تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر

زنان ایرانی در دوران پهلوی تلاش زیادی برای به دست آوردن حقوق مدنی و سیاسی خود کردند. بر اساس قانون مدنی ایران مصوب سال ۱۳۱۳ سن ازدواج برای دختران ۱۵ سال و برای پسران ۱۸ سال تعیین شد و در شرایط خاص و با ارائه گواهی دادگاه، دختران از ۱۳ سالگی و پسران از ۱۵ سالگی می‌توانستند ازدواج کنند. با تصویب قانون حمایت از خانواده در سال ۱۳۴۶ سن ازدواج دختران به ۱۸ سال رسید.

در زمان رضاشاه با تصویب قانون مدنی در سال ۱۳۱۴، زنان توانستند حق حضانت (سرپرستی) کودکان را به دست آورند. بر اساس این قانون، حضانت كودكان پسر در صورت جدايی پدر و مادر تا دوسالگی و دختران تا ۷ سالگی به مادر و بعد از آن به پدر داده شد.

در سال ۱۳۴۱ و در زمان حکومت پهلوی دوم زنان ایران طی اعتراضات مدنی توانستند با تلاش‌های خود و به همت سناتور مهرانگیز منوچهریان و مهناز افخمی برای اولین بار حق ر‌أی دادن و نیز انتخاب شدن را به دست آورند.

۱۲ اسفند ۱۳۴۱ دولت اسدالله علم، نخست وزیر وقت ایران، رسما اعلام کرد که شرایط شرکت در انتخابات تغییر کرده و از این پس زنان حق انتخاب کردن و انتخاب شدن دارند. پیش از آن در ۶ بهمن همان سال زنان اجازه پیدا کرده بودند در رفراندوم اصلاحات ارضی که یکی از اصول "انقلاب سفید" و دادن حق رای به زنان نیز یکی از مفاد آن بود، شرکت کنند. با تصویب این قانون حق رای زنان قانونی شد.

اشرف پهلوی، خواهر دوقلوی محمدرضا شاه به همراه خواهرش شمس اولین زنانی بودند که در سال ۱۳۱۳ بدون حجاب در دید عموم ظاهر شدند. اشرف پهلوی در سال ۱۳۴۴ به عنوان رئیس کمیسیون زنان سازمان ملل انتخاب شد. اشرف همچنین در فاصله سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ رئیس "سازمان زنان ایران" بود. ریاست او البته نه انتخابی بلکه انتصابی از طرف شاه بود.

از اواخر دهه ۱۳۴۰ زنان ایران کم‌کم وارد سیستم قضایی و نیز پلیس شدند. پیش از آن البته با انتصاب مهرانگیز منوچهریان به عنوان سناتور توسط محمدرضا شاه، زنان عملا وارد سیستم سیاسی نیز شده بودند. مهرانگیز منوچهریان در فاصله سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۱ سناتور انتصابی در مجلس سنای ایران بود.

فرخ‌رو پارسا اولین زنی بود که در زمان پهلوی دوم توانست به مقام وزارت برسد. او در سال ۱۳۴۷ به سمت وزیر آموزش و پرورش انتخاب شد. خانم پارسا در جریان وقوع انقلاب اسلامی در ایران با حکم شیخ صادق خلخالی به دار آویخته شد.

مهناز افخمی دومین زن وزیر در ایران بود. او در سال ۱۳۵۵ به سمت وزیر مشاور در امور زنان برگزیده شد و تا سال ۱۳۵۷ در این سمت باقی ماند. وی هم‌اکنون در آمریکا زندگی می‌کند.

در جریان وقوع انقلاب در سال ۱۳۵۷ بسیاری از زنان در تظاهرات و راهپیمایی‌ها شرکت کردند اما چند روزی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به قدرت رسیدن آیت‌الله خمینی، اولین قانونی که ملغا اعلام شد، قانون حمایت از خانواده بود که شرایط زنان را به گونه‌ای بسیار مثبت تغییر داده بود.

پس از اعلام انحلال قانون حمایت از خانواده از سوی آیت‌ا‌لله خمینی، فرمان حجاب اجباری صادر شد. زنان اما این بار ساکت ننشستند و در اعتراضاتی که ۵ روز به طول انجامید با حجاب اجباری مخالفت کردند. این اعتراضات اولین حرکت گروهی زنان برای استیفای حقوقشان پس از انقلاب اسلامی بود.

سال‌های جنگ و خفقان پس از انقلاب، زنان را هم مانند سایر گروه‌ها به حاشیه راند. کمپین یک میلیون امضا اما یکی از اولین حرکت‌های جمعی زنان پس از پایان جنگ ۸ ساله با عراق بود. هدف این کمپین که به صورت چهره به چهره و خیابانی از زنان امضا جمع می‌کرد، جمع‌آوری یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز بود. سیمین بهبهانی شاعر فقید جایزه سیمون دوبوار را به نمایندگی از این کمپین دریافت کرد.

پیش از شروع این کمپین اما چند زن حقوق‌دان مانند شیرین عبادی و مهرانگیز کار شروع به انتشار مقاله و فعالیت در جهت نقد قوانین تبعیض‌آمیز کرده بودند. شیرین عبادی به همین دلیل و نیز برای تلاش‌هایش برای تغییر قانون حضانت کودکان، در سال ۲۰۰۳ جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.

شهلا شرکت مدیرمسئول و سردبیر ماهنامه "زنان" در سال ۱۳۷۱ شروع به انتشار این ماهنامه کرد. مجله "زنان" محلی برای انتشار مقالات شیرین عبادی، مهرانگیز کار و دیگر حقوقدانان و برخی از اسلام‌شناسان برای نقد قوانین تبعیض‌آمیز بود. این ماهنامه در سال ۱۳۸۷ توقیف شد اما در سال ۱۳۹۴ و پس از ریاست جمهوری حسن روحانی با نام "زنان امروز" دوباره مجوز فعالیت گرفت.

در اعتراضات گسترده‌ی معروف به "جنبش سبز" که پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ صورت گرفت، زنان هم‌دوش مردان و گاه حتی جلوتر از آنها حضور داشتند.

نتیجه تمام این تلاش‌ها اکنون به جایی رسیده که مثلا در زمینه حجاب اجباری اگرچه قانون حجاب اجباری هیچ تغییری نکرده اما زنان در اماکن عمومی عملا این قانون را زیر پا گذاشته و به مقررات اجباری برای رعایت حجاب تن نمی‌دهند.

زنان زیادی در مشاغلی که مردانه تلقی می‌شود هم‌اکنون مشغول به کارند، از رانندگی اتوبوس گرفته تا کارهای فنی و هنری سختی که معمولا "مردانه" تلقی می‌شوند.

زنان تاکسی‌های مخصوص خود را هم راه انداخته‌اند تا با امنیت بیشتری رفت و آمد کنند.

در زمینه ورزش نیز هرچند زنان ورزشکار موظف به داشتن حجاب هستند اما توانسته‌اند در برخی رشته‌ها تا قهرمانی دنیا نیز پیش روند. هرچند هنوز ورود زنان به عنوان تماشاگر به استادیوم‌های ورزشی ممنوع است.

در آخرین انتخابات مجلس شورای اسلامی در ایران که هفتم اسفندماه برگزار شد، ۱۴ زن توانستند در مرحله اول وارد مجلس شوند. تعداد زنان نماینده در دور دوم انتخابات ممکن است به ۲۲ نفر برسد.