بحران پیچیده سوریه و راه حلی نه چندان آسان
۱۳۹۴ مهر ۳, جمعه
با تغییر محسوس رویکرد کشورهای غربی نسبت به بحران سوریه، ابعاد و کم و کیف یک راه حل کارا و قابل قبول برای همه طرف‌های درگیر، بیش از پیش به بحث روز بدل شده است. در روزهای اخیر در غرب این فکر در حال جا باز کردن است که برانداختن اسد در قیاس با مقابله با گروه"دولت اسلامی" اولویت ندارد و برای یافتن یک راه حل برای بحران سوریه باید با همه طرف‌های درگیر و از جمله اسد و رژیم او وارد مذاکره شد. در عین حال، هم در واشنگتن و هم در پاریس و برلین و حتی در استانبول بر این نکته تاکید می‌شود که رفتن اسد گرچه دیگر شرط آغاز مذاکرات برای دستیابی به راه حل صلح در سوریه نیست، ولی در پایان پروسه گذار نباید اسد و محافل نزدیک به او نقشی در سیاست سوریه داشته باشند.
بیشتر بخوانید: اردوغان: دوره گذار در سوریه می‌تواند با اسد باشد
رویکرد جدید غرب به عوامل مختلفی برمی‌گردد که بالا گرفتن راهی شدن پناهجویان سوری به سوی اروپا و موفقیت اندک حملات هوایی در یک سال اخیر علیه مواضع دولت اسلامی از جمله آنها هستند.
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان نیز که در سال‌های گذشته رفتن اسد را شرط اولیه شروع گفت‌وگو و حل صلح‌آمیز مناقشه سوریه می‌دانست ، روز پنجشنبه (۲۴ سپتامبر/ دوم مهر) در مصاحبه‌ای رسیدن به یک راه حل در مورد سوریه را مستلزم گفت‌وگو با رژیم اسد اعلام کرد. روزنامه آلمانی "تاتس" در شماره ۲۵ سپتامبر خود در باره این تغییر موضع آلمان و سایر کشورهای غربی مصاحبه‌ای کرده است با گیدو اشتاین‌برگ، کارشناس "بنیاد علم و سیاست" (Stiftung Wissenschaft und Politik). این بنیاد مهم‌ترین اندیشکده نزدیک به دولت آلمان در مسائل مربوط به سیاست خارجی به شمار می‌رود.
بیشتر بخوانید: جان کری: بشار اسد نباید یک‌روزه یا یک‌ماهه کنار برود
راه حلی صرفا برای دمشق و سواحل مدیترانه
گیدو اشتاین برگ در توضیح دلایل چرخش دولت آلمان نسبت به نقش رژیم اسد در مذاکرات صلح، می‌گوید که این چرخش تمکین به واقعیت است: «برای کارشناسان از همان سال ۲۰۱۱ مشخص بود که رژیم به سرعت سقوط نمی‌کند. از آنجایی که (حالا هم) این رژیم مورد حمایت بی قید و شرط روسیه است، بدون مذاکره با آن راه‌حلی برای بحران قابل تصور نیست.»
اشتاین برگ البته هشدار می‌دهد که نباید هدف از مذاکرات تبعیت از ایده روسیه باشد که می‌خواهد رژیم اسد را هم درگیر مقابله با دولت اسلامی بکند: «هدف باید پایان‌دادن به جنگ در مناطق تحت حاکمیت رژیم باشد و یک راه حل سیاسی برای ایجاد ثبات در این منطقه پیدا شود.»
ولی به رغم چرخش نسبی غرب در رویکرد نسبت به رژیم اسد، کشورهای اصلی درگیر در مقابله با رژیم اسد تمایل کمتری به چنین تغییری در مواضع خود دارند. گرچه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اخیرا اظهاراتی داشته که از همسو شدن نسبی او با مواضع جدید در غرب حکایت دارد، ولی در مواضع رسمی عربستان در همین حد هم تغییری دیده نمی‌شود. گرچه که دیدار مقام‌های رژیم اسد با مقام‌های عربستان عملا نشانه‌ای از چنین تغییری تلقی می‌شود.
"ترکیه نقش اصلی را دارد"
به باور اشتاین برگ در یافتن راه‌حل سیاسی برای سوریه با مشارکت رژیم اسد، بیش از آن که موضع عربستان مشکل ایجاد کند، تاثیر و نفوذ و مواضع ترکیه موثر است. به ویژه آنجا که پای ایجاد ثبات در مناطق کردنشین شمال سوریه به میان بیاید، نقش ترکیه محوری خواهد شد.
ثباتی که در این منطقه ایجاد شود و به قدرت‌گیری کردها بیانجامد، با توجه به پیوندهای تنگاتنگ میان جریان سیاسی اصلی در کردستان سوریه با حزب کارگران کردستان ترکیه (پکک) با خشنودی آنکارا روبرو نخواهد شد. این در حالی است که به گفته اشتاین برگ غرب در مبارزه با داعش و باثبات‌سازی سوریه "به نیروی کردهای سوریه به رغم پیوندشان با پکک" نیاز دارد. او می‌گوید: «ولی مادامی که ترکیه در حال جنگ با پکک است، ادغام کردهای سوریه برای ایجاد ثبات در این کشور هم آسان نخواهد بود».
این کارشناس روابط بین‌المللی غرب در ادامه می‌گوید که اگر دولت ترکیه در تمرکز و توجه به حل مناقشه با کردهای این کشور اهمال نکرده بود، حالا مناسبات با کردهای سوریه و استفاده از نیرو و امکانات آنها برای باثبات‌سازی بخش‌هایی از این کشور آسان‌تر می‌بود.
اگر در منطقه تحت تسلط رژیم سوریه از رهگذر یک راه حل سیاسی ثبات و آرامش برقرار شود و در شمال این کشور هم با همراهی ترکیه نهایتا روند مشابه‌ای به جریان بیافتد، آن گاه تکلیف مناطق تحت تسلط گروه تروریستی "دولت اسلامی" چه خواهد شد؟ آیا تنظیمات و تدبیرها در دمشق و در شمال سوریه برای عقب‌راندن این گروه افراطی و محدود کردن پایگاه اجتماعی آن کافی است یا باید حملات نظامی علیه آن ادامه یابد؟
دیدار در سطح عالی
اشتاین برگ در پاسخ به این سوال می‌گوید که باید حملات هوایی را از جمله با مشارکت آلمان تشدید کرد و در عین حال در روی زمین نیز برای مقابله با آن یک نیروی زمینی از سنی‌های سوریه تشکیل داد. او غلبه بر سایر نیروهای افراطی فعال در عرصه سوریه را آسان‌تر می‌داند، به شرطی که ترکیه دست از حمایت آنها بردارد.
در مجموع رایزنی‌ها بر سر حل بحران سوریه شدت بی‌سابقه‌ای پیدا کرده است. ولادیمیر پوتین و باراک اوباما، روسای جمهور روسیه و آمریکا هم که در یک سال و نیم اخیر به دلیل بحران اوکراین مناسبات سردی داشته‌اند حالا قرار است که در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با یکدیگر دیدار کنند و یکی از موضوع‌های محوری مذاکرات آنها بحران سوریه است.
بیشتر بخوانید: دیدار اوباما و پوتین در نیویورک با موضوع سوریه
حل مناقشه هسته‌ای ایران و تاکید بر مشارکت این کشور در راهجویی برای حل بحران سوریه نیز از مولفه‌های وضعیت جدید است. با این همه از نظر بسیاری از کارشناسان ابعاد و پیچیدگی بحران سوریه و درآمیختن آن با بحران حضور دولت اسلامی در بخش‌هایی از عراق سبب می‌شود که حل بحران در کلیت خود آسان و سریع قابل تحقق نباشد.