تالارهای بی‌كتاب در نمايشگاه كتاب
۱۳۹۱ مهر ۲۴, دوشنبه
نكته‌هایی معمولی وجود دارند كه تقريباً همه ساله در نمايشگاه جهانی كتاب فرانكفورت تكرار می‌شوند:
۷۴۰۰ نمايشگر در محیطی به مساحت حدود ۱۷۰ هزار متر مربع، ۴۰۰ هزار عنوان تازه‌چاپ و بازچاپ را از ۱۰۰ كشور جهان در ۵ تالار بزرگ به نمايش گذاشته بودند.
ديداركنندگان برای ۵ روز، از دهم تا چهاردهم اكتبر (۱۹ تا ۲۳ مهر)، شاهد بيش از ۴۰۰ برنامه‌ی سخنرانی، نمايش فيلم، كتابخوانی و بحث و گفتگو در حاشيه‌ی نمايشگاه بودند.
اما ويژگی نمايشگاه امسال چه بود كه تعداد بيشتری ديداركننده نسبت به سالهای گذشته را هر ۵ روز به آنجا کشاند؟
آنچه مسلم است، حتی برای ديدن گذرای همه‌ی نمايشگاه هم ۵ روز كافی نيست و ديداركنندگان بايد برنامه ريخته و تنها از غرفه‌های مشخصی ديدار کنند تا دست کم از بخش‌هایی از نمایشگاه به لحاظ کیفی بهره برده باشند.
گزارش حاضر هم تنها دست‌چینی از آنچه امسال در نمایشگاه کتاب فرانکفورت عرضه شد را دربرمی‌گیرد.
چهارشنبه: ديدار از تالار ويژه ی نيوزیلند
ميهمان افتخاری امسال، نیوزیلند، با ۷۰ نويسنده و ۱۰۰ دست‌اندركار عرصه‌های كتاب و هنرهای گوناگون در نمايشگاه شركت كرده بود.
در تالار ويژه‌ی نيوزیلند جزيره‌ای را شبيه‌سازی كرده بودند كه به ميهمانان احساس كنج دنجی برای مطالعه يا استراحت زير نور ماه را می‌داد.
كاترين پيك، از مسئولان این تالار، در پاسخ به اين پرسش كه چرا شب در جزيره‌ی نيوزیلند را شبيه‌سازی كرده‌اند گفت: «ما با آن سوی زمين ۱۲ ساعت اختلاف زمان داريم. هميشه هنگامی كه اينجا روز است، آنجا شب است.»
در چادرمانندی در گوشه ای از تالار كتابها را به نخ‌های قلاب‌های ماهيگيری آويخته بودند. می‌گويند جزيره‌ی شمالی يكی از شهرهای اصلی نيوزیلند را با قلاب از آب گرفته‌اند.
تالار ويژه كه هر سال معمولاً با كتابها و اجناس ويژه‌ی میهمان افتخاری نمايشگاه تزيين و پر می‌شود، امسال فضای خلوتی داشت و همين خلوت و پرهيز از طمطراق بود كه طبيعت متفاوت آرامش‌بخش نيوزیلند را به‌خوبی نمايش می‌داد.
در صحن حياط نمايشگاه رقص‌های بوميان نيوزیلند با ترانه‌هايی به زبان مائوری و انگليسی اجرا می‌شد كه بخش هيجان‌انگيز حضور ميهمان افتخاری را تشكيل می‌داد.
پنجشنبه: حضور گسترده‌ی نهادهای رسمی ايران
بر پايه‌ی فهرست انتشاراتی‌های نمايشگاه، پانزده انتشاراتی ايرانی در نمایشگاه امسال در فرانکفورت شركت كرده بودند. اما در حقیقت ۷ غرفه‌ی ايرانی ديده می‌شدند كه يا نهادهای رسمی و پشتيبانی‌شده‌ی جمهوری اسلامی مانند رايزنی فرهنگی سفارت ايران در آلمان بودند، يا ناشران ميهمان نمايشگاه. از بخش دوم تنها دو ناشر، يعنی نشر "شباويز" و "مثلث"، شركت داشتند.
مسئول نشر "مثلث" در پاسخ اين پرسش كه چرا جز دو سه كتاب، چيزی در غرفه‌ی او نيست، به دويچه وله گفت: «تصور بسياری از ما ايرانی‌ها از نمايشگاه كتاب، نمايشگاه تهران است. اما آنجا بيشتر حالت بازارچه‌ی حراج كتاب را دارد، در صورتی كه نمايشگاه فرانكفورت بيشتر برای آشنايی ناشران و دست‌اندركاران با يكديگر و فروش کپی رايت يا حق تأليف و نشر است.»
مسئول غرفه در پاسخ اينكه پيش‌شرط دعوت نمايشگاه از ناشران خصوصی چيست، گفت كه این كار سختی نيست و ادامه داد: «چون ما در ايران مشكل زبان انگليسی داريم و برای دعوت پيش از آغاز نمايشگاه در يك سمينار سه روزه كه نوعی كارگاه آموزش مسائل نشر حرفه‌ی است بايد شركت كرد، ناشران ما كمتر از عهده‌اش برمی‌آيند.»
جز دو نهاد ايرانی، يعنی "كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان" و "مركز كامپيوتری علوم اسلامی"، كه در تالار شماره ۳ يعنی تالار ويژه‌ی كودكان غرفه داشتند، در بخش غرفه‌های شرق در تالار شماره‌ی ۵ نمايشگاه، رايزنی فرهنگی سفارت و يك غرفه‌ی بزرگ ديگر بودند. غرفه‌ی دوم بيشتر حالت تبليغات گردشگری را داشت و سوغاتی‌های ايرانی بيش از كتاب در آن جلب توجه می‌كرد.
در اين ميان جای انتشاراتی‌های خصوصی كاملاً خالی و حضور ناشران مستقل بسيار كمرنگ بود. محمد عظيمی، سخنگوی برگزاری نمايشگاه‌ها در ايران، در پاسخ اين پرسش كه چگونه و چرا به جای خود ناشران مؤسسه‌ی نمايشگاه‌های تهران اينجا غرفه گرفته است گفت: «شايد نتوانستند به موقع ثبت نام كنند. ما ولی از سوی نهادهای مختلف پشتيبانی شده‌ايم و از طرف بعضی از ناشرين کتاب‌هایی از ايران اسلامی آورده ايم.»
به عنوان واكنش به شركت نهادهای رسمی جمهوری اسلامی در صحن حياط نمايشگاه، ميز اطلاع‌رسانی‌ای ديده می‌شد كه از سوی "كميته بين‌المللی عليه اعدام و سنگسار" و "فدراسيون سراسری پناهندگان ايرانی در آلمان" ترتيب داده شده بود.
شهناز مرتب به نمایندگی از سوی این انجمن‌ها در پاسخ اين پرسش كه چرا ميز اطلاع‌رسانی خالی از كتاب است، درحاليكه در سالهای گذشته روی چنين ميزهايی كتابهايی كه در ايران اجازه ی چاپ نداشتند نمايش داده و عرضه می‌شدند، گفت: «هدف ما اعتراض به حضور نمايندگان رسمی جمهوری اسلامی و فتوای قتل شاهين نجفی است. ما نمايشگاه عكسی داريم كه ديدگاه ما را می‌رساند.»
جمعه: تنها بخشی كه از بحران و صرفه‌جويی در هزينه‌ها مصون مانده
امسال كتابهای كودكان در صدر كار نمايشگاه جهانی فرانكفورت بود. جز تالار بزرگ شماره‌ی ۳ در بسياری از غرفه های تالارهای ديگر می‌شد ديد كه اين تنها شاخه‌ی فرهنگی است كه تا اندازه‌ی زيادی از صرفه‌جويی در هزينه در امان مانده است.
كتابهای كودكان از گرانترين كتابها به شمار می‌آيند، با اين حال بخش بسيار بزرگی از كتابهای تازه چاپ امسال، كتاب كودك بود. بازی‌های كامپيوتری، كتابهای شنيداری و ديجيتال كودک و همچنين كتابهای چندرسانه‌ای هم در اين بخش نظر را جلب می‌كردند. اين آخری‌ها كتابهايی هستند به همراه عكس، سی‌دی يا دی‌وی‌دی كه مطلب كتاب را به شكلهای گوناگون شنيداری، تصويری و حتا لمسی عرضه می‌كنند.
"كانون پرورش فكری کودکان و نوجوانان" نيز ۱۳۰ عنوان كتاب عرضه كرده بود كه ۲۰ عنوان آن الكترونيك بودند.
شنبه: حضور شركت‌های ساخت ابزارهای الكترونيكی به جای ناشران
در تالارهای بزرگ ۳، ۴ و ۵ بيشتر از سالهای گذشته نه تنها كتابهای الكترونيكی به صورت دستگاه به نمايش درآمده بودند بلكه نمايندگی‌های سونی، آمازون، سامسونگ و مانند اينها با دستگاه‌های تازه‌ی متن‌خوان و كتابهای مجازی شركت داشتند.
آقای ماكس پلنگه Plaenge، مسئول شركت ليكويديو ،به دويچه وله گفت كه شركت او تنها شرايط و وسايل تبليغ كتابها را ايجاد می‌كند.
مسئول شركت سونی گفت كه برای تماس با ناشران و ديداركنندگان آمده و اعلام اينكه به زودی اين شركت هم مانند آمازون و اپل يك فروشگاه كتابهای مجازی باز خواهد كرد.
ژرژ هوبرتی مدير عامل شركت پاكتبوك كه ايبوك يا همان دستگاه‌های كتاب الكترونيكی را توليد می‌كند از تازه‌های شركت خود گفت: «می‌توانم تضمين كنم كه دستگاه‌های ما پس از چند ساعت كتاب خواندن هم چشم را خسته نمی‌كنند چون ما همه‌ی اينها را به سيستم e-ink يعنی جوهر الكترونيكی مجهز می‌كنيم. معنی‌اش اين است كه در نور خورشيد هم شما می‌توانيد راحت با اين دستگاه‌ها كار كنيد و نارسايی‌های مانيتورهای كامپيوتری را نداريد.»
آقای شورتسه شركت مدياتك را ناشر نويسندگانی معرفی كرد كه در انتشاراتی‌های ديگر امكان چاپ و نشر اثر خود را نيافته‌اند. اين انتشاراتی كتابها را بيشتر به صورت مجازی عرضه می‌كند.
يكشنبه: برنامه‌های جانبی و جنب‌و‌جوش پايانی
در آخرين روز، نمايشگاه با شركت چندين نويسنده و دست اندركاران انيميشن و فيلم و صدا نشستی را برگزار كرد كه در آن كتابهای نسل‌های آينده مورد بررسی قرار گرفتند. كتابهای چندرسانه‌ای و كتاب به صورتهای گوناگون حتا غريب.
شايد عجيب‌ترين آنها نشر "كتاب در وان حمام" بوده باشد كه به پيروی از كتابهای مقاوم كودكان، كتابهايی درآورده كه می‌شود آنها را زير دوش هم برد و در وان حمام خواند.
تلويزيونها و راديوهای سراسری آلمان نيز برنامه‌های كتابخوانی و سخنرانی از نمايشگاه را زنده پخش می‌كردند.
روز آخر پرجنب و جوش‌ترين روز نمايشگاه بود. ديداركنندگان به خريد كتاب از نمايشگران اصرار داشتند و نمايشگران نگران جمع‌آوری بساط خود بودند.
"جايزه‌ی صلح ناشران و كتابداران آلمان" در همين جنب و جوش و غوغا به نويسنده ی انتقادگر چينی، ليائو ييـوو، اعطا شد. بدين ترتيب امسال چينی‌ها برندگان اصلی نمايشگاه بودند، زيرا جايزه ی ادبی نوبل نيز به مو يان تعلق گرفت كه آثارش هنوز در چين منتشر می‌شوند.