توافق تاریخی ایران و ۱+۵ در ژنو؛ برون‌رفت از بن‌بست ۱۰ ساله
۱۳۹۲ آذر ۳, یکشنبه
سرانجام پس از پنج روز گفت‌وگو و چانه‌زنی فشرده در ژنو بر سر یافتن راه‌حلی برای پایان دادن به بحران ۱۰ ساله هسته‌ای ایران٬ در نخستین ساعات صبح یکشنبه (۳ آذر/۲۴ نوامبر) توافقی اولیه میان وزیران خارجه ایران و شش قدرت جهانی حاصل شد.
دیپلمات‌ها و ناظران سیاسی این توافق را رویدادی «بی‌سابقه و تاریخی» و «پیروزی بزرگ دیپلماسی» برای پایان دادن به تنش‌های موجود خوانده‌اند.
به گزارش خبرگزاری رویترز٬ بر اساس توافق موقت و شش‌ماهه صورت گرفته که جان کری٬ وزیر خارجه آمریکا٬ آن را «گام نخست در جهت یافتن راه‌حلی جامع» برای پایان دادن به بحران خوانده٬ بخشی از تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران لغو خواهد شد.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، بر اساس توافقنامه منشرشده از سوی گروه ۵+۱، ایران در مقابل متعهد شده که غنی‌سازی بالاتر از ۵ درصد را متوقف کند و ارتباطات فنی لازم برای غنی‌سازی بالای ۵ درصد را برچیند.
از سوی دیگر ایران تعهد کرده است که همه ذخایر اورانیوم غنی شده تا نزدیکی ۲۰ درصد خود را پیش از به پایان رسیدن فاز اولیه به زیر ۵ درصد تضعیف کند و یا به شکلی تبدیل کند که برای غنی‌سازی بیشتر مناسب نیست.
گذشته از این٬ ایران باید ذخایر اورانیوم ۲۰ درصد غنی‌شده خود را که نزدیک به ۲۰۰ کیلوگرم است٬ در شش ماه آینده با تبدیل آنها به میله‌های سوختی٬ خنثی کند تا در پایان شش ماه این ذخایر که می‌تواند به سادگی برای تولید بمب هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد٬ به صفر برسد. هرگونه بهره‌برداری از رآکتور آب‌سنگین اراک هم بر اساس این توافق برای ایران ممنوع خواهد شد.
دیپلمات‌های غربی گفته‌اند که ایران همچنین در پی این توافق این امکان را خواهد یافت که به ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده کشور در بانک‌های خارجی دست پیدا کند.
به عنوان بخشی از توافق٬ ایران باید توسعه سانتریفیوژها و بهره‌گیری از نسل جدید سانتریفیوژها را متوقف٬ و امکان دسترسی بازرسان آژانس به تاسیسات هسته‌ای کشور از جمله در نطنز و فردو را هم «به‌طور بی‌سابقه‌ای» فراهم کند.
ممنوعیت‌های اعمال‌شده بر ایران در تجارت فلزات گران‌بها٬ واردات قطعات یدکی هواپیما و صادرات محصولات پتروشیمی هم در پی این توافق لغو خواهد شد.
«دود سفید» بر فراز ژنو
جواد ظریف٬ وزیر امور خارجه ایران٬ ساعت ۳ بامداد یکشنبه به وقت ژنو (۵:۳۰ به وقت تهران) با انتشار توییتی کوتاه٬ خبر دستیابی به توافق را اعلام کرد و عباس عراقچی٬ از مذاکره‌کننده‌های ارشد ایرانی هم در صفحه توییتر خود از برخاستن «دود سفید از مذاکرات» ژنو خبر داد.
حسن روحانی٬ رئیس‌جمهور ایران نیز در پی انتشار خبر توافق٬ در صفحه توییتر خود نوشت: «مردم ایران (در انتخابات ۹۲) به میانه‌روی و تعامل سازنده رای دادند و تلاش‌های خستگی‌ناپذیر تیم مذاکره‌کننده ما حالا افق‌های جدیدی را به روی کشور گشوده است.»
کاترین اشتون٬ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات ژنو-۳ هم در جمع خبرنگاران گفت که هر دو طرف متعهد شده‌اند تا زمینه دستیابی به یک راه‌حل جامع را فراهم کنند و قرار است از امروز فقط رو به جلو حرکت کنیم.
سرنوشت «خط قرمز» ایران در هاله ابهام
به‌رغم اعلام رسمی دستیابی به توافق٬ به نظر می‌رسد یکی از مسائل اصلی مورد اختلاف که «به رسمیت شناخته شدن حق ایران برای غنی‌سازی» بود همچنان حل‌نشده باقی مانده است.
مقامات ایرانی٬ از جمله جواد ظریف و عباس عراقچی اعلام کرده‌اند که این حق در توافقنامه به رسمیت شناخته شده٬ اما جان کری در کنفرانس خبری پس از پایان مذاکرات به صراحت اعلام کرد که بر اساس معاهده ان‌پی‌تی چنین حقی برای ایران یا هیچ کشور دیگری به رسمیت شناخته نشده و نخواهد شد.
ایران پیش‌تر این موضوع را «خط قرمز» مذاکرات خوانده بود و گفته بود باید رسما به رسمیت شناخته شدن این حق در متن توافقنامه ذکر شود.
با این حال٬ جواد ظریف ابراز امیدواری کرد که توافق صورت‌گرفته منجر به برداشتن گام‌های محکم و منسجم از سوی هر دو طرف شود و روابط ایران و غرب را بهبود بخشد.
جان کری٬ وزیر امور خارجه آمریکا هم اعلام کرد که این «آزمونی ساده» برای ایران است و اگر مقامات ایرانی واقعا قصد دارند ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود را به جهانیان ثابت کنند٬ به سادگی قادر به انجام این کار خواهند بود.
به گفته او این توافق امنیت متحدان آمریکا در منطقه٬ از جمله اسرائیل را هم افزایش خواهد داد. آقای کری تاکید کرد روزهای آینده روزهای مهم‌تر و تاثیرگذارتری خواهد بود و برای دستیابی به توافق جامع و نهایی برای پایان دادن به این بحران٬ راهی جز برداشتن این گام اولیه وجود نداشت.
سد شدن راه ایران برای تولید و توسعه تسلیحات هسته‌ای
ساعتی پس از اعلام حصول توافق هسته‌ای با ایران٬ باراک اوباما٬ رئیس‌جمهور آمریکا٬ در یک سخنرانی رسمی در کاخ سفید که از تلویزیون‌های سراسری این کشور به‌صورت زنده پخش شد٬ اعلام کرد که «امروز دیپلماسی مسیر جدیدی را گشوده که در نتیجه آن جهان امن‌تری خواهیم داشت و آینده‌ای که در آن می‌توان مطمئن بود برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است و منجر به تولید سلاح هسته‌ای نخواهد شد.»
رئیس‌جمهور آمریکا گفت «این توافق موقت و شش‌ماهه محدودیت‌هایی اساسی بر سر راه دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای قرار خواهد داد.» او تاکید کرد که آمریکا از اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران در طول شش ماه آینده خودداری خواهد کرد.
اوباما هم‌زمان به مقامات ایرانی هشدار داد، در صورتی که پای‌بندی خود به توافق‌های صورت‌گرفته را نشان ندهند «آمریکا روند کاهش تحریم‌ها را متوقف خواهد کرد و بر فشارهای موجود خواهد افزود.»
ویلیام هیگ٬ وزیر امور خارجه بریتانیا٬ اعلام کرد که «توافق صورت‌گرفته نشان می‌دهد که همکاری با ایران ممکن است و می‌توان مسائل پیچیده موجود را از طریق دیپلماسی حل‌وفصل کرد.» به گفته او این توافق «نه فقط برای ایران٬ که برای خاورمیانه و همه دنیا توافقی مفید است.»
مقامات اسرائیلی که همواره از منتقدان سرسخت هرگونه توافقی با ایران بوده‌اند٬ سند ژنو را «توافقی بد» ارزیابی کرده‌اند. پیش‌تر مقامات اسرائیلی اعلام کرده بودند که توافق با ایران «یک هدیه کریسمس باورنکردنی» به این کشور است و به ایرانی‌ها فرصت می‌دهد تا برنامه هسته‌ای خود را به پیش ببرند و به ساخت بمب اتمی نزدیک‌تر شوند.