ۶۰ درصد جمعیت یمن نمی‌دانند چگونه باید وعده‌ی بعدی غذای خود را تأمین کنند.
بیمارستان‌های ویران
دردناک‌تر این است که نظام درمانی در معرض فروپاشی کامل است. به گزارش نمایندگان سازمان ملل، زیرساخت‌های اصلی کشور، از جمله تأسیسات پزشکی، بهداشتی و آب‌رسانی، یا به‌شدت صدمه دیده و یا کاملا نابود شده‌اند. در متن این وضعیت آشفته حدود ۱۶ هزار داوطلب مشغول خدمت‌رسانی‌اند. اما بیش از ۳۰ هزار خدمه پزشکی دست‌کم ۱۰ ماه است دستمزدی دریافت نکرده‌اند. با وجود این، بسیاری از آنان در محل کار خود حاضر می‌شوند.
مدیران سه نهاد وابسته به سازمان ملل در بیانیه‌شان نوشته‌اند که «بدون کمک این نیروها، ممکن است انسان‌هایی جان خود را از دست بدهند که می‌توانسته‌اند نجات یابند. ما هر چه در توان داریم انجام خواهیم داد تا از این افرادِ هنوز فعال و متعهد، نه فقط از لحاظ مالی، حمایت کنیم».
شکنجه و خشونت
چشم‌اندازی برای پایان درگیر‌ی‌ها دیده نمی‌شود. برعکس، ظاهرا جنگ ابعاد وحشیانه‌تری می‌یابد. دیده‌بان حقوق بشر امارات متحده عربی، یکی از نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان سعودی را متهم به حمایت از آن دسته از نیروهای دولتی یمنی کرده که زندانی‌های خود، یعنی جنگجویان مظنون به عضویت در القاعده و داعش را شکنجه می‌کنند. امارات علاوه بر این خود دست‌کم دو زندان دارد که زندانی‌ها در آنها شکنجه می‌شوند.
سارا لی ویتسون، مدیر بخش خاورمیانه دیده‌بان حقوق بشر، ربودن و از میان بردن جوانان به ظن وابستگی به القاعده و "دولت اسلامی" (داعش سابق) را مبارزه‌ای جدی با گروه‌های افراطی و تروریستی نمی‌داند و می‌گوید، شمار خانواده‌هایی که از سرنوشت بستگان خود بی‌خبرند، مدام رو به افزایش است.
بمباران غیرنظامیان
هم‌زمان با این مصائب، ذره‌ای از شدت عمل ائتلاف کشورهای عربی به رهبری عربستان در یمن کاسته نشده است. طبق ارزیابی سازمان ملل، نیروهای نظامی این ائتلاف به‌ندرت دغدغه جان غیرنظامیان را دارند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
به گزارش سازمان ملل، پایان هفته گذشته در جریان حمله‌ای هوایی به منطقه‌ای در استان "تعز" واقع در جنوب غربی یمن، بیش از ۲۰ غیرنظامی جان خود را از دست دادند. قربانیان ماه‌ها پیش از مناطق جنگی گریخته بودند. به گفته سازمان ملل، شواهدی هم دال بر وجود اهداف نظامی در نزدیکی محل بمباران‌شده وجود ندارد.
ترور مذهبی
هم‌زمان گزارش‌های متعددی از رشد ترورهای مذهبی در یمن خبر می‌دهند. برای مثال اخیرا جوانی به نام امجد عبدالرحمان در یک کافه اینترنتی در عدن به قتل رسید. او به گروهی تعلق داشت که در حوزه آزادی‌های مذهبی و حقوق زنان فعالیت می‌کند. یک روز پس از قتل این جوان، گروه‌های افراطی جلوی تشییع‌کنندگان جنازه او را گرفتند و با "کافر" نامیدن‌اش، از دفن او در گورستان مسلمانان جلوگیری کردند.
ترور مذهبی هر چه بیشتر ضرورت وجودی ائتلاف به رهبری عربستان را زیر سؤال می‌برد. یک آموزگار یمنی که نخواسته هویت‌اش فاش شود، به مجله اینترنتی المونیتور گفته است «هر کسی هم که مسئول نقض آزادی دینی باشد، در هر حال به نظر نمی‌رسد که اولویت ائتلاف به رهبری عربستان، برقراری امنیت و ثبات باشد».
آغاز بحران
جنگ یمن به جنگی فرسایشی تبدیل شده است. گروه‌های محلی، ائتلاف کشورهای عربی به رهبری عربستان و ایران در بحرانی‌تر شدن اوضاع این کشور نقش داشته‌اند.
در آغاز بحران، حوثی‌ها که بخشی از اقلیت شیعه در یمن را نمایندگی می‌کنند، برای تسلط بر مناطق جنوبی کشور با حامیان سنی دیکتاتور سابق، علی عبدالله صالح، متحد شدند. صالح که از ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۰ رئیس جمهور یمن شمالی بود، پس از وحدت بخش‌های شمالی و جنوبی همچنان به عنوان "رئیس جمهور منتخب" در قدرت ماند تا اینکه جنبش موسوم به بهار عربی به این منطقه رسید و او در آغاز سال ۲۰۱۲، پس از ۳۴ سال، مجبور به واگذاری قدرت شد.
پس از صالح، معاون اول او عبدربه منصور هادی، در انتخاباتی که یک نامزد بیشتر نداشت بر مسند ریاست جمهوری یمن نشست. شورش‌های داخلی یمن در همین دوره هم‌هنگام با فعال‌تر شدن حوثی‌ها و گروه‌های وابسته به شبکه تروریستی القاعده در شمال آغاز شد. شبه‌نظامیان حوثی و متحدان آنها سپتامبر ۲۰۱۴ با پیشروی به سوی پایتخت، صنعا را تصرف کردند. هادی چند ماه بعد صنعا را ترک کرد و در فوریه ۲۰۱۵ مقر حکومت را به پایتخت پیشین یمن جنوبی، شهر عدن، انتقال داد.
با ادامه پیشروی شورشیان به مناطق جنوبی، رئیس جمهور یمن عدن را نیز ترک کرد و به عربستان سعودی رفت تا از آنجا دولت در تبعیدش را هدایت کند. هادی پیش از ترک عدن در نامه‌ای به رهبران کشورهای عربی، خواستار دخالت نظامی آنها در یمن و سرکوب شورشیان شد. او مارس همان سال شورشیان حوثی را "آلت دست و بازیچه ایران" خواند.
حمایت "معنوی" ایران از حوثی‌ها
در واکنش به این تحولات، کشورهای عربی منطقه، به جز عمان، در ائتلافی به رهبری عربستان، از ۲۶ مارس ۲۰۱۵ حملات هوایی خود به مواضع حوثی‌ها و متحدانشان را آغاز کردند. جمهوری اسلامی که در آن زمان هم مثل امروز دخالت مستقیم در یمن را تکذیب می‌کرد، در عین حال عملیات شبه‌نظامیان علیه حکومت مرکزی را "جنبش مردمی" خواند و خود را حامی "معنوی و سیاسی" آنها معرفی کرد.
محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه و دبیر مجمع تشخیص مصلحت، اندک‌زمانی پس از دخالت نظامی عربستان در یمن، در نامه‌ای خطاب به رهبر "انصارالله"، عبدالملک حوثی، او را "رهبر عالیقدر یمن"، فرمانده "رزمندگان اسلام" و "بردار عزیز و انقلابی" خود خواند. رضایی مقاومت حوثی‌ها را ستود و به آنها توصیه‌هایی نظامی کرد.
بیشتر بخوانید: ظریف: امیدواریم جنگ یمن به درگیری میان ایران و عربستان نیانجامد
رضایی تنها نبود. بسیاری از دیگر مقام‌های ایرانی هم حمایت از حوثی‌ها را به‌صراحت اعلام کرده‌اند. از جمله علی اکبر ولایتی، مشاور علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی، ۲۶ مهرماه ۹۳ در دیدار با اعضای انصارالله یمن (جریان حوثی‌ها) بر "حمايت جمهوری اسلامی ايران از مبارزه حکيمانه انصارالله" تاکید کرده بود.
دولت وقت آمریکا نیز با آغاز بحران و جنگ یمن، از "تحرکات ایران" در این کشور ابراز نگرانی کرده و اقدام‌های ایران را در جهت "بی‌ثباتی" منطقه ارزیابی کرده بود. همچنین جان کری، وزیر خارجه وقت آمریکا، پس از اشغال صنعا توسط شبه‌نظامیان حوثی، حمایت ایران از آنان را "تعیین‌کننده" خوانده بود.
واکنش عربستان به "کودتا"
اما ملک سلمان، پادشاه عربستان، حوثی‌ها را به کودتا علیه دولت قانونی یمن متهم کرده و هم‌زمان گفته بود که عملیات نظامی علیه شبه‌نظامیان تا برقراری "آرامش و ثبات" در این کشور ادامه خواهد داشت.
پادشاه عربستان بدون نام بردن از ایران، از کشورهایی سخن گفته بود که قصد دارند یمن را به "پایگاهی برای گسترش نفوذ خود در منطقه" تبدیل کنند.
در همین حال جمهوری اسلامی در نخستین واکنش خود خواستار پایان دادن به عملیات نظامی عربستان و متحدانش در یمن شده و تاکید کرده بود که بحران داخلی این کشور باید از طریق مذاکره میان گروه‌های درگیر حل شود.
جمهوری اسلامی اما از آغاز بحران یمن همواره متهم به حمایت مالی و تسلیحاتی از شبه‌نظامیان حوثی و آموزش آنها با کمک نیروهای حزب‌الله لبنان بوده؛ اتهامی که ایران آن را همواره رد کرده است.
"سلاح ایرانی در دست شبه‌نظامی یمنی"
اتهام‌ها علیه ایران تنها به رقبای سیاسی آن محدود نمی‌شود. خبرگزاری رویترز در یکی از آخرین گزارش‌های اختصاصی خود در این مورد، در ماه مارس سال جاری از ارسال سلاح‌های پیشرفته‌ای مانند موشک‌های دوربرد و موشک ضد تانک و همچنین پهپاد از سوی ایران و نیز اعزام مستشاران نظامی به یمن گزارش داده بود. این گزارش با استناد به "منابع مطلع غربی و منطقه‌ای" مدعی شده بود که ایران، شیعه‌های عرب و افغان را هم برای آموزش نظامی شورشیان حوثی به یمن اعزام کرده است.رویترز همچنین با استناد به یک مقام بلندپایه ایرانی که نخواسته نامش فاش شود، نقل کرده بود که قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس (بازوی برون‌مرزی سپاه پاسداران)، در دیداری با فرماندهان ارشد سپاه در تهران، راه‌های "تقویت" شبه‌نظامیان حوثی را بررسی کرده است. طبق این گزارش، آنها در نهایت تصمیم گرفته‌اند که آموزش نظامی، ارسال سلاح و حمایت مالی از حوثی‌ها را افزایش دهند.
در عین حال، نمایندگان ائتلاف به رهبری عربستان نیز مدعی در دست داشتن "اسناد و شواهد" بسیاری در تأیید قاچاق اسلحه از ایران به یمن هستند.
جنگ نیابتی
عربستان خود را قدرت محافظ مسلمانان سنی‌مذهب می‌داند و جمهوری اسلامی هم برای خود نقش حامی شیعیان جهان را قائل است. اما جنگ نیابتی این دو کشور در یمن، در درجه اول بر سر تثبیت یا گسترش نفوذ عربستان و ایران در منطقه است.
بیشتر بخوانید: بازیگران اصلی جنگ خونین قدرت در یمن
این جنگ جلوه‌ای از رقابتی است که به‌خصوص پس از سرنگونی صدام حسین در عراق و خلأ قدرت در منطقه، میان این دو قدرت منطقه‌ای پدیدار شد. رقابت میان ایران و عربستان در کشورهایی چون سوریه، لبنان، بحرین و عراق نیز به دامنه‌دارتر شدن تنش میان دو کشور و فرسایشی شدن هر چه بیشتر جنگ یمن کمک می‌کند.
توجیه ریاض
عربستان سعودی تصمیم خود مبنی بر جنگ علیه شورشیان حوثی مورد حمایت ایران را امری اجتناب‌ناپذیر قلمداد می‌کند. دست‌کم سخنان ولیعهد عربستان، محمد بن سلمان، در مصاحبه اخیرش با خبرگزاری العربیه چنین تحلیلی را تأیید می‌کند.
محمد بن سلمان که هم‌زمان وزیر دفاع عربستان هم هست، گرچه درباره درگیری‌های یمن گفته است "هیچ‌کس خواهان ادامه جنگ نیست"، اما به ادعای او، زمانی که بیش از دو سال پیش ریاض تصمیم به دخالت نظامی در کشور همسایه‌اش را گرفت، "راه دیگری" نداشت. به گفته این چهره پرنفوذ ریاض، گروه‌های تروریستی به دولت مشروع یمن حمله کرده بودند و اگر عربستان سعودی وارد عمل نمی‌شد، آنها امنیت تمام منطقه را به خطر می‌انداختند.
موقعیت یمن از زمان دخالت نظامی ائتلاف عربستان و حامیانش تاکنون تغییر چندانی نکرده است. برعکس، جنگ که تاکنون به بهای جان بیش از ۱۰ هزار نفر پیش برده شده، به نهادینه شدن خشونت و بی‌رحمی در جامعه کمک کرده است. ویدئویی که چند روز پیش در اینترنت منتشر شد، نشان می‌دهد که چگونه واحدهای نظامی یمن بعضی زندانیان وابسته به شورشیان حوثی را تیرباران کرده و بخش دیگری را گردن می‌زنند.
خطر جنگ و ترجیح تهران
درعین حال، نباید تهدیدهای جدی‌تری که می‌تواند کل منطقه را به آتش بکشد از یاد برد. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، آغاز هفته گذشته ابراز امیدواری کرده بود که مناقشه یمن به درگیری مستقیم ایران و عربستان سعودی نینجامد. او در پاسخ به پرسشی درباره خطر رویارویی مستقیم دو کشور، تأکیدی بر منتفی بودن چنین خطری نکرده و تنها گفته بود: «ایران مسلما امیدوار است وارد چنین جنگی با عربستان نشود». وزیر خارجه ایران تأکید کرده بود، تهران و ریاض با وجود اختلاف نظر در مورد یمن و سوریه، می‌توانند برای پایان به این مناقشه‌ها با یکدیگر همکاری کنند. او البته درباره زمینه‌ها و بنیان‌های واقعی این "همکاری" سخنی نگفته بود.
دلیل اختلافاتی که به بحران یمن انجامیده، باعث ورود عربستان و ایران به شکل مستقیم و غیرمستقیم به این مناقشه شده و آن را به جنگی فرسایشی تبدیل کرده، هر چه باشد، بهای آن را تنها غیرنظامیان این کشور فقیر عربی می‌پردازند.
دیدار روز گذشته رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از یمن نیز تنها برای همین بود که بحران از یاد رفته‌ی یمن را به جامعه جهانی یادآوری کند و از "غرب و قدرت‌های منطقه‌ای" بخواهد که از نفوذ خود برای پایان بخشیدن به آن استفاده کنند.