تقدیر برلیناله از استیون اسپیلبرگ، چهره همه‌‌فن‌حریف هالیوود با خرس افتخاری

خرس افتخاری برلیناله ۲۰۲۳ به استیون اسپیلبرگ، فیلم‌ساز پرآوازه آمریکایی اهدا شد. او این جایزه را به پاس یک عمر فعالیت هنری و سینمایی دریافت می‌کند. اسپیلبرگ که از لحاظ فروش فیلم موفق‌ترین کارگردان جهان محسوب می‌شود، افتخارات و جوایز زیادی در کارنامه خود ثبت کرده است، از جوایز اسکار و گلدن گلوب گرفته تا بفتا.

اسپیلبرگ در خانواده‌ای یهودى در شهر سینسیناتى در ایالت اوهایو به دنیا آمده، از همان دوران کودکى شیفته فیلم و فیلم‌سازى بود. در سن یازده سالگى نخستین فیلم‌هاى آماتورى هشت میلیمتری خود را ساخت و دو سال بعد با ارائه یک فیلم ۴۰ دقیقه‌ای به نام "فرار به ناکجا" مقام اول یک مسابقه فیلم‌سازى را کسب کرد.

اسپیلبرگ در شروع همکاریش با شرکت یونیورسال به عنوان دستیار کارگردان در تهیه چندین سریال تلویزیونى سهیم بود، تا اینکه با ساختن فیلمى به اسم "دوئل" در سال ۱۹۷۱ سر زبان‌ها افتاد. این فیلم در آن زمان در آمریکا از تلویزیون پخش شد، اما در اروپا، ژاپن و همچنین ایران روى پرده سینما آمد و بسیار موفق بود. اسپیلبرگ "دوئل" را با ۳۵۰ هزار دلار بودجه و در عرض تنها ۱۶ روز ساخت. تصویر: نمایی از فیلم "دوئل".

اسپیلبرگ با اقتباس از رمان "آرواره‌ها" نوشته پیتر بنچلى، فیلمى به همین نام ساخت که در سال ۱۹۷۵ اکران شد و این کارگردان را در سراسر دنیا به شهرت رساند. این فیلم که در آن سالها سال‌ها طعم شیرین شنا و آب‌بازى لب دریا را به دهن دریادوستان تلخ کرد، بیش از ۴۷۰ میلیون دلار فروش داشت. "آرواره‌ها" یکى از گام‌هاى بزرگ در دنیاى هالیوود محسوب می‌شود، چون پدیده "بلاک باستر" را جا انداخت.

موفقیت اسپیلبرگ با ساختن آثارى چون فیلم علمى − تخیلى "برخورد نزدیک از نوع سوم" ادامه یافت. این فیلم در سال ۱۹۷۷ به همراه نخستین‌ قسمت از مجموعه فیلم‌های "جنگ ستارگان"، اثر موفق جرج لوکاس به سینماها راه یافت. "برخورد نزدیک از نوع سوم" اگر چه نتوانست از لحاظ گیشه به پای "جنگ ستارگان" برسد، اما بسیاری از منتقدان آن را از اثر لوکاس برتر می‌دانند.

نخستین قسمت از مجموعه فیلم‌هاى ایندیانا جونز با بازیگرى هریسن فورد در سال ۱۹۸۱، موفقیت بعدی اسپیلبرگ را از لحاظ فروش رقم زد. این فیلم که با بودجه‌ای بالغ بر ۲۰ میلیون دلار ساخته شد، نزدیک به ۳۹۰ میلیون دلار فروش داشت. تصویر: هریسن فورد، در نمایی از فیلم پرهیجان "ایندیانا جونز و مهاجمان صندوق گمشده".

یک سال بعد فیلم جذاب و تماشایى ای‌تی میلیون‌ها نفر را به سینماها کشاند که از لحاظ فروش مرز ۷۰۰ میلیون دلار را پشت سر گذاشت و رکوردى تازه به پا کرد. تم یا موضوع حفظ کانون گرم خانواده طبقه متوسط آمریکایى در برابر تهاجم نیروهاى ناشناخته طبیعى یا سیاسى، در بسیارى از فیلم‌هاى تخیلى اسپیلبرگ هم حضور دارد.

سال ۱۹۹۳ یکى از نقطه‌هاى اوج فعالیت‌هاى هنرى اسپیلبرگ محسوب می‌شود. در این سال فیلم پرهیجان "پارک ژوراسیک" اکران شد که با بودجه‌ای بالغ بر ۱۹۰ میلیون دلار گران‌ترین فیلم سال بود، اما از لحاظ گیشه رکوردهاى قبلى را شکست و ۹۲۰ میلیون دلار فروش داشت. با این فیلم موضوع و پدیده دایناسورها برای نوجوانان بار دیگر جذاب شد.

در همان سال هم فیلم طولانى و سیاه سفید "فهرست شیندلر" به روى پرده آمد که درباره نجات یک هزار و ۲۰۰ یهودى با کمک شخصى به نام اسکار شیندلر از اردوگاه مرگ نازی‌ها است. منتقدان فیلم از خلاقیت پخته اسپیلبرگ و اثرى روشنفکرانه و هیجان‌انگیز سخن گفتند و "فهرست شیندلر" هم چندین جایزه معتبر را از آن خود کرد، از جمله جایزه اسکار براى بهترین فیلم و بهترین کارگردانى. این فیلم در مجموع هفت جایزه اسکار گرفت.

اسپیلبرگ که این فیلم را نقطه اوج فعالیت‌هاى خود تلقى می‌کند، در حین دریافت جایزه اسکار اعتراف کرد که ساختن "فهرست شینلدر" وجودش را دگرگون ساخت و از او انسانى دیگر ساخت. او می‌گوید: «من اهمیت این پروژه را درک کردم و بر این نکته واقف بودم که ممکن است چه صدماتى به بار آورد. اگر این فیلم نمی‌توانست تجربیات بازماندگان هولوکاست را زنده نگه دارد و بر آنها ارج بگذارد، زیانش بیش از سودش می‌بود.»

اسپیلبرگ تا به حال با هنرپیشه‌هاى زیادى سرو کار داشته، چه به عنوان کارگردان و چه به عنوان تهیه‌کننده. تام هنکس (دوم از راست)، هنرپیشه معروف و محبوب‌ هالیوود که در فیلم‌هاى نجات "سرباز رایان" (تصویر) و "ترمینال" با اسپیلبرگ همکارى کرد، یکى از ویژگی‌هاى او را در این می‌بیند که «او توانایى خاصى در متمرکز کردن ذهن و حواسش بر محل فیلمبردارى و هدفش دارد.»

فیلم "اگه می‌تونی منو بگیر" را هم می‌توان از فیلم‌های موفق اسپیلبرگ دانست. در این فیلم لئوناردو دی کاپریو (تصویر) بازیگر نقش اصلی بوده است. "اگه می‌تونی منو بگیر" تنها با ۵۲ میلیون دلار بودجه ساخته شد، اما بیش از ۳۵۲ میلیون دلار فروش داشت.

اسپیلبرگ در سال ۲۰۱۱ فیلمی نیمه‌انیمیشن روانه سینما کرد که سال‌ها در فکر ساختن آن بود: اثری با الهام از ماجراهای معروف تن‌تن و میلو که در ایران هم طرفداران زیادی دارد. این فیلم که اسپیلبرگ در ساخت آن از تکنیک‌های تازه‌ای استفاده کرد، از لحاظ گیشه نیز موفق بود و حدود ۳۷۴ میلیون دلار فروش داشت.

اسپیلبرگ یک سال بعد سراغ سوژه‌ای تاریخی رفت و فیلم "لینکلن" را ساخت؛ یک فیلم درام تاریخی با بازی درخشان دانیل دی-لوئیس (تصویر) در نقش آبراهام لینکلن. لینکلن که زندگی‌نامهٔ شانزدهمین رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا را روایت می‌کند، بر اساس قسمتی از کتاب تیم رقبا: نبوغ سیاسی آبراهام لینکلن، اثر دوریس کرنز گودوین ساخته شده‌ است. برخی منتقدان، "لینکلن" را در زمره آثار ضعیف اسپیلبرگ قرار داده‌اند.

تام هنکس (راست) که تجربه همکاری با اسپیلبرگ را داشت، در سال ۲۰۱۵ بار دیگر برای این کارگردان جلوی دوربین قرار گرفت و در "پل جاسوس‌ها" نقش‌آفرینی کرد؛ یک فیلم درام تاریخی و مهیج بر اساس داستانی واقعی در دوران جنگ سرد.

اسیپلبرگ در سال ۲۰۱۷ داستان واقعی انتشار اسنادی از پنتاگون را دستمایه قرار داد و فیلم "پست" را ساخت. اولین رئیس زن روزنامه واشنگتن پست، کاترین گراهام (مریل استریپ) و سردبیر شجاع این روزنامه، بنجامین سی. بردلی (تام هنکس) می‌خواهند وارد نبردی بی‌سابقه بین خبرگزاری‌ها و دولتی‌ها بشوند تا بتوانند اسنادی را از پنتاگون افشا کنند. اسپیلبرگ (وسط) و تام هنکس (راست) و مریل استریپ در صحنه فیلمبرداری.

طرفداران اسپیلبرگ در این روزها می‌توانند طعم آثار او را در "داستان وست ساید" بچشند که فیلمی موزیکال است. این فیلم در ژانر درام عاشقانه و موزیکال دومین اقتباس بلند از موزیکال صحنه‌ای ۱۹۵۷ به همین نام با کتابی از آرتور لاورنتز، موسیقی لئونارد برنستاین، شعر استیون سوندهایم و طراحی رقص جروم رابینز است. اولین نمایش جهانی داستان وست ساید به کارگردانی اسپیلبرگ در ۲۹ نوامبر ۲۰۲۱ در شهر نیویورک بود.

آخرین اثر سینمایی اسپیلبرگ "خاناده فیبلمن" (The Fabelmans) نام دارد. این فیلم در نوامبر ۲۰۲۲ در سینماهای آمریکا به نمایش درآمد و از فیلم‌های حاضر در جشنواره برلیناله ۲۰۲۳ است. "خانواده فیبلمن" از جمله گوشه‌هایی از دوران نوجوانی اسپیلبرگ، سختی‌های او به عنوان یک یهودی و چگونگی پیدایش عشق فیلمسازی در او را به تصویر می‌کشد. تصویر: نمایی از فیلم "خانواده فیبلمن".