برای نجات برجام چه راهی باقی مانده است؟
۱۳۹۸ اردیبهشت ۲۰, جمعه
دولت ایران روز چهارشنبه، ۱۸ اردیبهشت، رسما برخی تعهدات خود در چارچوب قرارداد اتمی موسوم به برجام را کنار گذاشت. مقامات ایران اعلام کردند که این اقدام تازه به معنای خروج از برجام نیست، بلکه ایران تنها "برخی فعالیت‌های داوطلبانه را انجام نخواهد داد".
بر پایه تصمیم ایران ظرف ۶۰ روز اجرای بخش‌هایی از برجام متوقف می‌شود. اولیور مایر، کارشناس آلمانی در حوزه سیاست امنیتی از نهاد دانش و سیاست، در مصاحبه با دویچه وله فارسی با اشاره به این نکته که ایران دلیل تصمیم خود را در مورد برخی بندها این گونه بیان کرده است که "در کل خواستار نجات برجام است"، می‌گوید: «اما خروج محدود مسئله‌دار است زیرا نمیتوان همین طوری بخشی از توافق را آگاهانه کنار گذاشت. برای اینکه احتمالا در این صورت کل توافق به سرعت زیر سوال خواهد رفت به ویره مثلا اگر توافق‌ها در مورد بخش‌های اصلی برجام رعایت نشوند؛ برای نمونه در مورد ذخایر اورانیوم غنیشده.» به اعتقاد او اما تا زمانی که "آژانس بینالمللی انرژی اتمی" به چنین نتیجه‌ای نرسیده است، هنوز امیدی به نجات برجام هست.
کمک اروپا به ایران برای جلوگیری از نقض برجام
تهران اعلام کرده است که دیگر خود را به رعایت سقف ۳۰۰ کیلو برای اورانیوم غنیشده و همچنین سقف ۱۳۰ تن برای آب سنگین متعهد نمی‌داند و از این پس، این دو محصول تولیدشده در کشور به فروش نخواهد رسید.
از سوی دیگر آمریکا هفته پیش اعلام کرد تحریم‌هایی برای اورانیوم غنیشده در ایران در نظر گرفته است. این به این معنی است که ایران حتی اگر در چارچوب برجام اورانیوم غنی کند و آب سنگین تولید کند با محدودیت‌های آمریکا برای فروش و تبادل آنها روبروست و نمی‌تواند سقف توافقی را رعایت کند.
به اعتقاد مایر: «آمریکایی‌ها با تمام نیرو تلاش می‌کنند برجام را به شکست بکشانند به این شکل که تقریبا جلو تمامی اقداماتی را که برای پیادهسازی و اجرای برجام لازم است، می‌گیرند.»
این کارشناس به خروج اورانیوم غنیشده و آب سنگین از ایران در چارچوب برجام اشاره می‌کند و معتقد است: «اگر اروپایی‌ها پیشنهاد بدهند که واردات اورانیوم و آب سنگین را از ایران به عهده می‌گیرند، به نظرم این کارساز و مفید خواهد بود. یک سیگنال و پیام پشتیبانی به ایران خواهد بود که می‌تواند مشکل نگهداری سقف تعیین شده برای ذخایر اورانیوم و آب سنگین را حل کند.»
دست اروپا در برابر آمریکا بسته است
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران اعلام کرده است که تهران به تعهدات خود پایبند خواهد بود اگر طرف‌های برجام در عرض دو ماه محدودیت‌های وضع شده برای حوزه نفت و بانک ایران را لغو کنند. اما آیا اروپا قادر به لغو تحریم‌ها و عادی‌سازی روابط اقتصادی خواهد بود؟
کارشناس آلمانی معتقد است: «اروپا در عرض دو ماه نمی‌تواند آنچه را که در مدت ۱۲ ماه نتوانست انجام دهد، عملی کند.» به اعتقاد مایر هر دو طرف، یعنی ایران و اروپایی در این مسئله باید صادقانه با هم رفتار کنند. او می‌گوید: «قدرت اقتصادی آمریکا زیاد است، زیادتر از آن مقداری که اروپا بتواند خسارات ناشی از تحریمهای وضع شده از سوی آمریکا را در مدت کوتاهی جبران کند.» کارشناس آلمانی می‌گوید: «برای به وجود آوردن ابزارهای لازم [برای هماوردی با آمریکا] به برنامه و اقداماتی درازمدت نیاز است.»
الیور مایر در مورد برنامه اروپا پس از ۶۰ روز و در صورت خروج ایران از برجام می‌گوید: «اروپایی‌ها همیشه به روشنی گفته‌اند که پایبندی کامل ایران به برجام را شرط اجرای برجام می‌دانند. در صورتی که آژانس انرژی اتمی به این نتیجه برسد که ایران دیگر به برجام متعهد نیست یا مقررات برجام را به گونه قابل توجهی نقض می‌کند، اروپا هم دیگر خود را به پایبندی به توافق ملزم نخواهد دانست.»
"ایران تهدیدی اتمی نیست"، "گزینه نظامی روی میز است"
این کارشناس امور سیاست امنیتی با اشاره به امکاناتی که برجام برای کنترل برنامه‌ی هسته‌ای ایران در اختیار غرب قرار میدهد، و با اشاره به عضویت ایران در پیمان منع گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای معتقد است مادامی که ایران به برجام پایبند بماند، فعالیت‌های این کشور از سوی سازمان‌های بینالمللی قابل کنترل است و ایران تهدیدی اتمی به شمار نمی‌رود.
مایر با اشاره به این مسئله که "ابتدا این آمریکا بود که برجام را نقض کرد و از هیچ تلاشی برای منزوی کردن ایران در بخش سیاسی، اقتصادی و نظامی و فشار بر ایران فروگذار نکرد"، معتقد است: «اما نقض برجام از سوی آمریکا توجیهی برای یک تخلف دیگر از سوی ایران در مورد برجام نیست.»
او به آمریکا و گزینه‌‌های نظامی این کشور علیه ایران که در صورت خروج از برجام "روی میز هستند" اشاره می‌کند و به ایران هشدار میدهد: «این حالت وضعیت بسیار خطرناکی با احتمالا پیامدهایی غیرقابل پیش بینی خواهد داشت".